Əjdər Ol – fərqli şair

Bir neçə illik fasilədən sonra tanınmış şair Əjdər Ol yeni şeir kitabı ilə oxucuların görüşünə gəlib. Ədəbi mühitimizdə müşahidə olunan qəribə bir “qanuna” uyğun olaraq, yarıyaşda Əjdər Ol da publisistikaya, nəsrə, dramaturgiyaya meyl etdi və şeirdə olduğu kimi bu yazıları da sıradan bir nümunə olmadı, ədəbiyyat axınında itib-batmadı, oxucu diqqətinə və marağına səbəb oldu. Bu arada çap olunan esseləri, ədəbi portretləri, hekayələri fərqli yanaşma tərzinə, müşahidə zənginliyinə, vərdiş etmədiyimiz ifadə üslubuna görə ədəbi mühitə yeni nəfəs gətirdi, çağdaş ədəbiyyatımızın uğurları kimi qiymətləndirildi.

Əjdərin dramaturgiya sahəsində ilk qələm təcrübəsi olan “Molla Nəsrəddin və Əmir Teymurun filləri” komediyası Gənc Tamaşaçılar Teatrında, “Son məktub” pyesi isə Akademik Milli Dram Teatrında tamaşaya qoyularaq teatr həvəskarlarının rəğbətini qazandı. Bu əsərlərdə Əjdər Ol bir dramaturq kimi də hadisələrə və insanlara münasibətdə hazır qəliblərdən, stereotip yanaşmalardan qaçaraq orijinal mövqe nümayiş etdirməyi bacardı. Məsələn, H.Cavid, İ.Muğanna kimi ustad sənətkarlarımızın əsərlərində, bir çox kinofilm və televiziya tamaşalarında faciəvi qəhrəman kimi verilmiş və bu cür ehkamlaşmış Əmir Teymur obrazını Əjdər Ol milli ədəbi təfəkkürümüzün ilkin qaynaqlarının – Molla Nəsrəddin lətifələrinin ruhuna uyğun olaraq komediya qəhrəmanı kimi təqdim etdi və onun təfsirində yeni çalarlar aşkara çıxardı.

Əjdər Olun “Portret hekayələr” adlı nəsr kitabı ötən il Milli Kitab Müsabiqəsinin qalibləri sırasında yer aldı.

Amma, nə yaxşı ki, bütün bu nəsr və dramaturgiya “gəzişmələri” Əjdər Olun poeziyadan uzaqlaşması anlamında deyilmiş... “Yaşa” şeir kitabı Əjdərin varlığında poetik ruhun əvvəlkitək yaşadığını, onun bir yaradıcı şəxsiyyət olaraq ilk növbədə şair olduğunu bir daha təsdiq edir.

Bəli, Əjdər Ol şairdir, həm də fərqli şairdir. Yaradıcılığının başqa sahələrində olduğu kimi, poeziyada da bir-birinə bənzəyən, bir-birini təkrarlayan, eyni cür düşünən, eyni cür yazan “şairlər ordusu”nun sıra nəfəri deyil. Dünyaduyumunda da, bədii düşüncə tərzində də, poetik deyim və ifadə üslubunda da yeni və bənzərsizdir...

Ənənəvi poeziya üslubuna, pafoslu ifadə tərzinə, dəbdəbəli patetikaya, standart təşbeh və metaforalara, hay-haraylı təsvirlərə, “axar-baxarlı” söz oyunlarına, obrazların mübhəm, duyğuların yanıqlı, düşüncələrin ədalı təqdiminə vərdiş etmiş, ədəbi zövqü bu axarda formalaşmış oxucuya Əjdər Olun şeiri “yad” görünə bilər.

Sosial və estetik təhlili ədəbi dəyərləndirmənin qoşa qanadı sayan V.Belinski yazırdı ki, ədəbi əsəri dürüst qiymətləndirmək üçün onu təkcə həyat həqiqəti ilə deyil, həm də sənət idealı ilə tutuşdurmaq lazımdır. “Yaşa” kitabını tamamlayan bir qeydində Əjdər Ol öz estetik idealını belə ifadə edir: “Şeir bu gün də az oxunur. Şeir kitablarının alıcıları barmaqla sayıla bilər. Ona görə də şeiri sadə, aydın danışıq dilində yazmağa üstünlük verirəm. Məncə, şeirdə məna dərin, duyğu şəffaf, obrazlar anlaşıqlı, qafiyələr yumşaq, ritm yatımlı, dil şux, misralar diri və nəhayət fikir sağlam olmalıdır”.

Hər bir ciddi sənətkar kimi Əjdər Olun da əsərlərini dəyərləndirmək üçün onlara kiminsə basmaqəlib arşını ilə yox, şairin özünün estetik idealı, bədii məramı mövqeyindən yanaşmaq lazımdır. Görək, şair poetik yaradıcılığında hansı məqsədi güdür, nəyə can atır və buna necə nail olur.

Müasir oxucu ilə “dil tapmaq” üçün onun dünyagörüşünü, həyat mövqeyini, bədii zövq və maraqlarını, qəlbinə hakim olan mənəvi dəyərləri dərindən bilmək gərəkdir. Səməd Vurğun demiş, “ürəkdən ürəyə yollar görünməlidir”. Təbii ki, şeir ya ürəkdən gəlməlidir, ya da bu, şeir deyil. Amma ürəkdən ürəyə də fərq var. Əjdərin şeirlərində əks olunmuş duyğuların fərdiliyini, özünəməxsusluğunu nəzərə almadan onun poeziyasının “koduna” açar tapmaq olmaz. O, könlünə məhrəm bildiyi oxucuya üz tutaraq yazır:

Qəlbimdən başlanıb mənim yolum da,

Hər şeyi yaxşıya yozmuşam elə.

Bizim taleyimiz oxşadığından

Mən öz taleyimdən yazmışam elə.

Yoldu bu sevgi də, dəniz də, göy də,

Keçdim xeylisini, qalan azdımı?!

Yazdım ki, ölümə məhkum canımdan

Barı xilas edim beş-üç arzumu.

Xırda qayğılarda əridi ömrüm,

Nə qədər yarpaqlar döndü xəzələ.

Əlimdən alınan vaxtları yığsam,

Başqa bir adama ömür düzələr.

Əjdər Olun şeirlərini “ədəbiyyatda həyat həqiqəti” tələbinin fonunda nəzərdən keçirərkən onun dildə və ifadə tərzində olduğu kimi, mövzu və məzmun seçimində də, başqalarından fərqli olaraq, sadə mətləblərə, adi həqiqətlərə üstünlük verdiyini müşahidə edirik. Onun poeziyası bir daha sübut edir ki, dünyanın, həyatın, insanın ən ali həqiqətləri əslində elə adi həqiqətlərin toplusudur. Həyatı yazmaq üçünsə ilk növbədə həqiqəti bilmək, dərk etmək, etiraf eləməyi bacarmaq lazımdır. Həm də razılaşaq ki, adi həqiqətə poetik biçim, bədii məna vermək şairdən daha artıq ədəbi istedad tələb edir.

Və bu mənada Əjdər Ol özünü zahirən adi həqiqətlərdən sonsuzluq qədər uzaq olan, fəqət iynə-sap məsələsi kimi adidən adi bir həqiqətdən –

Bu nə işdir ki, bizi iynə kimi incəldib,

Salır iplik kimi hər dəm bir uzun sevdayə? –

deyə dahiyanə bir obraz yaradan Füzulinin davamçısı sayaraq – “mən də bir Füzuli qırığı kimi...” – deməkdə haqlı görünür.

Xaqanidən üzü bəri lirik poeziyamızın aparıcı mövzularından olan, xüsusən XX əsr şeirində örnək nümunələr ortaya çıxaran və indi daha çox ehtiyac duyulan Vətən mövzusu, vətənpərvərlik ideyası, təəssüf ki, bugünkü ən yeni şeirimizdə tabuya çevrilir, müəlliflərin çoxu bundan qaçır, çünki bu mövzu üçün stereotipə çevrilmiş süni patetikada, pafosçuluqda qınanmaqdan ehtiyat edirlər. Əjdər isə bu mövzuda çox yazır, ittihamlardan qorxmur. Çünki bütün şeirlərində olduğu kimi, burada da sünilikdən, saxtalıqdan uzaqdır, səmimidir, olduğu kimi görünməkdən çəkinmir.

Şairin yaradıcılığında önəmli yer tutan “Azərbaycan”, “Soyadım Vətən”, “Azərbaycanım”, “Atam-anam Vətən”, “Oxşama”, “İstiqlal”, “Vətəndaşlıq işi”, “Qeyrət məsələsi”, “Gözaydınlığı”, “Bir bayraq, doqquz əsgər” şeirləri bu qəbildəndir.

Bu tipli şeirlərində müasir cəmiyyətimizin ən həssas ağrı nöqtələrinə toxunmaqdan çəkinməyən şair “Vətəndaşlıq işi” şeirində Vətənin taleyinin, istiqbalının bizim hər birimizdən – adi adamlardan asılı olduğunu vurğulayaraq yazır:

Toz basmış beyinlərin tozu çəkilən kimi,

Vuruşan əl, görən göz, ayıq baş

düzəldərik.

Dəmir qırıqlarından qılınc tökülən kimi,

Min-min əfəl-üfəldən

Vətəndaş düzəldərik.

Daha belə olacaq sözümüzün əvvəli,

Hər kəs özünə görə bir ərdir, bir kişidir.

Keyi, boynubüküyü, ərincəyi, əfəli

Hərəkətə gətirmək vətəndaşlıq işidir.

Ədəbiyyatın, ümumən incəsənətin ən mühüm vəzifələrindən biri insana ümid, inam hissi aşılamaqdır. Bunsuz sənət öz mənəvi funksiyasını yerinə yetirə bilməz. Etiraf edək ki, müasir poeziyamızda bu cəhət çox zəifdir. Həyat eşqini, yaşamaq əzmini təlqin edən lirika nümunələri az-az yazılır. Əjdər Olun bir sıra şeirləri çağdaş poeziyamızdakı bu boşluğu doldurmağa xidmət edir. Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, elə kitabın oxucuya ünvanlanmış adı da rəmzi məna daşıyır: “YAŞA”!

Ölümdən betərdir ölüm qorxusu,

Ölümün şip-şirin yuxusu da var.

Sizləri bilmirəm, mənim, doğrusu

Canımda ölməmək qorxusu da var.

Tamarzı yaşamaq düşkünə düşüb,

Özümü düşkünə tay eləmərəm.

Əbədi yaşamaq eşqinə düşüb

Ömür fürsətimi zay eləmərəm.

Zənnimcə, yuxarıda qeyd olunan vəziyyətin bir səbəbi də yaradıcı şəxslərin özlərinin xaraktercə məzlum, həyat uğrunda mübarizə əzmindən məhrum, ruhən bədbin olmalarıdır. Həyatda olduğu kimi, sənətdə də nikbinliyi sadəcə olaraq şadyanalıq, dünya qəminə biganəlik kimi başa düşmək lazım deyil. M.P.Vaqifin mövqeyini yada salaq: “Toy bayramdır bu dünyanın əzabı!” Demir ki, dünyanın əzabı yoxdur, deyir, dünyanın əzablarını toy-bayram kimi qarşılamaq, sınmamaq lazımdır. Əjdər Ol “Bir bayraq, doqquz əsgər”, “Atam, ay, atam”, “Sağlıq dostum”, “Solaxay”, “Yas çiçəyi”, “Ehtiramın son gününə”, “Ölümlərin ucuz vaxtı”, “Süd qardaşım”, “Göz dəyəndən sonra” kimi kədərli, hətta faciəvi mövzularda yazılmış şeirlərində belə yersiz sızıltıdan qaçmağı, həyata pozitiv münasibəti, dözüm və dəyanət duyğularını qoruyub saxlamağı bacarır. Sağ qolunu Qarabağ savaşında itirən əsgərin dilindən deyir:

Öyünməli nə var ki, nə itkin tək itmişəm,

nə də Vətən yolunda bütöv qurban getmişəm.

Tək qol ? təkcə qanaddır, yetməsə də uçmağa,

amma ki, bəs eləyir tək balamı qucmağa.

Bircə şeyə yanıram – nə yara, nə xəstəlik,

Əsir getdi Qarabağ, sağ qolum da üstəlik.

Həyata bu cür müdrik münasibət Əjdər Olun yaradıcılığına bizim poeziyamızda az-az təsadüf olunan daha bir məziyyət – ironiklik (hətta özünəironiya) gətirir. Hər hansı bir sənətkarın əsərində bu keyfiyyətin varlığı onun cəsarətliliyinin, həyatın xırdalıqlarına yuxarıdan baxa bilməsinin, özünə, öz yaradıcılığına ayıq yanaşmağı bacarmasının, ruhən və fikrən gümrahlığının, yaşayıb-yaratmaq əzmində olmasının göstəricisidir.

Hansı gələn qaldı, qalam, mən kiməm?!

Çox şişirtmə, əziz balam, mən kiməm?!

Eh, kişilər can çürüdüb, ad qoyub,

İsgəndərəm, Rüstəm-Zalam, mən kiməm?!

Gördüm, duydum, yazdım, sevdim, çalışdım,

Uzaq başı Əjdər Olam, mən kiməm?!

Əjdərin “Gizlənən”, “Adaş”, “Təhvil-təslim”, “Kağız-qələm vaxtı”, “Sözün yalanını düzə çevirmək”, “Nə zəhmətdir, çəkirsən”, “Füzuli qırığı”, “Hökmdar”, “Acı”, “Yazdım yaddaşına” kimi şeirləri bu cür ironik duyğularla zəngindir.

Təbiət mövzusu poeziyamızın əzəli qaynaqlarındandır. Yaradıcılığının ilkin dövründə bu mövzudan uzaq olan Əjdər Ol“Aran balasıyam” şeirində cansız dağdan-daşdan yazmaqdansa, canlı insanlardan yazmağı üstün tutduğunu vurğulayırdı. Ancaq ötən illər onun poeziyasına yeni bir çalar gətirdi – Əjdər Ol maraqlı təbiət şeirləri yazmağa başladı. Lakin yenə də başqalarının yazdıqlarına bənzəməyən, təbiət detallarına orijinal münasibətilə fərqlənən şeirlər. Onun təbiət şeirləri göz önündə əlvan rənglərlə çəkilmiş parlaq mənzərələr yox, poeziyasının ümumi ovqatına uyğun olaraq sakit, toxtaq boyalarla əks olunmuş konkret tablolar canlandırır. Rəssamlıqla müqayisə etsək, təxminən Tahir Salahovun, yaxud Rasim Babayevin Abşeron mənzərələrində olduğu kimi... Mənə elə gəlir ki, bu şeirlərdə Əjdərin nəsr yaradıcılığından gələn müşahidə ustalığı və detalları mənalandırmaq bacarığının da təsiri duyulur.

Gün əyilib, di gəl ki, göydən od yağır hələ,

Hər qara daş qızıxmış bir şeytan qafasıdır.

Qarışqalar vurnuxur, gəzir belədən belə

Hava, elə deyəsən, qarışqa havasıdır.

Qaynayıram, daşıram, tər tökürəm durmadan,

Bura isti məskəni, bura aran bölgəsi.

Məni, çölün düzündə qoruyur günvurmadan

Bapbalaca sərçənin bapbalaca kölgəsi.

Yarımton, yumşaq boyalarla, emosiyalara “xəsis” bir üslubda çəkilmiş bu tablo göz önündə aran düzəngahının real bir mənzərəsini canlandırır. Diqqət yetirin, ənənəvi təbiət şeirlərindən fərqli olaraq, Əjdərin detal kimi istifadə etdiyi quş da adi boz sərçədir və quşun cəh-cəhli nəğməsindən, əlvan lələklərindən yox, bapbalaca kölgəsindən söhbət gedir. Əjdər Olun “təbiət lirikasına” aid olan “İsti”, “Elə xoşum gəlir...”, “Küləkli yağış”, “Mənzərə”, “Pirquludan gələrkən...”, “Yazda”, “Mənim gəzdiyim yer elə buradır...”, “Quzey”, “Günəşli yağış” tablo-şeirləri də oxucuya belə bir ovqat aşılayır.

Müasir poeziyamızda, xüsusən orta və gənc nəslə mənsub müəlliflərin yaradıcılığında müşahidə olunan nöqsan cəhətlərdən biri də forma və şəkil yeknəsəqliyidir. Bəzən bütöv bir kitabı oxuyanda görürsən ki, içindəki bütün şeirlər nəinki eyni vəzndə, hətta eyni şəkil və ölçüdə yazılıb. Şeirlərin misra düzümündə və qafiyə sistemindəki eynilik dərhal nəzərə çarpır və oxucunu yorur. Klassik şifahi və yazılı poeziyamızın bu baxımdan son dərəcə zəngin potensialından, demək olar ki, bəhrələnilmir.

Əjdər Olun “Yaşa” kitabına həm əruz, həm heca, həm də sərbəst vəzndə yazılmış müxtəlif formalı şeirlər daxil edilmişdir. Bir daha vurğulamaq istərdim ki, bu şeirlər şəkil baxımından da fərqli, orijinal xüsusiyyətlərlə zəngindir və hər dəfə də forma seçimi şeirin ümumi səciyyəsindən doğur, buna görə də təbii və qanunauyğun görünür. Məsələn, əruz vəznindən Əjdər Ol ruhən klassik əruz poeziyamızı xatırladan bir qədər təmtəraqlı və ağır ləngərli şeirlərdə istifadə edir:

Əjdər Ol, qarşıda yol, bir balaca çən görürəm,

Özümü şölə saçan istəyimə tən görürəm.

Qalibiyyət günümüz qarşıdadır, mən görürəm.

Sevgilim tək qoluna girdim,

Azərbaycanım!

Ölmədim, ağ gününü gördüm,

Azərbaycanım!

yaxud,

Deyirəm həm yaxına, həm uzağa, həm özümə,

Vermərəm əldən onu, diqqət elə son sözümə,

Amma ortaq edərəm Zəncanıma,

Təbrizimə,

Adlasın qoy Arazı sürgün olan İstiqlal!

Dayağım, Ərkim olan, görküm olan İstiqlal!

Sərbəst vəzndə yazılmış şeirlərində də Əjdər Ol qələminin orijinallığını, üslubunun fərdiliyini qorumaqla mükəmməl nümunələr yaratmağa nail olur. Burada da vəzn şeirin xarakterindən doğaraq forma və məzmun vəhdətinin bütövlüyünə xidmət edir.

Nədən ötrüdür axı, bu

İstəyirsən sənin olum hər an.

Hərdən özümdən çıxıb deyirəm:

Ay Günəş,

ay bulud,

ay dəniz,

ay tənək,

ay böcək

görürsünüz,

məni bir qısqanc qoymur

hərdən sizi düşünməyə.

Amma, zalımın qızı,

ayrı aləmsən,

adam ölər səninçün...

Bir cəhəti də qeyd etmək lazımdır ki, Əjdər Ol hər bir vəzndə yazdığı şeirlərində məhz həmin vəzn üçün səciyyəvi olan dil və üslub elementlərindən bacarıqla istifadə edir.

Təbii ki, bütün müasir poeziyamız kimi “Yaşa” kitabındakı şeirlərin də əksəriyyəti heca vəznindədir. Ancaq burada da Əjdər Ol yeknəsəqlikdən qaçaraq həmin vəznin müxtəlif şəkilli, müxtəlif ölçülü və müxtəlif qafiyə sistemli nümunələrini təqdim etmişdir.

Məsələn, daha çox əruz vəznli klassik poeziyamızda (məsnəvi formasında) rast gəlinən qoşa qafiyəli formanın hecada nisbətən az işlədilən nümunələrini yazır.

Elə yaxşı yerdə idik, elə yaxşı...

Qızıl qaya, yaşıl gədik, elə yaxşı...

Hava yumşaq, sərin idi, yerin məlum!

Əsl sənin yerin idi, yerin məlum!

...Dolaşmaqdan nə usandıq, nə də doyduq.

Bir daş üstə yanımızı yerə qoyduq.

Sakitlikdi, bir budağı əyən yoxdu,

“Gözün üstə qaşın var” da deyən yoxdu.

...Bərk acmışdıq, hərəyə bir qoğal düşdü,

Ehtiyatlı bələdçiyə “sağ ol” düşdü.

Çən yayıldı, çöl büründü ipək tülə,

Elə səni arzuladım elə... elə...

Bu şeirin ifadə etdiyi həzin, lirik ovqatın yaranmasında, şübhəsiz ki, ləpələnmə təəssüratı yaradan qoşa qafiyə sisteminin də təsiredici rolu var.

Əjdərin heca vəznli şeirlərdə işlətdiyi çarpaz qafiyə sistemi isə misralara xüsusi çeviklik verərək ritmik ahəng effekti yaradır.

Ağrıya, əzaba qənim ürəyim

Hamını yatırdıb gecə ağrıyır

Bircə mən bilirəm, mənim ürəyim

Hərdən həzin-həzin necə ağrıyır.

Başdan eləyirəm, başdan əkirəm,

Kim doğan səhərə şükür eləmir.

Əzabı mən elə gözəl çəkirəm,

Bir kimsə dərdimdən fikir eləmir.

“Yaşa” kitabındakı heca vəznli şeirlərdə bu vəznin, demək olar ki, bütün heca ölçülərinə, hətta çox az işlədilən nümunələrinə də rast gəlmək mümkündür.

- Məsələn, dörd hecalı:

Öz imzamdır,

öz qolumdur.

Bayrağımda

üç yolumdur.

Addımbaşı

parolumdur.

“Sağ olumdur,

“Var olumdur.

Hər nədirsə,

qəbulumdur.

“Vətən” dedim,

Vətən, Vətən!

- beş hecalı:

Başmaq cütləyən,

dəsmal tutandır.

Bir him eləsən

papaq atandır.

Qoltuğa qarpız,

Ələ əsadır.

Dili gah uzun

gah da qısadır.

Qılığı qalıq,

Ədəbi ədəb –

İş buyurmalı

adamdır əcəb.

- Altı hecalı:

Yelləndi çilçıraq,

töküldü qab-qacaq.

Zəlzələ, zəlzələ,

vahimə, vəlvələ.

Binamuz oynayır,

beynimiz qaynayır

Bakımız laxlayır,

özünü yoxlayır.

- Yeddi hecalı. Klassik şeirimizdə yeddi hecalı misra bayatı ölçüsüdür, ancaq Əjdər Ol bu ölçülü şeirin tamam başqa-başqa formalarda nümunələrini yaradır:

Külək əsir,

budaqlar

nə üstəsə dalaşır.

Yağışın ayaqları

bir-birinə dolaşır

yaxud,

Arılar lap kefdədir,

Yəqin bu gün siftədir.

Başlayır bal ayları,

Səfdədir alayları.

Yanımdadır balacam,

Qalsa, burda qalacam.

Başqa bir misal:

Can bacı, qanlı yanvar

Bizlərə gör neylədi,

Bakı qərənfilini

Yas çiçəyi eylədi.

Daha qaragünlülər

Anar, xatırlar onu.

Qəbirstanlıq yanında

Cüt-cüt satırlar onu.

Bu sonuncu nümunə qafiyə düzümünə görə gəraylı formasıdır, ancaq bayatı ölçüsündədir. Bayatı ölçülü, gəraylı quruluşlu bu şeir şəklinə poeziyamızda nadir hallarda rast gəlinir.

- Səkkiz hecalı:

Sussa da, gülməz ağılar,

Üzdə barışar yağılar

Evlər, saraylar dağılar,

Uşaqlar evcik qurmasa.

- On bir hecalı:

Elə xoşum gəlir, tənəkdən dərəm,

Yuyub qoyub gedəm sarı salxımı.

Əllərim belimdə qayıdıb görəm,

Quşlar dimdikləyib yarı salxımı.

- On dörd hecalı:

Dalğalanır, çalxanır günəbaxan zəmisi,

Çatışmır bu dənizin bircə bəyaz gəmisi.

Düşüb qızıl dalğaya, girib sarı dumana,

Üzəm gedəm şeh qonan ətirli bir limana.

Amma hanı o gəmi, hanı o şehli sahil,

Çox da məni çağırır sapsarı zehli sahil...

Əjdər Olun heca vəznli şeirlərinin elə orijinal nümunələri də var ki, burada forma ardıcıl surətdə növbələnən müxtəlif ölçülü misralardan qurulub. Məsələn, “Nəğmə” şeiri bir və iki hecalı misraların qaval zərbini xatırladan ritmik düzülüşü formasında yaradılıb:

Bəh-bəh!

çöl şeh,

xoş meh.

Şax, şax

gəz,

bax,

əs,

ax!

Hey-hey,

yer,

göy

gömgöy...

Yeri gəlmişkən, bu ölçüyə poeziyamızda çox nadir hallarda (o da ancaq sayma xarakterli uşaq şeirlərində) rast gəlinir.

“Təəssüf” şeirində isə Əjdər Ol həmin prinsipdə yeddi və səkkiz hecalı misraların növbələşməsindən istifadə etmişdir:

Xəzəl işıq qurusudur,

Meyvə qurusu deyil.

Göz yaşım dup-duru sudur,

Bəndə ruzusu deyil.

Əjdər Olun poetik yaradıcılığında klassik şeir şəkillərində yazılmış nümunələr də az deyil. Ədəbiyyatın bütün tarixi sübut edir ki, ruhən ənənəyə bağlı olmayan sənət heç zaman böyük mənada yenilikçi ola bilmir. Klassik forma və janrlara müraciət də şairdən müəyyən mənada cəsarət tələb edir. Əvvala ona görə ki, yazacağın şeirin təbii olaraq müqayisə ediləcəyi neçə-neçə şedevr nümunələr var və belə bir riskə getməyə hər şair cürət eləmir. İkincisi ona görə ki, yaxşı mənada ehkamlaşmış forma qəlibləri ifadə tərzində sərbəstliyi müəyyən qədər məhdudlaşdırır və təkrarlara yol vermədən yeni söz demək imkanlarını daraldır. Deməli, bu, həm də bir sınaqdır.

“Yaşa” kitabında rast gəlinən belə janrlardan biri gəraylıdır. Klassik aşıq şeirində unikal nümunələri yaradılmış bu şəkli son dövr poeziyamızda ilk növbədə görkəmli şairimiz Ramiz Rövşənin və onun davamçılarının yaradıcılığı sayəsində yeni nəfəs qazanmışdır. Deməli, gəraylının həm klassik, həm də müasir ədəbiyyatımızda kifayət qədər oturuşmuş ənənələri var. Maraqlıdır ki, Əjdər Ol bu janrda yazdığı şeirlərə nəinki özünəməxsus yeni rayihə verə, hətta yüz illərdən gələn formaya yeni ştrixlər artıra bilir.

Sevən ki eş qi yolunda

Ölmürsə, neynirsən onu?!

Gedib o dünyanı görüb

gəlmirsə, neynirsən onu?!

Ürəyini al əlinə,

Qoy düşməsin kal əlinə,

Toxunanda gül əlinə,

bilmirsə, neynirsən onu?!

Düşsən şərə, qalmaqala,

Xəbər göndər Əjdər Ola

Əjdər gərək Əjdər ola,

Olmursa, neynirsən onu?!

Şeirin başlığının müstəqil misra “statusunda” bu cür üzvi şəkildə ümumi mətnə daxil edilməsi təkcə gəraylı yox, ümumən poeziyamız üçün forma və məzmunca tamam yeni bir hadisədir.

Gəraylı nümunəsi haqqında dediyimiz fikir Əjdərin digər janrlarda yazılmış şeirlərinə də aid edilə bilər.

Nümunələri nəzərdən keçirək.

- Qoşma:

Tozu, tozanağı buluda qalxan,

qəzəbli, haraylı Bakı küləyi.

Çalxan, Xəzərimin suyunda çalxan,

döngəli, dolaylı Bakı küləyi.

Ey mənim dəcəlim, havalım, əs-əs,

hamıya qovğalım, davalım, əs-əs,

çalınsın hər daşım-qavalım, əs-əs,

bayatı, gəlaylı Bakı küləyi.

- Təcnis

Arın-arxayınam könül sarıdan,

daha nə çək-çevir nə elə, belə...

Ömür basməmmədi keçdi yarıdan,

Mən elə beləyəm, mən elə belə.

...Əjdər Ol, qalların Nuhdanqalma qal,

Kim sənə deyir ki, burda qalma, qal!

Nə vay-şivən qopar, nə də qalmaqal,

nə də ki, aləmə dərd elə belə.

- Qəzəl:

Qəlbimiz çox yuxadır,

bir sözə ağlatmaq olur,

Dibimiz bərkiməyib, boşları laxlatmaq olur.

Bizə kəf gəlsə biri, bir də dönüb aldadacaq,

Bizləri bir dəfə yox, yüz dəfə aldatmaq olur.

...Vətəni dövrələmir dövlətimin sərhəddi,

Bu qaxıncım var ikən,

qəddimi saxlatmaq olur?!

...Əjdər Ol, günlər ötür, ay dolanır, il dəyişir,

Bu yerişlə deyirəm,

tısbağaya çatmaq olur?

“Yaşa” kitabında klassik şeir şəkillərindən tək misra, tək beyt, tək bənd, qoşa bənd kimi nümunələrə də yer verilmişdir və bunların hər birində klassik forma ölçüləri saxlanmaqla müəllifin yeni və orijinal deyim tərzi də qabarıq nəzərə çarpır. Bunlardan başqa, Əjdərin orijinal, konkret qəlibi olmayan formada yazılmış maraqlı şeirləri də var. Xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, bu cəhət, yəni yeni poetik forma axtarışları müasir poeziyamızda, demək olar ki, nadir hallarda gözə dəyən bir hadisədir.

Bir nümunəni nəzərdən keçirək:

Mənim gözlərimdə açıldı səhər

ayın üçündə.

Gəlib evimizə çatdıq birtəhər

qan-tər içində.

Dünəndən yoldayıq – təyyarə, qatar...

Qırıldıq batdıq.

Adam ki, yoruldu, evə gec çatar,

axır ki, çatdıq.

Şeirin bəndləri on birlik və beşlik misraların çarpaz qafiyə şəklində sintezindən ibarətdir. “Yaşa” kitabında bu cür tamam yeni bənd formalarından qurulan şeirlərlə, hətta yarı bəhri-təvil, yarı mənsur şeiri xatırladan orijinal bir nümunə ilə (“Sirr”) qarşılaşmağımız toplunun müasir poeziyamzın ciddi uğuru kimi doğurduğu xoş təəssüratı əlavə boyalarla zənginləşdirir.

Mən demirəm ki, Əjdər Ol şeirlərindəki bütün bu fərqliliyi, zənginliyi, orijinallığı xüsusi olaraq bilərəkdən düzüb-qoşub. Yəqin ki, belə olmayıb. Əslində bu, heç şərt də deyil. O, sadəcə olaraq, qəlbinin hökmü, ilhamının diqtəsi ilə oturub şeirini yazıb. Şeirlərin forma və məzmunca bu qədər rəngarəng, estetik keyfiyyətcə bu qədər zəngin şəkildə meydana çıxması isə “adi” bir həqiqətdən – müəllifin qəlbinin, ilhamının, poetik istedadının zənginliyindən, özünəməxsusluğundan soraq verir.

İlham ABBASOV

525-ci qəzet.- 2011.- 12 mart.- S.26-27.