“Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Naxçıvan” kitabı nəşr olunub

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin sədri Vasif Talibovun baş məsləhətçiliyi ilə akademik İsmayıl Hacıyevin tərtib etdiyi “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Naxçıvan” adlı kitab bu günlərdə geniş oxucu kütləsinin ixtiyarına verilib. Nəfis tərtibatla nəşr edilən kitabda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranmasından və fəaliyyət göstərdiyi dövrdə Naxçıvanın ictimai-siyasi vəziyyətindən, habelə Ermənistanın Naxçıvana hücumlarından, regiona köçürülən ermənilərin yerli əhaliyə qarşı törətdiyi vəhşiliklərdən, eyni zamanda Naxçıvan əhalisinin inadlı müqaviməti və qardaş Türkiyənin siyasi səylərindən bəhs olunur.

Kitabda XX yüzilliyin 20-ci illəri, xüsusilə 1918-1920-ci illər Naxçıvan üçün çətin inkişaf dövrü olduğundan söz açılır. Çətin və mürəkkəb mərhələlərdən keçən Naxçıvan Azərbaycanın əzəli və əbədi tərkib hissəsi kimi qorunub saxlanılması, Naxçıvanın statusu qazanması bu bölgədə 1918-1920-ci illərdə cəryan edən proseslərin, onlara təsir edən daxili və xarici amillərin, regionun geosiyasi vəziyyətinin və bəzi beynəlxalq müqavilələrin sayəsində olduğu xüsusi vurğulanır. Qeyd olunur ki, bu dövrdə Naxçıvan bölgəsində ikihakimiyyətlilik meydana gəlmiş, bir sıra iri kapitalist dövlətlər yaranmış mürəkkəb vəziyyətdən istifadə edərək Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan bu diyara yiyələnmək üçün cəhdlər göstərilib. Erməni daşnaqları bu bölgəni “Böyük Ermənistan”a qatmaq üçün fasiləsiz basqınlar edib. O da qeyd olunur ki, istər Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin mövcud olduğu illərdə, istərsə də ondan sonrakı dövrlərdə Naxçıvan diyarının əhalisi bütün bunlara mərdliklə sinə gərib, Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan bu bölgə uğurunda mubarizə aparıblar. Naxçıvan əhalisinin inadlı müqaviməti və qardaş Türkiyənin siyasi səyləri, qətiyyətli mövqeyi ermənilərin və onların havadarlarının Naxçıvanla bağlı planlarını alt-üst edib. Naxçıvan diyarının tarixi taleyini, yəni onun Azərbaycanın tərkibində muxtar respublika kimi qalmaq imkanlarını Moskva və Qars müqavilələri reallaşdırdı. Bu müqavilələr beynəlxalq müqavilə kimi Naxçıvanın Azərbaycanın tərkibində muxtar ərazi statusu təsbit etdi. Naxçıvanın Muxtar Respublika statusu bu bölgənin sonrakı tarixi taleyində onun ərazisinin qorunub saxlanılması və təhlükəsizliyində çox böyük rol oynaması dolğun bir şəkildə oxuculara çatdırılır.

383 səhifədən ibarət olan yeni nəşrdə arxiv sənədlərindən mövzu ilə bağlı ayrı-ayrı tədqiqat əsərlərindən, yerli tədqiqatçıların bu barədə yazdıqları məqalələrdən, eləcə də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin rəsmi yazışmalarından istifadə olunub. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Naxçıvan əlaqələri ilk dəfə olaraq öz əksini tapdığı kitabda faktlara həddindən artıq dərəcədə məsuliyyətlə və dəqiqliklə yanaşılması, şəkillərin, arxiv sənədlərin, xəritələrin yer alması yeni nəşrin elmi dəyərini daha da artırıb. “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Naxçıvan” adlı kitab dəyərli nəşrlərdən olub tarixşünaslar üçün qiymətli vəsaitdir.

Türkanə BƏYLƏRLİ,

MEA Naxçıvan Bölməsi

İnformasiya şöbəsinin əməkdaşı

525-ci qəzet.- 2011.- 12 mart.- S.16.