Mənəviyyat və gözəllik dünyasının səyyahı

Onun barəsində yazmaq çoxdankı arzum olub, nədənsə alınmayıb. Qırx ildən bəri silahdaşım olan və heç vaxt məni darda qoymayan qələmim bu dəfə sözümə baxmayıb. Bəzən saatlarla düşünsəm də fikirlərimi bir yerə cəmləyə bilməmişəm, ağ vərəqi qatlayıb sonraya, hansısa bir vaxta saxlamışam. Bəzən də yazdıqlarım özümü qane etmədiyinə görə çırıb atmışam. Halbuki, ondan sonra onlarca insan haqqında oçerk, zarisovka yazmışam və təvazökarlıqdan kənar olmasın, deyilənə görə, heç də pis alınmayıb.

Amma, şəxsiyyətinə, ziyalılığına, alimliyinə və nəhayət, insanlığına daim hörmət bəslədiyim, həyatda özümə nümunə seçdiyim əziz müəllimim, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Əlisa Əhmədovun portret cizgilərini oxucuya təqdim etməyə qələmimin qüdrəti çatmayıb. Əlbəttə, nə mən o fikirdəyəm, nə də özü bu iddiadadır ki, o, qeyri-adi insandır. Əksinə, Əlisa müəllim adidən adi, sadədən sadə, Tanrının verdiyi qismətə qail olub, həmişə şükranlıq edən, sakit, ifrat dərəcədə təvazökar, öz halal haqqını tələb etməyə belə üzü gəlməyən, abır-həya sahibi, “utancaq” bir insandır. “Utancaq” sözünü fərqləndirməyim səbəbsiz deyil. Bu sözü onun barəsində görkəmli filosof, akademik Firidun Köçərli demişdi. Əlisa müəllim 2000-ci il noyabrın 24-də AMEA-nın Fəlsəfə və Hüquq İnstitutunda “Estetik və etikliyin qarşılıqlı münasibəti: tarixi axtarışlar, nəzəri kontekst, çağdaş problemlər” mövzusunda çox uğurlu doktorluq dissertasiyası müdafiə etdi. Ona görə bunu inamla deyirəm ki, həm müdafiədə, həm də müdafiədən sonrakı ənənəvi “banketdə” mən də iştirak edirdim. “Banketdə” təbrik üçün söz alan institut direktorunun müavini İrşad Əliyev dedi: “Bildiyiniz kimi, Firidun müəllim xəstə olduğuna görə müdafiədə iştirak edə bilmədi. Mən zəng vurub müdafiənin uğurlu keçdiyi barədə akademikə məlumat verdim. Çox sevindi və elə beləcə də dedi: ”Mənim əvəzimdən o utancaq oğlanı təbrik edin”. Bu barədə xeyli sonra söz düşəndə Əlisa müəllim dedi ki, mərhum akademik çox vaxt məni belə çağırırdı. Bir dəfə söhbət zamanı məndən soruşdu ki, niyə bu qədər utancaqsan? Bilirsənmi ki, bu xasiyyət indiki dövrdə insana nə qədər mane olur? Ən azı, layiq olduğun qiyməti ala bilmirsən, öz halal haqqını belə istəməyə utanırsan... “Nə bilim, vallah, beləyəm, başqa cür ola bilmirəm”, – deyə cavab verdim. Firidun müəllim diqqətlə məni süzüb gülümsünərək: “Yaxşı ki, elə beləsən, yoxsa sənin xətrini bu qədər istəməzdim.

Bir də ki, insanın xasiyyəti genlə gəlir və ailədə, yetişdiyi mühitdə formalaşır”- dedi. Əlisa müəllim 1972-ci ildə “Estetik zövqün formalaşmasında və inkişafında estetik tərbiyənin rolu” mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək fəlsəfə elmləri namizədi, 2000-ci ildə isə “Estetik və etikliyin qarşılqlı münasibəti: tarixi axtarışlar, nəzəri kontekst, çağdaş problemlər” mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək, fəlsəfə elmləri doktoru alimlik dərəcəsi alıb. 1981-ci ildən Azərbaycan Memarlıq və İnşaat İnstitutunda işləyir: əvvəlcə dosent vəzifəsində çalışmış, 2006-cı ildən isə professordur. Əlisa müəllimlə tanışlığımızın 45 illik tarixi var. Ağsunun Ərəbsarvan kəndindəki səkkizillik məktəbi bitirdikdən sonra dörd yoldaş orta təhsilimizi tamamlamaq üçün 1965-ci ildə nisbətən yaxınlıqdakı Növcü kənd orta məktəbinə getməyi qərara aldıq. Sentyabrın 1-də yeni dərs ilinin başlanması münasibətilə məktəbin həyətində keçiriləcək tədbirqabağı bəstəboy, gülərüz, xoşsifət bir oğlan bizə yanaşıb hansı kənddən gəlməyimizlə maraqlandı və adımızı soruşub əlindəki vərəqdə qeydlər apardı. Sözün doğrusu, elə bildik ki, 10-11-ci sinif şagirdlərindəndir, onlardan seçilmirdi. Sonradan bildik ki, Əlisa müəllimdir. Onun haqqında eşitmişdik. Bilirdik ki, iki il əvvəl universiteti bitirib, rayonun ən qabaqcıl müəllimlərindəndir. Lakin özünü görməmişdik. Əlisa müəllim iki il bizə Azərbaycan dili və ədəbiyyatı fənnindən dərs dedi və tədris işləri üzrə direktor müavini kimi məktəbdə çox böyük işlər gördü, yeniliklər etdi, müxtəlif dərnəklər açdı, müsabiqələr, “açıq dərs”lər keçirdi, nəticədə şagirdlərdə təhsilə maraq oyada bildi. Ən başlıcası isə o, müəllim barədə bizdə formalaşmış təsəvvürləri büsbütün dəyişdi. O vaxtadək belə görmüşdük və bunu ehkam kimi qəbul edirdik ki, müəllim zəhmli və tələbkar olmalı, dərsə hazır gəlməyən, məktəbdə, yaxud dərsin gedişində səs salan, şuluq şagirdləri cəzalandırmalı, hətta lazım gəlsə, döyməkdən belə çəkinməməlidir. Tərbiyədə “döymə” üsuluna o vaxtlar nəinki şagirdlər, onların valideynləri də təbii baxırdılar. Görünür, bu səbəbdən şagird döyməkdə ad çıxaran müəllimlər kifayət qədər idi. Şübhəsiz, məktəblilər belə müəllimlərdən qorxurdular, amma onlara hörmət etmirdilər. Əlisa müəllim isə onlardan tamam fərqlənirdi. İki il ərzində biz onun nəinki kimisə vurmasının, heç səsini qaldırmasının da şahidi olmadıq. Daim şagirdlərin arasında olur, onlara qayğı göstərir, zəif oxuyan, nadinc uşaqlarla ayrılıqda, fərdi söhbətlər edirdi. Belə tərbiyə metodunun səmərəsi açıq-aydın hiss olunurdu. Təkcə bir faktı deyim ki, ən çox uşaq döyən müəllimlərin dərslərində səs-küydən ağız deyəni qulaq eşitmirdi. Əlisa müəllim dərs deyəndə isə sinifdə milçək uçsaydı, səsi eşidilərdi. Hamı onun xətrini istəyirdi, dərslərinə ciddi yanaşır, tapşırıqlarına əməl edirdi. Əlisa müəllimin orta məktəbdə dərs dediyi axırıncı buraxılış sinfi bizimki oldu. Həmin il o, imtahan verib aspiranturaya qəbul olundu... Onun keçdiyi həyat yolu heç də rahat və hamar olmayıb.

Uşaqlığı ağır dövrə – müharibə və aclıq illərinə təsadüf edib. Atası cəbhədən qayıtmayıb. Kasıb ailə çətin vəziyyətlə üzləşib. Ailənin bütün ağırlığı anasının – sadə kənd qadını Mələk xanımın və böyük bacısı, o vaxtlar kənddə müəllim işləyən Humay xanımın üzərinə düşüb. Əlisa müəllimin sonrakı taleyində və inkişafında qardaşı Ağaisanın böyük rolu olub (onların hər üçü dünyasını dəyişib. Allah rəhmət eləsin!). Çətinliklə olsa da, o, təhsilini davam etdirib. Dərk edib ki, həyatda bir mövqe qazanmaq üçün güman ancaq özünədir, yeganə yolu yaxşı oxuyub ali təhsil almaqdır. Gecəni gündüzə qatıb, çalışıb, oxuyub, öyrənib, həmişə nümunə göstərilib. Buna baxmayaraq, işlər heç də rəvan getməyib. Bu barədə özü belə deyir: “Orta məktəbin axırıncı sinfində buraxılış imtahanı ərəfəsində valideynlər yığıncağı çağrılmışdı. Orada valideynim əvəzi olaraq böyük qardaşım Ağaisa iştirak edirdi. Məktəb direktoru yığıncaqda bildirdi ki, builki məzunlarımızdan iki nəfəri – Əlisa Əhmədov və Fazil Vahidov qızıl medala namizəddir. Lakin sonra məlum oldu ki, medal almaq üçün müəyyən qədər “şirinlik” verilməlidir. Buna heç birimizin imkanı yox idi. Bunu gördükdə medal verməmək üçün yollar axtarmağa başladılar. Direktor ədəbiyyat müəllimimiz Almas xanım Nuriyevadan xahiş edir ki, yazılı imtahandan mənə “4” yazsın. Lakin o, qətiyyətlə bildirib ki, əllərimi kəssələr də mən Əlisaya ”5”-dən savayı qiymət yazmaram. Çıxılmaz vəziyyətdə qalan direktor mənə minnətçi düşdü. Dedi ki, müəyyən səbəblər üzündən sənə medal vermək mümkün deyil. Birinci sinifdən bəri sənin bütün qiymətlərin “5”-dir. Şikayət eləməsəydin, yeddillik şəhadətnaməndəki ”5”-lərin ikisini “4” edərdik ki, səni medala təqdim etməməyə əsasımız olsun. Mən etiraz etmədim. Sənədlərimi universitetin filologiya fakültəsinə verdim. O vaxtlar dörd fəndən qəbul imtahanı vermək lazım idi: Azərbaycan dili və ədəbiyyatından (yazılı və şifahi), tarixdən və rus dilindən. İmtahanların hamısından “əla” alaraq 20 bal toplayıb universitetin tələbəsi oldum. Həmin il filologiya fakültəsində cəmi iki nəfər maksimum bal toplamışdı... – Bəs necə oldu ki, elmi fəaliyyətinizdə filologiyanı yox, fəlsəfəni seçdiniz? – deyə Əlisa müəllimdən soruşdum. – Rəhmətlik Aslan Aslanov bizə estetikadan dərs deyirdi. O vaxt dosent idi, sonradan fəlsəfə elmləri doktoru, professor, akademik oldu. Estetikaya məndə marağı Aslan müəllim oyatdı. Həm namizədlik, həm də doktorluq işim də estetikadandır. Əvvəldə vurğuladığım kimi, Əlisa müəllimin doktorluq müdafiəsində mən də iştirak etmişdim. Birinci dəfə idi ki, belə müdafiədə iştirak edirdim. Digərləri ilə qarşılaşdırmaq, müqayisə etmək imkanım olmasa da, müşahidələrim və filosofların çıxışları, verdikləri qiymət məni inandırdı ki, Əlisa müəllifin müdafiəsi yüksək səviyyədə keçdi. Doktorluq dissertasiyanın müdafiəsində rəsmi opponent kimi çıxış edən AMEA-nın həqiqi üzvü Fuad Qasımzadə, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Tariyel Əhmədov, fəlsəfə elmləri doktoru Nigar Ələkbərova tədqiqat işinə yüksək qiymət verdilər. Akademik Fuad Qasımzadə bununla kifayətlənməyərək, Müdafiə Şurasının üzvü kimi söz istədi. Fuad müəllim çıxışında dedi:

“Ali Attestasiya Komissiyası elmi dərəcəni əsərə görə yox, müdafiəyə görə verir. Əsər də yaza bilərsən, monoqrafiya da nəşr etdirə bilərsən. Ancaq gərək yazdıqlarını, elmi müddəa və nəticələrini mütəxəssislər qarşısında müdafiə etməyə qüdrətin çata. Açıq demək lazımdır ki, çox gözəl müdafiə keçdi. Dissertasiya müdafiəsində aparıcı təşkilat olan Rusiya Elmlər Akademiyasının Fəlsəfə İnstitutundan tanınmış estetik, fəlsəfə elmləri doktoru, prosessor N.İ.Kiyaşenkonun tədqiqat işi haqqında yazıb göndərdiyi rəy də müzakirə iştirakçılarının diqqətinə çatdırıldı. Rəydə tədqiqat işi yüksək dəyərləndirilir və göstərilirdi ki, mürəkkəb fəlsəfi problemi müstəqil və səmərəli şəkildə tədqiq edən, bir sıra uğurlu yeniliklərə imza atan Ə.Əhmədov estetika ixtisası üzrə fəlsəfə elmləri doktoru alimlik dərəcəsi almağa layiqdir. Ömrünün 40 ilini gözəllik aləminin tədqiqinə – fəlsəfənin estetika və etika problemlərinin araşdırılmasına həsr edən Əlisa Əhmədov Azərbaycan Memarlıq və İnşaat İnstitutunun professoru kimi pedaqoji işlə yanaşı, peşəkar jurnalist (1977-ci ildən Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür) olmasını da unutmur, vaxtaşırı mətbuatda elmi-publisistik yazıları ilə çıxış edir. Ümumiyyətlə, o, beş kitabın (“Gözəlliyin keşiyində”, “Mənəviyyat, gözəllik, tərbiyə”, “Estetiklik və ekikliyin qarşılıqlı münasibəti”, “İdrak işığında”, “Kulturologiya”), iki dərs vəsaitinin, 12 tədris proqramı və metodik vəsaitin, 100-dən çox elmi məqalənin (bir neçəsi xarici mətbuatda dərc olunmuşdur) müəllifidir. Əlisa Əhmədov 2001-2003-cü və 2006-2008-ci illərdə Bakı Dövlət Universiteti nəzdində fəlsəfə elmləri üzrə doktorluq dərəcəsi verən Dissertasiya Şurasının üzvü, 2008-2010-cu illərdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasında elmi seminarın sədri olub. Hazırda AMEA Fəlsəfə. Sosiologiya və Hüquq İnstitutu nəzdində fəlsəfə və sosiologiya elmləri üzrə doktorluq dərəcəsi verən Dissertasiya Şurasının sədr müavini, AzMİU-nun inşaat fakültəsi Elmi Şurasının üzvüdür. O, 2006-cı ildə Bütün Dünyada Sülh Uğrunda Dinlərarası, Millətlərarası Federasiyanın təsis etdiyi “Sülhməramlı səfir” fəxri diplomuna layiq görülüb. Əlisa müəllim nümunəvi ailə başçısıdır. Ömür-gün yoldaşı Sədəfxanım Əhmədova A.Şaiq adına 54 saylı orta məktəbin ibtidai sinif müəllimidir. İki oğlu, dörd nəvəsi var. Böyük oğlu Fuad atasının yolunu davam etdirmiş, Sankt-Peterburq Dövlət Universitetinin fəlsəfə fakültəsini bitirib. Kiçik oğlu Fərhad isə Azərbaycan Tibb Universitetinin müalicə-profilaktika fakültəsini bitirmişdir. Əlisa müəllimin həyatda aldığı ən böyük zərbə isə 1990-cı ilin qanlı 20 Yanvarı ilə bağlıdır. Əslində, o müdhiş gecə təkcə Əlisa müəllimin ailəsinin yox, bütün Azərbaycan xalqının sinəsinə sağalmaz yara vurdu. O gecə qan ağlayan Bakının şimal tərəfdən giriş qapısı olan Tbilisi prospektində yaşadıqları doqquzmərtəbəli birinci binanın 8-ci mərtəbəsindən imperiya qoşunlarının törətdiyi vəhşiliklər daha aydın görünürdü. Hamı qorxu-təlaş içərisində olsa da, bu dəhşətləri görmək üçün eyvana, pəncərənin önünə toplaşmışdı. Bu vaxt onlara tərəf atəş açıldı, güllələrdən biri pəncərəni dəlib içəri keçdi. Xoşbəxtlikdən heç kəsə dəymədi. Lakin qorxudan hamı geri çəkilsə də, ailənin yeganə qızı Ülviyyəni pəncərənin qarşısından ayırmaq mümkün olmadı. Həmin hadisədən sonra Ülviyyə tamam dəyişdi. Aldığı psixoloji sarsıntı sonrakı günlərdə nəinki onu tərk etmədi, əksinə daha da artdı... Və bir müddət sonra Ülviyyənin pak ruhu ömrünün 19-cu baharında 20 Yanvar şəhidlərinin ruhuna qovuşdu. Əlisa müəllim həyatda bu yazıda qeyd etmədiyim çox sarsıntılarla, haqsızlıqlarla üzləşib, əzab və məşəqqət dolu ömür yolu keçib. Bütün bunlar onun səhhətinə təsirsiz ötüşməsə də, xasiyyətində heç bir dəyişikliyə səbəb olmayıb. Tanıyanlar da təsdiqləyər ki, o, indiyədək kimsənin qəlbinə toxunmayıb. O, başqalarının qüsurlarında belə üzürlü səbəb axtarıb tapmağa, pisliklərində belə yaxşılıq əlamətlərini görməyə çalışan bir insandır. Qırx ildən artıq mənəviyyat və gözəllik aləminin səyyahı olan Əlisa müəllim estetik və etik dəyərlərin təkcə araşdırıcısı yox, həm də yorulmaz təbligatçısıdır.O, hamını mənəvi saflığa, gözəllikdən zövq almağa, yaxşılıqdan ləzzət duymağa dəvət edir. Platonun bü müdrik kəlamını tez-tez təkrar edir: “Yaxşı iş görüb əziyyət çəksən, əziyyət keçər, yaxşılıq qalar, pis iş görüb ləzzət duysan, ləzzət gedər, pislik qalar”.

“Alimi elminin çoxluğu ilə yox, əməllərinin faydalılığı, əxlaqının saflığı və xeyirxahlığı ilə sınaqdan keçir” – Bunu da Platon deyib.

Qüdrət PİRİYEV

525-ci qəzet.- 2011.- 8 mart.- S.6.