Azərbaycanda orta ixtisas təhsili: inkişaf üçün məqsədyönlü addımlar atılır

Ölkənin sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı məsələlərin həllində, formalaşan bazar münasibətləri şəraitində şəxsiyyətin və cəmiyyətin təhsilə olan tələbatının ödənilməsində orta ixtisas təhsilinin özünəməxsus yeri var. Təhsilin bu pilləsi iqtisadiyyatın müxtəlif səhələrinin ixtisaslı kadrlarla təmin olunmasında mühüm rol oynayır. Orta ixtisas təhsili ölkədə milli təhsil sisteminin nüfuzunun yüksəlməsində və cəmiyyətin intellektual potensialının formalaşmasında əhəmiyyətli rola malikdir. Bu təhsil kifayət qədər kütləvi ixtisas təhsili kimi vətəndaşların təhsil və mədəni səviyyəsinin yüksəldilməsinə xidmət edir. Onun əsas üstünlüklərindən biri də odur ki, bu təhsilin məzmunu əmək bazarının dəyişən şəraitinə və işəgötürənlərin tələblərinə daha tez uyğunlaşır, burada nəzəriyyəçilər deyil, bilavasitə praktiklər hazırlanır. Hazırda bu pillənin məzunları ölkədə sosial-iqtisadi inkişafın aparıcı qüvvəsinə çevrilirlər. Onların mürəkkəb texniki və texnoloji sistemlərin fəaliyyətinin təmin olunması, informasiyaların toplanması və işlənməsi sahələrində rolu xüsusilə böyükdür. Belə mütəxəssislər istehsalatda daha çox texnik, texnoloq, mexanik, elektrik, elektronçu, proqramçı, konstruktor vəzifələrində, maddi-texniki təchizat və məmulatlara texniki nəzarət xidmətlərində, qeyri-istehsal sahələrində uğurla çalışırlar. Təhsil naziri Misir Mərdanovun sözlərinə görə, bir çox gənclər müvafiq peşələrə yiyələnmək üçün əlçatmaz olan ali təhsil müəssisələrinə üz tutmaqdansa müasir tələblərə cavab verən orta ixtisas təhsili müəssisələrini seçməyi daha əlverişli hesab edirlər. Azərbaycanın 2010-cu il statistik göstəricilərinə görə məşğul əhalinin 10,9 faizini orta ixtisas təhsillilər təşkil edir. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən təsdiq olunan Mütəxəssis Vəzifələrinin və Digər Qulluqçuların Vahid Tarif-İxtisas Sorğu kitabçasının təhlili göstərir ki, müxtəlif vəzifələrin 55 faizinə həm ali, həm də orta ixtisas təhsillilər, 16 faizinə isə yalnız orta ixtisas təhsilli mütəxəssislər təyin oluna bilərlər. Göründüyü kimi, bu gün orta ixtisaslı kadrların geniş fəaliyyət spektri mövcuddur və onlara ehtiyac böyükdür. Təhsil naziri bildirib ki, hal hazırda ölkədə 55 dövlət orta ixtisas təhsili müəssisələri fəaliyyət göstərir. Onlardan 45-i nazirliyin tabeliyindədi. Bu müssisələrin bir isə özəldir.

Dövlət orta ixtisas təhsili müəssisələrinin 22-i Bakıda, 4-ü Gəncədə, 1-i Bərdədə, 1-i Astarada, 4-ü Şəkidə, 2-i Şamaxıda, 1-i Zaqatalada, 1-i Lənkəranda, 1-i Ağcabədidə, 3-ü Naxçıvanda, 3-ü Sumqayıtda, 2-i Məngəçevirdə, 1-i Şirvanda, 1-i Ağdaşda, 1-i Sabirabadda, 1-i Göycayda, 1-i Qazaxda, 2-i Ağdamın, 2-i isə Şuşanın işğal altında olmayan ərazilərində fəaliyyət göstərir. Nazirliyin tabeliyində olan müəssisələr Rəssamlıq Akademiyasının nəzdində İncəsənət Kolleci, Bakı Texniki Kolleci, Bakı Neft – Energetika, Bakı İdarəetmə və Texnologiya, Maliyyə – İqtisad, Bakı Qida Sənayesi, Bakı Dövlət Sosial İqtisadi, Dövlət Pedaqoji, Bakı Sosial Pedaqoji, Bakı Humanitar, Kompüter, Milli Konservatoriyası nəzdində Musiqi, Bakı Sənaye Pedaqoji və Sumqayıt Dövlət Texniki Kolleci. Həmçinin Sumqayıt Musiqi Kolleci, Gəncə Texniki Kolleci, Gəncə Humanitar, Gəncə Musiqi, Lənkəran Dövlət Humanitar, Naxçıvan Musiqi, Şəki Pedaqoji, Şəki Dövlət Texniki, Şəki Musiqi, Şirvan Dövlət İqtisadiyyat və Humanitar, Ağdaş Dövlət Humanitar, Ağdam Musiqi, Şamaxı Humanitar, Şuşa Humanitar, Şuşa Musiqi, Astara Pedaqoji və Ağdam Dövlət Sosial İqtisadi, Bakı Dövlət İqtisadi Humanitar, Göyçay Dövlət İdarəetmə və Texnologiya, Zaqatala Dövlət İdarəetmə və Texnologiya, Bərdə Dövlət İdarəetmə və Texnologiya, Qazax Dövlət Sosial İqtisadi, Tovuz Dövlət Sosial İqtisadi, Naxçıvan Dövlət Texniki, Sabirabad Dövlət Sosial İqtisadi, Şamaxı Dövlət Sənaye İqtisad, Quba Dövlət Sosial İqtisadi, Bakı Rabitə və Nəqliyyat, Dəniz Balıq Sənayesi, Ağcabədi Pedaqoji və Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti nəzdində İnşaat Kolleci. M.Mərdanov vurğlayıb ki, “Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi haqqında” prezidentin müvafiq fərmanı ilə bir sıra dövlət qurumlarının tabeliyində olan orta ixtisas təhsili müəssisələrinin Təhsil Nazirliyinin tabeliyinə verilməsi təhsilin məzmununda köklü dəyişikliklərin aparılmasına, kadr hazırlığı strukturunun və təhsil müəssisələri şəbəkəsinin təkmilləşdirilməsinə geniş imkan yaradıb. Həmin dövrdə ölkədə bir sıra texnikumların birləşdirilməsi nəticəsində onların maddi-texniki bazası, pedaqoji kadr potensialı və bu sahədə olan beynəlxalq təcrübə nəzərə alınmaqla yeni tipli orta ixtisas təhsili müəssisələri – kolleclər və təhsil komplekslərinin yaradılmasına başlanılıb: “2001-ci ildə Təhsil Nazirliyinin müvafiq əmri ilə “2001-2004-cü illər üçün Azərbaycan Respublikasında orta ixtisas təhsilinin İnkişaf Proqramı” təsdiq olundu və həyata keçirildi. Nazirlər Kabinetinin “Orta ixtisas təhsili müəssisələrinin şəbəkəsinin təkmilləşdirilməsi haqqında” qərarı ilə bir sıra orta ixtisas təhsili müəssisələrinin fəaliyyəti dayandırıldı, bir qismi birləşdirilərək bazalarında yeni tipli tədris müəssisələri (kolleclər) yaradıldı, bəzilərinin isə profilləri genişləndirildi. 2009-cu ildə qəbul olunan “Təhsil haqqında” Qanunun 21-ci maddəsində orta ixtisas təhsilinin əsasən kolleclərdə, ali təhsil müəssisələrinin nəzdində yaradılan müvafiq strukturlarda həyata keçirilməsi və məzunlara subbakalavr dərəcəsinin verilməsi nəzərdə tutuldu. Buna görə də təhsilin bu pilləsinin fəaliyyətini tənzimləyən yeni normativ sənədlərin hazırlanması zərurəti yarandı”. Nazirin dediyinə görə, son illərdə bir sıra orta ixtisas təhsili müəssisələri nazirlik, şirkətlər və konsernlər, işəgötürənlərlə sıx əlaqələr yaradaraq, onların köməyi ilə maddi-texniki bazanın möhkəmləndirilməsində, dərs, dərs vəsaitlərinin hazırlanmasında müsbət nəticələr əldə ediblər. Məsələn, Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin maliyyə dəstəyi ilə Bakı Rabitə və Nəqliyyat Kollecində bir sıra dərslik və tədris-metodiki vəsaitlər çap edilib, “Rabitə sistemlərinin idarə olunmasının informasiya hesablama vasitələri” laboratoriyasında müasir tələblərə cavab verən 10 ədəd kompüter dəsti quraşdırılıb, onlar lokal şəbəkə şəklində birləşdirilərək geniş zolaqlı internet şəbəkəsinə qoşulub, “Kompüter sistemləri və kompleksləri” laboratoriyası da 10 ədəd müasir tələblərə cavab verən kömpüterlə təchiz edilib. Bakı Neft-Energetika Kolleci Neft Şirkətinin müvafiq qurumları ilə sıx əlaqələr yaratmış, məzunların işlə təmin olunmasında, istehsalat təcrübələrinin keçirilməsində birgə tədbirlər həyata keçirilib: “Milli Konservatoriyası nəzdində Musiqi Kollecinin tələbələri ölkədə və ondan kənarda keçirilən müsabiqələrdə uğurlu nəticələr əldə edir, həmin müsabiqələrin laureatı adını qazanırlar. Bu kollecin bir sıra tələbələrinin adları ölukənin istedadlı gənclərinin “Qızıl kitab”ına daxil edilib, onlar Prezident təqaüdünə layiq görülüblər”. M.Mərdanov son 5 ildə orta ixtisas təhsili müəssisələrində təhsil alan tələbələrin sayı bir qədər aşağı düşüb. Belə ki, 2005-2006-cı tədris ilində tələbələrin sayı 55 min olduğu halda, 2009-2010-cu tədris ilində bu rəqəm 51,1 min nəfər olub. 2005-2006-cı tədris ilində ödənişli əsaslarla təhsil alan tələbələrin sayı 31,8 faiz təşkil etdiyi halda, 2009-2010-cu tədris ilində bu rəqəm 37,8 faiz olub. Son 5 ildə tələbələrin sayının ölkə üzrə təxminən 4000 nəfər azalmasına baxmayaraq ştatda olan müəllimlərin sayı 307 nəfər artıb: “Göründüyü kimi, 2005-2010-cu illərdə tələbə qəbulu nisbətən azalıb. Bununla bağlı bir məsələni qeyd etmək istərdik.

Məlumdur ki, bir ali təhsilli mütəxəssisə 2-4 orta ixtisaslı mütəxəssis düşür. Məsələn, 1 həkimə 4 tibb bacısı, 1 mühəndisə 2 texnik-texnoloq, tələb olunur. Bu rəqəmlər inşaat, maşınqayırma, kənd təsərrüfatı, nəqliyyat, neft-qaz sahəsində daha yüksəkdir. Lakin 2010-cu il üzrə Azərbaycanın statistik göstəricilərinə görə məşğul əhalinin 21,5 faizi ali təhsilli olduğu halda, cəmi 10,9 faizi orta ixtisas təhsillidir. Bu da onu göstərir ki, ölkədə bir ali təhsilli mütəxəssisə cəmi 0,5 orta ixtisaslı mütəxəssis düşür. Belə bir fikir də mövcuddur ki, əhali arasında orta ixtisas təhsili almaq istəyənlərin sayı ilbəil azalır. Lakin təhlil göstərir ki, 2005-2010-cu illərdə qəbul planı demək olar ki, tam yerinə yetirilib. 2005-2010-cu illərdə ərizə verənlərin sayı artmışdır. Belə ki, 2005-ci ildə 1 yerə ərizə verənlərin sayı 2,1 olduğu halda 2010-cu ildə həmin rəqəm 3,1 nəfər olub”. Təhsil naziri vurğulayıb ki, dövlət tərəfindən ayrılan büdcə və ödənişdən əldə olunan vəsaitlərin ilbəil artmasına baxmayaraq onların həcmi bu təhsil müəssisələrinin inkişafı üçün kifayət deyil. Məsələn, 2010-cu ildə Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan orta ixtisas təhsili müəssisələrinə təmir üçün ayrılan vəsait ümumi büdcənin 1,7 faizini təşkil edir ki, bu da zəruri təmir işlərinin aparılmasına kifayət etmir. Nəticədə həmin vəsaitlər kolleclərin maddi-texniki bazasının inkişafını və onun tədris avadanlıqları ilə təchiz olunmasını təmin etmir. Bu vəziyyətdən çıxmaq üçün Təhsil Nazirliyi tərəfindən orta ixtisas təhsili müəssisələrinin cari və əsaslı təmirinə ayrılan ümumi vəsaitin kolleclərin hamısına deyil ilk növbədə təmirə zəruri ehtiyacı olanlara istiqamətləndirilməsini qərara alınıb. Bunun nəticəsidir ki, son illər bir sıra orta ixtisas məktəblərində maddi-texniki bazanın möhkəmləndirilməsi istiqamətində müəyyən işlər görülüb. Belə ki, son illərdə Ağdam Musiqi və Ağdam Sosial-İqtisad kollecləri Ağdamın Quzanlı qəsəbəsində inşa olunan yeni tədris binalarına köçürülərək onlar zəruri avadanlıqlarla təchiz olunub, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji, Bakı Humanitar, Bakı Sosial – Pedaqoji, Azərbaycan Milli Konservatoriyasının nəzdində Bakı Musiqi, Ağdaş Dövlət Humanitar, Şəki və Şuşa Musiqi, Şirvan Humanitar və İqtisadiyyat, Tovuz Sosial-İqtisadi, Ağcabədi və Astara Pedaqoji və sair kolleclərdə təmir işləri aparılıb, kabinə və laboratoriyalar yeni avadanlıqlarla təmin edilib. Bununla yanaşı bir sıra məktəblərin əsaslı təmirə və istilik sistemlərinin yenidən quraşdırılmasına ehtiyac var: “Orta ixtisas təhsili müəssisələrində istehsalat təcrübəsi Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq olunan “Ali (orta ixtisas) təhsili müəssisələri tələbələrinin ixtisas üzrə təcrübəsinin keçirilməsi haqqında Əsasnamə”nin tələblərinə uyğun təşkil edilir. Bununla yanaşı orta ixtisas təhsili muəssisələrində təcrübələrin təşkilində nöqsanlara yol verilir.

Belə ki, bir çox hallarda təcrübə keçmək üçün müəssisələrlə bağlanan müqavilələrdə təcrübəyə göndərilənlərin sayı göstərilmir, təcrübə keçənlərin və təcrübə rəhbərlərinin vəzifə borcları qeyd olunmur, bəzi orta ixtisas təhsili müəssisələrində təcrübə rəhbəri kimi qeyri-ixtisaslı müəllimlər təyin olunur. Bir sıra ixtisaslar üzrə müvafiq müəssisələr müqavilə bağlamaqdan imtina etdiklərinə görə bu təcrübələr məktəblərdə keçirilməklə faktiki olaraq tədris təcrübələri ilə əvəz edilir”. M.Mərdanovun sözlərinə əsasən, təhsilin keyfiyyətini yüksəltmək, əmək bazarının tələblərinə uyğun rəqabətqabiliyyətli mütəxəssislər hazırlamaq, kadr hazırlığının strukturunu əmək bazarının tələblərinə müvafiq təkmilləşdirmək, istehlakçılarla işgüzar əlaqələr yaratmaq, büdcədənkənar vəsaitləri əldə etmək və sair bu kimi məsələləri həll etmək məqsədilə Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə təsdiq olunan “2010-2013-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının orta ixtisas təhsili sistemində islahatlar üzrə Tədbirlər Proqramı”na müvafiq olaraq ayrı-ayrı orta ixtisas təhsili müəssisələri üzrə İnkişaf Proqramlarının hazırlanmasını təmin etmək lazımdır.

Sevinc QARAYEVA

525-ci qəzet.- 2011.- 5 mart.- S.8.