Oralarda kimlər var: AKİF QƏHRƏMANOV-1

“YA OLDUĞUN KİMİ GÖRÜN, YA DA GÖRÜNDÜYÜN KİMİ OL”.

Bütün xalqlarda və bütün ölkələrdə ədəbiyyatın ən populyar qollarından biri olan tərcümə hər zaman diqqət mərkəzində olmuşdur.Və bizim də gündəlik ədəbi müzakirələrdə tərcümə işi çox mübahisə doğuran bir qol olmaqla, həm də bizim dildən tərcümələrin taleyi də həmin sahədə çalışan və bu sahəyə meyilli yaradıcılarda fikir ayrılığına gətirib çıxarmışdır.Təbii ki, bədii tərcümədən başqa bu sahənin bir rəsmi materialların və dövlət əhəmiyyətli sənədlərin və xəbərlərin, məruzələrin tərcümə məsələsi də var ki, bu da arasıra diqqətə gətirilmişdir. Bir çox zaman da bədii tərcümə ilə məşğul olan yaradıcılar elmi-populyar və siyasi ədəbiyyatla tərcümələrin keyfiyyətindən şikayətçi olmuşlar. Haqlı-haqsız.Elmi və siyasi əsərlərin tərcüməçiləri bir çox çətinliklə üzləşir ki,bu gün bu barədə o sahənin ən tanınmış və ən uzun ömürlü yaradıcılarından biri ilə üz-üzəyik.Sözün həqiqi mənasında hər iki qanadda : bədii və rəsmi sənədlər tərcüməsində ömrünün böyük bir hissəsini qoyan

AKİF QƏHRƏMANOV proyektimizdədir.

–Akif bəy, uzun illərin yaxın tanışları, üstəlik, qonşu olsaq da mən Sizə hərtərəfli bələd olduğumu söyləyə bilmərəm. Yəni birbaşa söz adamı olduğunuzu, mənim tanıdığım ədəbiyyat adamlarını tanıdığınızı, hətta onların çoxu ilə yaxın olduğunuzu bilirəm. Amma istəyirəm ki, özünüz haqqında məqbul saydığınız çərçivədə məlumat verəsiniz, oxucular bilsin ki, Siz kimsiniz, hardan və nədən gəlib “ORALARDA KİMLƏR VAR” rubrikasına qonaq olursunuz.Girişdəki məlumat məncə heç yetərli deyil.

–Elimizdə məsəl var, deyərlər ki, adamı tanımaq üçün onunla özü ağırlığında duz yemək lazımdır. Biz Sizinlə tanış, qonşu, həmkar olsaq da heç birimizin çəkisi qədər duz yeyə bilməmişik. Bu, bir zarafatdır, ancaq hər zarafatda bir həqiqət var. Qələm əhli olsaq da hərəmiz öz həyat yolumuzla getmişik. Azərbaycan mediasında lap cavan mütəxəssislər istisna olmaqla,mənim tanımadığım (həm də məni tanımayan) adamlar azdır. Sadəcə, təbiətən hər yola və kola baş vurmağı sevmədiyim üçün geniş auditoriyada tanınmıram.

Özüm barədə nə danışım? Valideynlərim kənddə işləsələr də şəhər mühiti ilə yaxşı tanış olub formalaşan müəllimlər olmuşlar. Tibb institutunda təhsilini yarımçıq qoymuş anam ibtidai sinif müəllimi, atam dil-ədəbiyyat müəllimi idi. Atam həm də çox hörmətli ziyalı, el ağsaqqalı, camaat məsləhətçisi idi. Ağlım söz kəsəndən evimizdə məktəb-dərs söhbətlərinin, elmi, ədəbi söhbətlərin şahidi olmuşam. Humanistlik, xeyirxahlıq, zəhmətsevərlik kəlmələri valideynlərimin dilindən əskik olmurdu. Bu prinsipləri əməlləri ilə də doğruldurdular.Söz valideynlərimdən düşmüşkən onu da qeyd etmək istəyirəm ki, atam ərəb əlifbasını yaxşı bildiyinə, bu əlifba ilə çap edilmiş zəngin kitabxanaya malik olduğuna görə rayon ziyalıları arasında şəriksiz lider idi. Əsərləri çağdaş əlifba ilə çıxmayan, sovet cəza aparatının repressiyalarına məruz qalan klassiklər, alim və ziyalılar haqqında kim nə bilmək istəsəydi, atama müraciət edirdi. O da ərinmədən öz kitabxanasından müvafiq kitabları tapır və maraqlananlara oxuyurdu. Bir epizod heç vaxt yadımdan çıxmayacaq: Hüseyn Cavid bəraət alan gün evimizdə böyük şadyanalıq vardı. Atam hardansa onun ərəb əlifbası ilə çap edilmiş bir neçə kitabını eşib çıxartmışdı. O günün gecəsi atam evimizin bir otağında iyirmiyədək adama səhərə qədər böyük Cavidin əsərlərini oxumuşdu. Klassiklərimizdən elə şövqlə danışırdı ki, adam valeh olurdu. Bir dəfə mən onun gənc müəllimlərə Cəfər Cabbarlının erkən vəfat etməsinə baxmayaraq çox böyük işlər gördüyünü, dilin inkişafı və zənginləşməsi üçün ciddi səylər göstərdiyini, gözəl əsərlər yazmaqla yanaşı tərcümə ilə də məşğul olduğunu necə ehtirasla danışdığının şahidi oldum. Elə o gündən də tərcüməçi olmaq qərarına gəldim.

Oxuduğumuz məktəbdə rus dili və xarici dil müəllimləri tez-tez dəyişdiyindən bu dilləri sistemli öyrənə bilmirdik. Ailəmizdə övladların tən yarısı rus məktəbində oxuduğu üçün evimizdə rus dil yad dil deyildi. Rus məktəbində oxuyan qardaşlarımdan geri qalmamaq üçün mən də rayonun mərkəzi kitabxanasından rus dilində olan başa düşdüyüm və düşmədiyim bütün kitabları alıb oxumuşdum. Rus dilini belə öyrənmişəm. Heç kəslə rusca danışmağa cəsarət etməsəm də azərbaycanca oxuduğum mətnləri xəyalən rus dilinə çevirirdim. Düşüncələrimi müzakirə etməyə çəkinirdim. Valideynlərimiz bizdən evdə yalnız Azərbaycan dilində danışmağı tələb edirdilər, fiziki qüvvə tələb edən çoxlu ev işini yerinə yetirməklə yanaşı yaxşı oxumaq da qarşımızda qoyulmuş vəzifələr idi.

Atam dinimizi yaxşı bilsə də sovet məktəbində işlədiyinə görə dindən çox nadir hallarda danışardı. Evdə isə tez-tez bizə Məhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.s.) bu kəlamını xatırladırdı ki, “cənnətə aparan yollar çoxdur. Onların ən qısası elmdən keçənidir”. Əslində bizə anladırdı ki, hər şey bir yana, elminiz olsa, cənnətliksiniz. Bu didaktikanın bizə faydası yəqin ki, olmuşdur. Mən bax, belə bir mühitdə tərbiyə alıb böyümüşəm.

Qalan göstəricilərim əksər sovet uşaqlarında olduğu kimidir: orta məktəb, əsgərlik, zavod-fabrik işi, ali təhsil,yaxşı iş tapmaq uğrunda mübarizə. Əsgərlik dedim, yadıma bir epizod düşdü. Sərhəd qoşunlarında xidmət edirdim. Bir gün hissəmizə kəşfiyyat zabitləri gəldilər.Növbətçi məni rəisin yanına göndərdi. İlk dəfə gördüyüm bir kapitan məndən fars dilini bilib-bilmədiyimi soruşdu.Dedim ki, bilmirəm. Sonra parad formasını geyməyimi əmr edib məni özləri ilə başqa bir zastavaya apardılar.Yolda mənə dedilər ki, sərhədi pozub İrandan biz tərəfə keçərkən yaxalanmış bir sərhəd pozuçusunu dindirməliyəm. Qəribə hisslər keçirirdim.Tərcümədən nə isə anladığımı hardan öyrəndikləri mənim üçün bugünədək qaranlıq qalır.Məncə, o əhvalatda etimadı kifayət qədər doğrultmamışdım, amma həmin hadisə mənə bir dərs oldu. Və bəlkə də məhz tərcüməçilik qabiliyyətimə görə məni sonradan sıravi əsgər ikən yerli kənd sovetinə deputat seçmişdilər. Nizami Gəncəvi demişkən, kamil bir palançı olsa da insan, yaxşıdır yarımçıq papaqçılıqdan. Yəni demək istəyirəm ki,həyatda nəyə nail olmuşamsa,hamısı üçün tərcüməçiliyimə borcluyam.

–Sənət və yazı aləmində təbii bir hal kimi pərdəarxası insanlar olur və mən də Sizi həmin pərdəarxası yaradıcılardan biri sayırdım. Sonradan bilmişəm ki, Sizin kifayət qədər əhatəli yaradıcılıq bioqrafiyanız var. Bir az da bu barədə danışaq.

–Vaxtı ilə SSRİ Ali Sovetinə dəvət almışdım. Rəhbərlik məsləhət görmədi.Azərbaycanımızın isə demək olar bütün ali idarəetmə orqanlarında tərcümə işlərinə cəlb edilmişəm. Ən müxtəlif dövlət sənədləri ilə işləməli olmuşam. Bunu kimə danışmalı idim? Amma onu deyə bilərəm ki, həmişə tərcümə ilə məşğul olsam da mətbuatda orijinal yazılarla da çıxış etmişəm. Gülmək üçün deyirəm, amma faktdır: “Azərbaycan pioneri” qəzetində ilk məqaləm 1955-ci ildə, ikinci yazım isə 1975-ci ildə dərc olunmuşdur. Bu spesifik tarix müqayisəsini ona görə xatırlatdım ki, yaradıcılıq sahəsində naşı və təsadüfi adam olmadığımı “gözə soxum”. Bədii təxəyyül sarıdan axsadığıma görə kitab yazmasam da publisistik yazılarla, siyasi şərhlər və icmallarla, Azərbaycan dilinin məsələlərinə aid yazılarla respublikanın ən müxtəlif qəzet və jurnallarında yazılar çap etdirmişəm, radio və televiziyada çıxışlarım olub. Əlbəttə, özümü yetkin və məhsuldar jurnalistlərə tay tutmaq fikrindən çox uzağam. Deməli,pərdəarxası insan olmağımın bir səbəbi fərdi xarakterimdən irəli gəlirsə, digər səbəbi qısa mənzərəsini şərh etdiyim həyat yolu ilə bağlıdır. Bu yerdə fikrimi bir hikmətli sözlə də izah etməyi vacib sayıram: “Ya olduğun kimi görün, ya da göründüyün kimi ol”. Mənasını yəqin ki, hamı anlayır. Həyat təcrübəmə arxalanıb qəti deyirəm ki, insanlar, xüsusən də ambisiyalı insanlar heç vaxt olduqları kimi görünmək istəmirlər, göründükləri kimi isə ola bilmirlər. Bir insanın öz üstünlüklərini biruzə verməməkdə iki əsası olur. Əvvələn, üstünlüklərindən öz xeyrinə istifadə etdiyini gözdən yayındırır. İkincisi də, şəxsi fayda güdməsə belə “gözdəymə” faktorundan qorxur. Bəs onda göründüyü kimi niyə ola bilmir? Çünki insan həmişə cəmiyyətdə özünü həqiqətdə olduğundan daha yaxşı qələmə verməyə çalışır. Bunu zahirən, bəzək-düzək hesabına bacarsa da, daxili imkanlarının məhdudluğu üzündən əməli surətdə sübut edə, göstərə bilmir. Adətən birinci cəhət güclü, ikinci cəhət zəif adamlara xasdır.

Başqa bir insan qrupu da olur və mən özümü həmin qrupa aid etmək istərdim. Tutduğu vəzifəyə, dövlət qulluğunda yerinə yetirdiyi tapşırıqlara, əgər alim və ya ixtiraçıdırsa, sirr qorumalı olduğuna görə hətta yaxın bildiyi adamlarla, doğmalarla geniş, açıq ünsiyyətdən çəkinən adamlar vardır. Onlar cəmiyyətdə həmişə qəribəlik təsəvvürü yaradırlar. Kooperativ ticarətində satıcı, zavodlarda çilingər, Metropolitendə yanğınsöndürən, AzərTAc-da tərcüməçi-redaktor, “Azərnəşr”də siyasi ədəbiyyat redaksiyasının müdiri, “Kommunist” qəzeti redaksiyasında beynəlxalq həyat və tərcümə şöbəsinin müdiri və nəhayət, ölkənin ən ali idarəetmə orqanında sektor müdiri vəzifələrində çalışmış bir adamın fəaliyyətinin əhatə dairəsini təsəvvür etmək çətin olmaz, məncə. Bir qədər hesablamaya baş vursam inciməzsiniz yəqin.

(Davam edəcək.)

Tofiq ABDİN

525-ci qəzet.- 2011.- 5 mart.- S.23.