“Payız prospekti”ndə görüş

Xaosun at oynatdığı 1990-1992-ci illər idi. İşlədiyim “Qala” qəzeti sırf ədəbiyyat yönlü olsa da, yurdumuzu-xalqımızı yaxalamış çaşqınlığa münasibətdən qələmimi heç cür yayındıra bilmirdim. Zörən “siyasi icmalçı”ya çevrilmişdim... Bu məhkumluğun məni hara aparıb çıxaracağını düşünməyə macal tapmamış, cəlilabadlı şair Abbasağa Azərturkün qəzəbinə tuş gəldim. Dostlarımın birindən göndərdiyi barmaq boyda kağız parçasında yazırdı : “İçini talayırsan, özünü öldürürsən. Otur yerində, şeirinlə məşğul ol !..”

Əli Nəcəfxanlının yenicə nəşr edilmiş poeziya toplusunu əlimə götürəndə, həmin ustad öyüdü düşdü yadıma. Və əlbəttə, təsadüfən yox.Axı o da, bir qərinədir, qələmini arakəsməsiz yaşadır.Sağında şeir, solunda irili-xırdalı məqalələr, oçerklər, reportajlar... Tanrı tərəfindən bəxşiş verilən birincinin ikincidən umacağı yox, peşə seçiminin zəruriləşdirdiyi ikinci isə birincidən hər dəfə nəyisə qoparır.Onda qalmış, adi fermer təsərrüfatından bəhs edərkən belə, mövzunu poetik deyimlərə qıpçayan, fikrini metaforalarla yoğuran Əli kimi jurnalist ola,..

Nə yaxşı ki, narahatlığım-nigaranlığım çox çəkmədi.Kitabı açıb, son dövrdə yazdığı şeirləri oxuyanda, gördüm , “içini talamayıb”. Bir qış günü “Payız prospekti”ndə “özünü öldürməmiş “bir şair çıxdı qarşıma ...

Keçən il Masallı rayon İcra Hakimiyyətində atüstü söhbətimizi nəzərə almasaq, çoxdandı rastlaşıb kef-əhval soruşmurduq.İndisə “Payız prospektin”də onunla arın-arxayın görüşmək ,söyləyəcəklərini doyunca dinləmək fürsəti düşmüşdü əlimə...

Əli Nəcəfxanlının yaradıcılığına yaxşı bələdəm.Tanımadığını, sevmədiyini heç zaman qələmə gətirməz.Həmişəki kimi, yenə ilk sözü qarış-qarış gəzib, irəliləyişini, kəm-kəsirini şəxsən seyr edib-duyduğu,öyündüyü-ağrıdığı vətən oldu :

Çox da sənə sevdiyimi söylərəm,

Əməlimdə görməyincə inanma !

Tərifini ha qaldırım göylərə,

Yolunda can verməyincə inanma !

... Öz ömrümü bircə uçuq qalana

Kərpic-kərpic hörməyincə inanma !

Dəfələrlə aldanmışa, sadəlövhlüyü ucbatından tarix boyu başı bəlalar çəkmişə deyiləsi bundan yana sözmü var?!.Həmin şeir ikicə bənddən ibarətdir.Amma oxuyub qurtarandan sonra qan yaddaşın uzun müddət oyaq qalır. “Payız prospekti”ndə müəllifi tək-tənha qoyub, Qarabağsızlıqdan, Zəngəzursuzluğa, Zəngəzursuzluqdan Təbrizsizliyə havalanırsan.Baş alırsan Azərbaycanın bütöv çağlarına doğru.Yol gedirsən türkün belini qıran Çaldıran döyüşünə qədər ...

İşğalsız vətən bakirə hissləri ifadə etmək üçün ən uca təşbehdir . Heç zaman qələmini ilahi eşqdən endirməyən böyük Məhəmməd Füzulinin hər hansı müqayisəsini kiçik Kərkük eli ödəməzdi.Adilərdən olmayan yarının “səri-kuyi”ni şair yalnız, yalnız yuxuda gördüyü əcdadının yaşadığı yurdun o vaxtki möhtəşəmliyi ilə qoşalaşdıra bilərdi:

Edəməm tərk Füzuli, səri-kuyin yarın,

Vətənimdir,vətənimdir, vətənimdir,

vətənim !

Necə də acısız-zədəsiz bənzətmədir.Basqısızlığından xumarlanıb geri dönmək istəmirsən.Bilirsən, azacıq üzü bəri gələn kimi “məzlumluq” başlanacaq :

Öz diyarından könüllər mülkü

bəs hərdəm neçün.

Çalü-çap eylər xəyalın

yağıyi-xunxar tək...

(Qövsi Təbrizi)

Qayıtdıqca qayıtmağına peşiman olursan.Yenə Təbrizsizlik,yenə Zəngəzursuzluq, yenə Qarabağsızlıq-

Qürbətdən vətənə baxdı Füzuli,

Vətəndən vətənə baxır Şəhriyar.

(Bəxtiyar Vahabzadə)

Əcəb təzaddır ! Fransız anlamaz, ingilis düymaz !..

Bunlar isə Əli Nəcəfxanlının iyirmi birinci əsrin ilk onilliyində gerçək dərdlərimizə ayna tutan yanğı dolu misralarıdır :

Tərifini ha qaldırım göylərə,

Yolunda can verməyincə inanma !

“Payız prospekti”nin girəcəyindəcə sanki bomba kimi partlayır və qəlpələri kitab boyu səpələnir :

Ölüncə yaramın qanı dayanmaz,

Üstünə qoymasan xarı bülbülü...

Dönəydi yurdunun çaylaq daşına,

Dönüncə vətəndə qaçqına qaçqın...

Vətən dərdi şor balıqdı,

Yedikcə yandırır canı...

Öz oxucuları ilə söhbətinə ovsar seçdiyi kiçik həcmli “Vətən” şeiri səhifələri çevirdikcə, bu cür deyimlərlə beləcə tamamlanır, dolğunlaşır, bitkinləşir.

Hansı mövzuda yazırsa-yazsın, Əlinin qələmi milli nisgilimizdən şirə çəkir. “Mənim şeirim”də, o :

Millətin yolunda məşəl deyilsə,

Demək fəraridir mənim şeirim –söyləyir.

Adicə papirosdan bəhs edəndə də, hələlik üzünə həsrət qaldığımız əzəli yurd-yuvalarımız yadına düşür :

Hardadı Laçınım, hardadı Şüşam?

Yaralı aslanam, qanadsız quşam...

Lap “Gül balam-bülbül balam”-deyə uşaqlar üçün yazanda belə, sadə nəğmələrinə mürəkkəb “vətən” anlayışından nəyisə hopdurur :

Küləklər-bayraqlarda ,

Bayraqlar ucalarda ...

Əli Nəcəfxanlının “Payız prospekti”ndə böyük ədəbiyyata boy verən xeyli cəhətlər var. İlk növbədə, bədii yaradıcılıq üçün vacib şərt sayılan söz sərrastlığı, şeirlərində özünü bariz şəkildə göstərir.Məsələn, çoxlarından fərqli olaraq, torpaqlarımızın erməni qəsbkarları tərəfindən işğalı kimi həssas bir mövzuya müraciətində,göz yaşına bələnib, bu acı həqiqəti məğlubiyyətə yozmur, ruh düşgünlüyünü, ataların babalardan geri qalmayan mərdliyinə şəkki yeniyetmələrin şüuruna pərçimləmir.Dəqiq seçdiyi “Ürəyi gedən vətən” uğurlu deyimi məhvərində fikrini başlayıb-qurtarır:

Qoynunu o qədər geniş açdı ki,

Hər yetən daraşıb daraltdı onu ...

Ehey, neçə ildi ürəyi gedib,

Özünə gələmmir gör neçə ildi ...

Məğlub olub sınan dikəlməz. Bayılan əvvəl-axır ayılar.Bu misralarda yaşanan ağrı-acıda bir müvəqqətilik, sabaha nikbinlik var...

Yan-yörəsindəki həmyaş qələmdaşlarının bəzisi şeirlərində böyük hərfi kiçik hərflə əvəzləyəndə, sətirlərin arasından nöqtəni-vergülü yığışdıranda, poeziyaya münasibətində Əli heç bir “yenilik” eləmədi və bu günkü söz “yağışı” altında məhz onun da sadiq qaldığı “köhnəlik” təzə kimi görünür.Belə poetik tapıntılardan qurulmuş şeirlərdən ötrü intellektli oxucunun burnunun ucu göynəyir:

Babəkin qolları yaşıl ağacdı,

Siz –onun qırmızı yarpağı, qardaş...

(“Şəhidlər”)

Heç kəsin yazısı belə yazılmır,

Mənimki ilahi zarafatıdı.

(“Tərsinə oxuyun alın yazımı”)

Sənli xatirələr qəm düyünçəsi,

Götürüb gedirəm ayrılıqlara ...

(“Ayrılıqlara”)

“Könlümüzün Yardımlısı”, “evimizin ay işığı”, “cavabsız məktub-alın yazısı”, “ölümə könüllü varmaq”, “yol eşqi”, “rəxşəndə su”, “qəlbim-nanəm”, “səmənisayağı boy”. “gülləylə güllə köksümü”... Heç bir şairin dəst-xəttinə meyillənməyən bənzərsiz poetik ilmələrdir bunlar... Sadə dəmiryolçu taleyi yaşamış atasına həsr etdiyi “Ömrümüzün yük qatarı” şeirini, Əli, görün, necə orijinal deyimlə sonuclayır :

Qarışıb paravoz tustulərinə,

Göylərə çəkilib atamın ruhu ...

Sözü oynatmaq bacarığı hər şairdə olmur.Bu, fikri təkcə formaca pardaqlamır, həm də məzmuna şirinlik gətirir. Əli Nəcəfxanlı kitaba iki təcnis də daxil edib.

Can qurban demişdik bu dağlara,can,

Dağlıyıq biz kökdən budaqlaracan.

Darıxsan,bilirsən, bu dağlaracan

Neçə ağac yoldu aran, a yarım ?

Bu misralar təkcə müəllifin dili gözəl bilməsini,sözlə işləmək məharətini təsdiqləmir. Həm də tətbiq etdiyi uğurlu forma sayəsində şair oxucunu yormamağı, məzmunu kəsə çatdırmağı bacarır.

... Xeyli vaxtdır, Əli Nəcəfxanlı ilə “Payız prospekti”ndəyik. Mənə olanlardan, ola biləcəklərdən danışır :

İllər bir-birini nə yaman qovdu,

Aylarmı ovçudu, günlərmi ovdu ?

Qərib duyğulara könlüm girovdu,

Yaman ağlamalı fəsildi payız...

Mənimlə söhbətin mövzusunu dəyişməyə çalışsa da, bacarmır,söz sözü çəkir :

Nə qapım açıldı,nə qaşqabağım,

Ovcum-göz yaşımın qəm piyaləsi.

Bu payız sonrası,bu qışqabağı

Məni yerə vurdu həsrət şələsi-

Bu payız özünə oxşamadı heç ...

...Kitabının adını ismarladığı əllinci səhifədəyik.Yaşımızın əllini ötməsinə eyham vura-vura,özünü mənə, məni özünə güzgüləyir.Hər ikimiz həyatın hökmüylə razılaşırıq :

Onda bahar küçəsiydi,

İndi-payız prospekti...

Üzünü bu vaxta tutub soruşur :

Kim qalıb o vaxtın uşaqlarından ?...

Bir səda gəlmədiyini görüb, sağ əlini ürəyinin başına, sol əlini çiynimə qoyur.Dalğın baxışından bir qəribə təskinlik boylanır :

Qoymadım tamahım yalquzaq olsun,

Demədim qayğıdan can uzaq olsun.

Oğlumun, qızımın canı sağ olsun,

Çatıram ömrümün yarı yaşına ...

Sonra da mənə ətrafı göstərib gülümsəyir.Əcəb təsəlli tapıb ömrün payızında:

Xəzəlləri döşək-döşək ağaclar,

Çılpaqlaşan,

Qəşəng-gəşəng ağaclar –

Yaxşı çəlik çıxar budaqlarından !..

Həyatımızın “Bahar küçəsi”ndə olsaydıq, yəqin başqa şəkildə cilalayardı bu mənzərəni. “Hərəsi bir saz şuppuluqdur, əla çiling-ağaclıqdır, rezin-daş üçün yaxşı haçalıqdır”-deyərdi. Neyləsin ki, əsa ədalı “Payız prospekti”ndə idik və

Günəş qürüb edirdi

Prospektin sonunda ...

Arif FƏRZƏLİ

525-ci qəzet.- 2011.- 10 mart.- S.6.