Göz qabağında görünməyən adam

(Şair Telman Hüseyn Dədənin 70 yaşına alqış əvəzi)

Dəqiq xatırlayıram. Gəncliyimdən, onu tanıdığım illərdən, hansı şənliyə, ədəbi məclisə dəvət olunmuşuqsa, qolumuza girərək bizi böyük səmimiyyəti ilə “aldadaraq” qabağa verib. Mərkəzi mətbuata çıxmağa qədər: “Dədəm, bu məndən yaxşı şairdi, onu çap elə, qoy tanınsın, mən qaçmıram ki,?!” – deyib. Özü də sidqi dildən ürəkdən deyib. Elə deyib ki, səmimiyyətinə inanmayan nöyzən billah, Allahına inanmayıb.

Gözlərinin qarşısındakı ədalətsizliklər, zaman-zaman halal haqqını ala bilməməsi, onu özünü gizlətməyə, özündən qaçmağa, bəzən də cismani cəhətdən “yox eləməyə” gətirib çıxarıb. Özünü bu qədər zalımlığın və inamsızlığın əhatəsində dirçəldib “axı mən də varam” deyə bilməyini özünə sığışdırmayıb. Bəlkə də çox düşünüb-daşınıb: “Necə yəni, həm şeir yaz (söhbət şeirdən gedir) həm də minnət elə?!”

Beləcə şair Telman Hüseyn Dədəyə dərd üstün gələndə dərdlərini (yuxuları qarışıq) suya söyləmək əvəzinə (cismən) məskunlaşdığı Bərdənin Otuzikilər kəndindəki kənd qəbiristanlığındakı ölülərə deyib. Deyib ki, hər gün aralarından bulud kölgəsi kimi axıb keçdiyi insafsız və zalım dirilərə nisbətən, pak ruhları ilə Ulu torpağı bir az da paklandıran ölülər onun yerini, qiymətini bilsinlər. Hələ ara bir onlara təzə şeirlərini də oxuyub, ayaqüstü poeziya məclisi də düzəldib.

Alnımdan axmayıb xəcalət təri,

Dostlarım bilir ki, haqq şairiyəm.

Çoxdu dirilərin xalq şairləri,

Mən də ölülərin xalq şairiyəm.

Özünü gizlədikcə, boyunu göstərmədikcə, yaxın-uzaq dərdlərini əl içi kimi gördükcə, dağdan ağır dərdləri bəmbəyaz varaqlar üstündə daha sanballı “bitiş” tapıb, ürəklərin ovsunçusuna çevrilmişdi. Bu bitgin, orijinal və fəlsəfi poeziya nümunələri sadə kənd adamlarından tutmuş, böyük şəhərimizin (Bakının) oxucu auditoriyasınacan əl-əl, ağız-ağız, səs-səs gəzirdi.

Mən ağrı çəkirəm, dərd aram ola,

Dinləsən, sinəmdən dərd səsi gəlir.

Bir yandan sağaldıb salıram yola,

Bir yandan dərdlərin təzəsi gəlir.

HAŞİYƏ: Mən onunla tanışlaşanda hərbi xidmətdən yenicə qayıtmışdım. O zaman Telman Hüseyn Dədənin “Təzə tanışlarım” şeirlər kitabı (ilk şeirlər kitabı) bir neçə ildi ki, doğulmuşdu. Sonralar: “Məni bağışla”, “Üşüyən nəğmə”, “Çığırğandan gələn səs” və 2010-cu ildə isə (ömrünün 30 illik bəhrəsi olan) “Payın çox olsun dünya” şeir kitabları oxucuların imtahanına gəndərilib.

Son şeir kitabları doğulandan sonra da ədəbi ictimaiyyət bu şirin dilli, çox istedadlı şair haqqında nə bir (yığcam da olsa) monoqrafiyanın, nə də beş-altı kəlmə xoş sözdən ibarət ədəbi yazının şahidi olmadı.

Bu nə tale idi, heç özü də bilə bilmirdi. Bu qədər diqqətsizlik, bu qədər unutqanlıq biganəlik nədən idi axı. Budur yenə də “həmin koordinat, həmin dalğa”. O, kiməsə deməliydimi ki, mənim kitablarım haqqında danış, mənim yaradıcılığımla bağlı ürəyindəkiləri yaz, məni televiziya görüşlərinə dəvət elə! Bəlkə də olardı... Ancaq Telman Hüseyn Dədənin aldığı ailə tərbiyəsi, xüsusən də xarakterindəki ağıryana və ağayanalıq buna imkan verməzdi.

Cəmiyyət dəyişməmiş zamanda müxtəlif aşınmalar olmamış bundan bir qədər yaxşıydı bəlkə də. Dövr dəyişəndən, imperiya öz ömrünü başa vurduqdan sonra bircə qazancı 1997-ci ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvülüyünə qəbul edilməsi oldu. Vəssalam... Sonra, sonra... itirdilər, axtarmadılar. Nə o zamankı tələbə (üzdə olan tələbə, ziyalı dostlar), nə də tələbəykən imzaları tanınan şair dostları. Axı onlarla 1972-ci ilə qədər Lenin adına APİ-də düz 5 il bir otağın havasını udub, biri-birinin paltarını geyinməyə qədər doğma olmuşdular?! Səviyyəli ali təhsilli filoloqlar kimi təyinləşdirilmişdilər. Azərbaycanımızın müxtəlif bölgələrinə. Bakıda qalanları da az olmamışdı...

Beləcə unuduldu. Bakı ədəbi mühitindən uzaq bir əyalətə atılmış gözəl bir şair istedadlı filoloq, publisist. Sonra başladı küsməyə, hər kəsdən uzaq gəzməyə. Bir müddətdən sonra çox cəhd eləsə də böyük ailə qayğıları, müəyyən maddi sıxıntılar imkan vermədi ki, bir də Bakıya qayıdıb, istədiyi ömrü yaşasın.

Şair Telman Hüseyn Dədəni dostlarından, ədəbi mühitdən aralı düşmək bir qədər də xanənişin eləmişdi – “kəndin qulağı”ndan uzağa getmirdi. Onu başa düşmək çətin deyildi.

Həmişə göz qabağında, dildə-ağızda, xanəndələrin nəğmələrindəydi nazənin şeirləri... qılınc kimi sözləri. Özünü isə gördüm deyən yox idi. Qəzetlər, jurnallar susurdu. Elə bil mətbuata həb verib keyitmişdilər onu. Telman Hüseyn Dədə itmişdi – ay buludda itən kimi. Belə bir istedadı isə axtarmaq bir kimsə üçün bəlkə də gərəksiz olduğu qədər də ağılagəlməz idi.

Onun yaradıcılığını dönə-dönə öyrənəndən sonra bu qənatə gəlirsən ki, Telman Hüseyn Dədə dərdin yekəsini pıçıltıyla çox sadə şəkildə həzin-həzin deyə bilir. Dərdin naləsini pıçıldamaq hər şairə nəsib olan səadət deyil.

Mənə bəd xəbəri qəfil verməyin,

Kədərin ağlayan dili olaram.

Mənə şad xəbəri qəfil verməyin,

Qəfil bir sevincdən dəli olaram.

Doğrudan da böyük ürəklərin dünyanı dərk sərhəddi, saxlanc yeri intəhasız olurmuş. O yerə torpaq itkisi, vətən ağrıları və s. nələr-nələr sığışdığı kimi dost qayğısı, həmdəm nisgili də gen bol yerləşirmiş. Yaxın zamanlarda ömür-gün dostunu itirən şair, taleyinin bu əvəzsiz zərbəsini (geniş formatda olmasa da) ömür ekranına çıxardı. Ömür yoldaşının “təzə geyin, şux görün!” istəyini özünə böyük dərd eləyən şairin poetik rəsmlərindən olan “Təzə paltar”ın bir bəndinə boylanaq:

Gecikmiş qayğıdı, ta neçə deyim,

Mənim də bəxtimə ləngimək duşub.

Toxunma sən allah, dəymə qoy geyim,

Soluxmuş paltarlar rəngimə düşüb.

Bu şeirin yazılma tarixi ildən artıq olmasına baxmayaraq onunla ötən il çap olunmuş “Payın çox olsun dünya” şeirlər və poemalar kitabında rastlaşmışıq. Fürsətdən istifadə edərək şairimizi bu növbəti uğur münasibətilə ürəkdən təbrik edirik!

...İki il əvvəlin söhbətidi. Qibləm kimi sevdiyim Bərdəyə üz tutmuşdum. İstəkli şairlə görüşdük. Həmişəki adətimizlə şəhərin arasıyla gəzinə-gəzinə bir xeyli dərdləşdik (Bu dərdləşmələrimizdən də heç olmaz!). Birdən dayanıb üzümə diqqətlə baxdı. Və astadan: – Dərdin alım mən bəxti gətirməyən şairəm. Göz qabağında ola-ola itirilən oldum. İndi də baxıram ki, heç məni tapmaq istəyən yoxdu. Çalış səni itirməsinlər! – dedi... Bir siqaret yandırıb, sızqa zümzümə elədi:

Kəpəzin beli yalan,

Üstündə gölü yalan.

Ölülər ölü yalan,

Dirilər sağ yalanmış.

Dillənmədim. Bildim ki, təzə yazdığı şeirdəndi. Axı o, təzə şeirini bizlərə həmişə cirə ilə – bənd-bənd “yedirirdi”?!

Şeir məni tutmuşdu. Bir qədər də kövrəltmişdi... Ardınca bir tufan gözləyirdim, o da gəldi:

Can çox canlar içində,

Ömür anlar içində.

Bu yalanlar içində –

Telman ən çox yalanmış.

Dünyam qarışmışdı, selləmə bir “yağış”a düşmüşdüm. Özüm də ağlamaq istəyirdim. Qəribəsi bu idi ki, bu “yağışdan”, bu “seldən” qurtulmaq istəmirdim. Niyəsi bəlkə də cavabsızdı bu səssiz-möcüzəli sualın.

“Payın çox olsun dünya” şeirlər və poemalar kitabındakı yanakı çəkdirdiyi ağ saçlı (duruşundan yorğunluq tökülən) şəklinə baxdım. Nəsə qəfil yadıma dadlı-dadlı siqaret çəkməyi və özünü yandıra-yandıra şeir söyləməyi düşdü:

Yazsam da yüzdən birini,

Bir sözüm almır yerini.

Cırın Telmanın şeirini –

Qaytarın vurun başına.

...Yazısının finalında yadıma düşdü ki, bu günlərdə istedadlı şair, unudulmaz dost Telman Hüseyn Dədənin 70 yaşıdı... 50-nə inanmadığım kimi, 70-nə də inanmıram.

Əziz şairimizi, ömrünün 50 ilini çağdaş poeziyamızın inkişafına həsr eləyən bu mötəbər kişinin 70 yaşını təbrik edir, ona can sağlığı və möhtəşəm sənət ucalıqları diləyirik.

Rizvan NƏSİBOĞLU

525-ci qəzet.- 2011.- 5 mart.- S.28.