MƏHKUM QAYSI AĞACININ NAĞILI
“Nağıllar” silsiləsindən
Qaysı Ağacı qayğısız böyüyə-böyüyə bilmirdi ki, həyatda onu nə gözləyir və elə ki, növbəti yaz gəldi, Qaysı ağacı tumurcuqlamağa başladı, İnsan – bu bağın sahibi – bu bağ isə, o cavan Qaysı ağacı üçün bütün dünya demək idi – dünyanın sahibi – gəlib iri bağban bıçağı ilə onun bir budağını kəsdi. O zaman o Qaysı Ağacı həyatında ilk dəfə ağrının nə olduğunu bildi və sonralar isə – yaz yazı əvəz etdikcə – ağrılara dözməyə məhkum olduğunu da başa düşdü.
İnsan o iri bağban
bıçağının iti ucu ilə Qaysı
Ağacının kəsilmiş yerində budağın
qabığını araladı və hansı ağacdansa kəsib
gətirdiyi kiçik budaq qırığını ora pərçim
etdi, o yeri parça ilə bərk-bərk bağladı,
parçanın da üstündən məftil sıxıb
sarıdı.
Qaysı Ağacının bütün gövdəsi,
budaqları o kəsik yarasına görə
sızıldayıb ağrıyırdı, ancaq o yara yerinə
pərçim edilmiş o qırıq o qədər yad,
özgə idi, o qədər naqolay, rahatsız idi ki, bu
yadlıq, özgəlik, bu naqolaylıq, rahatsızlıq hissi
o ağrını üstələmişdi. Cavan,
təcrübəsiz olduğu üçün Qaysı
Ağacı bilmirdi ki, calaq nədir? – ona
görə də, heç cürə başa
düşmürdü ki, İnsan nə üçün belə
etdi? nə üçün onun gözəl
budağını kəsdi? ona belə
işgəncə verdi? Qaysı ağacı
bütün varlığı ilə o yad budaq
qırığını özündən ayırmaq, kənar
etmək istəyirdi, ancaq o nə edə bilərdi?
lll
O yad Budaq
Qırığı da ağrı və qorxu içində
idi, o da başa düşmürdü ki, İnsan nə
üçün onu ana ağacdan kəsib, gətirib bu
tanımadığı, yad qoxulu, yad nəfəsli
ağacın budağına pərçim etdi və o Budaq
Qırığı pərçim olunduğu yad
budağın qabığı altında ağlaya-ağlaya
bütün kiçik varlığı ilə
ayrıldığı ana ağacın xiffətini çəkirdi.
Elə ki, günorta gəlirdi, gün düz Qaysı
Ağacının üstünə
şığıyırdı, həmin xiffət daha
dözülməz olurdu, çünki İnsanın
sarıdığı və məftillə bərkitdiyi o
sarıq günün şüası altında elə bir
bürkü, elə bir xəfəlik yaradırdı ki, Budaq
Qırığı nəfəs ala bilmirdi.
Qaysı Ağacı əvvəlcə
o yad Budaq Qırığına su, şirə vermək istəmirdi,
torpaqdan çəkib topladığı şirəni öz
budaqlarına ötürürdü, amma yavaş-yavaş hiss
etdi ki, o Budaq Qırığı susuzluqdan, istidən
büzüşüb quruyur və Qaysı Ağacının
ona yazığı gəldi, İnsanın nə
üçün o qırığı gətirib, kəsilmiş
budağına pərçim etdiyini heç cürə
anlamasa da, fikirləşdi ki, bu yad Budaq
Qırığının nə təqsiri var? – ona su verdi, şirə buraxdı və o Budaq
Qırığı yavaş-yavaş canlanıb, pərçim
olunduğu budağa yapışdı, yavaş-yavaş
böyüdü, cücərməyə başladı.
İnsan tez-tez gəlib
o Budaq Qırığına baxırdı, onu yavaşca
ora-bura tərpədirdi, yoxlayırdı və bir gəlişində
də sarığı açıb tulladı. Cücərməyə
başlamış Budaq Qırığı isə Qaysı
Ağacına pərçim olunduğu vaxtdan etibarən ilk dəfə
özünü sərbəst hiss etdi və doyunca nəfəs
aldı.
Yay gəldi, o cavan Qaysı
Ağacının budaqları ilk dəfə bar – iri, sarı
qaysılar – gətirdi, o uzanmış, yarpaqlamış
calağ isə yalnız gələn yazda çiçəklədi
və bar gətirdi, amma onun bitirdiyi qaysılar tamam başqa
cür idi – kiçik, qırmızımtıl. O kiçik,
qırmızımtıl qaysıların qoxusu da başqa idi və
Qaysı Ağacının budaqları, o iri, sarı
qaysılar bu qoxunu, bu başqalığı və belə bir
qonşuluğu heç cürə qəbul edə bilmirdi,
ancaq nə etmək olardı? – bu qoxuya da,
bu başqalığa da və bu qonşuluğa da dözməyə
məcbur idilər, çünki hansısa bir
çıxış yolu yox idi. İki il bundan əvvəlki
Budaq qırığı indi bar gətirən Calaq Budaq olmuşdu
və özünün kiçik, qırmızımtıl
qaysıları ilə fəxr edirdi, ancaq o da Qaysı
Ağacının iri, sarı qaysılarının qoxusunu,
başqalığını, qonşuluğu heç cürə
qəbul edə bimirdi. Nə olsun? O, nə
edə bilərdi? – bu qoxuya da, bu
başqalığa və daimi qonşuluğa da dözməyə
məcbur idi; iki il bundan əvvəl ayrıldığı
öz doğma ağacını yalnız təsəvvürünə
gətirə bilirdi, yalnız xəyalında
görürdü.
O Qaysı
Ağacının Calaq Budağın düşüncələrindən
xəbəri yox idi. Qaysı Ağacının bundan da xəbəri
yox idi ki, eləcə qəddarlıqla budağını kəsib,
o yad budaq qırığını ona pərçim etmiş
İnsan – həvəskar bioloq idi, cürbəcür təcrübələr
aparırdı, eyni ağaca cürbəcür calaqlar vururdu.
Düzdü, Qaysı Ağacının bundan xəbəri
yox idi, ancaq tez-tez yuxuda o böyük bağban
bıçağını görürdü,
bıçağın iti ucunu budaqlarında hiss edirdi,
hövlnak yuxudan ayılırdı və həmin gecəni
daha yata bilmirdi. Və doğrudan da növbəti
yaz gələndə İnsan həmin qorxunc bağban
bıçağı ilə Qaysı Ağacının daha
iki budağını kəsdi və o kəsik yerlərinin də
qabıqlarının arasına yad budaq qırıqları pərçim
edib, onları da eləcə parça ilə dolayıb, məftillə
bərk-bərk sarıdı.
İnsan kəsilən budaqların
qışqırtısını, fəryadını
eşitmirdi, amma ağrı içində, işgəncə
içində olan Qaysı Ağacı öz
budaqlarının naləsini, əlbəttə, eşidirdi,
ancaq o tamam əlacsız idi – İnsanın əlindən
tutub, saxlaya bilməzdi ki – və bu əlacsız ağrı,
işgəncə içində olan Qaysı Ağacı kəsilib,
yerə atılan budaqlarına baxırdı. Sonra
İnsan o budaqları qucağına yığıb
aparırdı və hərdən elə olurdu ki,
qırılmış budaqladan biri İnsanın
qucağından sürüşüb, yerə
düşürdü. Qaysı
Ağacı günlər keçdikcə baxa-baxa yerə
düşmüş o doğma budağın quruyub taxtaya
dönməyini görürdü.
lll
Get-gedə yaşa dolan və
öz taleyi ilə barışmaqdan başqa əlacı
qalmayan Qaysı Ağacı o təzə (və yad!) budaq
qırıqlarına da su verdi, onlar da yerlərini bərkitdilər,
bu ağacın kəsilmiş budağına
yapışdılar, onlar da cücərdi, onların da ürəyi
ayrıldıqları ana ağacın xiffətini çəkdi
və qəribədir, bu calaq budaqlar uzandıqca,
yarpaqladıqca o xiffət hissi nəinki azalırdı, əksinə
daha da artırdı və onlar – o calaq budaqlar gecələr
yatanda çox vaxt ana ağaclarını yuxuda
görürdülər. Və o budaqlar da bar verməyə
başladı, amma onların barları nə isə tamam
başqa bir şey idi və ətrafda şaftalı
ağacı olmadığı üçün, Qaysı
Ağacı da, meyvələri də bu şaftalıları
tanıya bilmirdi, amma o bəhrələrin qoxusu, özgəliyi
kiçik və qırmızımtıl qaysılardan qat-qat
artıq idi. Hərdən külək əsəndə,
budaqlar bir-birinə toxunanda, şaftalının tükləri
qaysılara toxunurdu və bu zaman Qaysı Ağacının
bütün varlığı sarsılırdı, ona elə
gəlirdi ki, külək yox, qara bəxtidir onu beləcə
sığallayan.
İnsan biologiyanı çox sevirdi
və onun üçün çox xoş idi ki, öz əli
ilə təbiətdə möcüzə yaradır: Qaysı
Ağacına vurduğu şaftalı calağı beləcə
tutur və adi qaysı ağacı gözəl
şaftalılar yetişdirir; illər bir-birini əvəz
etdikcə İnsan da cürbəcür qaysı,
şaftalı, hektar növlərini Qaysı Ağacına
calaq edirdi, tutan tuturdu, tutmayanın yerində isə gələn
il yenidən calaq edirdi. İnsan hər dəfə calaq
üçün bir çubuq qırığı gətirəndə,
Qaysı ağacını dəhşət basırdı – təkcə
ona görə yox ki, yenə hansısa budağı kəsiləcəkdi,
yenə dözülməz ağrılar başlayacaqdı, həm
də ona görə ki, bütün varlığını
qara bir nigarançılıq bürüyürdü: görəsən
İnsan onun budağına bu dəfə nə pərçim
edəcək?
O Qaysı
Ağacının özünün yalnız bir budağı
qaldı, o birilərinin hamısı calağ idi və
İnsan bu calaqlı ağacla fəxr edirdi, onu qonaqlarına
göstərirdi. Hər budağında bir növ meyvə
yetişdirilən bu möcüzə ağac haqqında qəzetlərdə
yazırdılar, onu televizorda göstərirdilər, ancaq
Qaysı Ağacın, aydın məsələdir,
bütün bunlardan xəbəri yox idi, çünki qəzet
oxumurdu, televizora baxmırdı və o, daimi bir iztirab
içində yaşayırdı. O calaq budaqlar da hər
gün bir-birinin yad görkəmini görə-görə,
bir-birinin yad qoxusunu hiss edə-edə, bir-birinin yad dilini
eşidə-eşidə bəxtlərinə
düşmüş belə bir ömür
yaşayırdılar.
Artıq yaşlaşmış
Qaysı Ağacı o bağda ən ağıllı
ağaclardan biri idi, bütün içini sarsıdan daimi bir
kədərlə düşünür və öz taleyinə
etiraz edirdi: “Nə üçün belədir? Nə
üçün Yaradan məni İnsanın başqa budaq
qırığlarına məhəbbəti ilə
mükafatlandırıb? Mən nə
günah işləmişəm ki, belə bir mükafata layiq
görülmüşəm? Nə
üçün mən qaçıb o bıçaqdan qurtula
bilmirəm? Ona görə ki, Yaradan məni
belə yaradıb? Axı, mən daha Onun yaratdığı
deyiləm! Mən indi adsız, eybəcər,
Yaradanın yox, insanın yaratdığı əcaib bir
varlıq olmuşam. Onda nə
üçün mən də ağacların taleyini
yaşamalıyam?” Qaysı Ağacı
bunu yalnız gövdəsi və təkcə budağı –
öz budağı ilə fikirləşirdi, çünki
calaq budaqlar nəinki bir-birini başa düşmürdülər,
onlar Qaysı ağacının düşüncələrindən,
iztirablarından da tamam xəbərsiz idilər. Qaysı Ağacı öz düşüncələrinin
içində qapanıb qalmışdı.
lll
Bütün bunlar
azmış kimi, başqa bir bədbəxtlik baş verdi: Qaysı Ağacının tək
qalmış doğma budağı həyatdan o qədər
küsdü ki, Qaysı Ağacının bütün cidd-cəhdinə,
var gücü ilə o son budağını xilas etmək
ehtirasına baxmayaraq, qurudu.
lll
Hər yaz gələndə
Qaysı Ağacının enləmiş gövdəsindən
şaxələnmiş yad budaqlar cücərir,
yarpaqlayır, gül açır və hər budaq da bir
cür meyvə yetişdirirdi. Onları – o qoca
gövdəni də, o budaqları da yalnız daimi bir kədər
birləşdirirdi – hər birinin öz kədəri.
19 iyul 2009. Zuğulba.
Elçin EFENDİYEV
525-ci qəzet.- 2011.- 12
mart.- S.21.