Rəsul Rzaya bir dəstə çiçək,
YAXUD RƏŞİD FAXRALININ TONQAL YERİNDƏ
ÇİÇƏK POEMASI ÜZƏRİNDƏ
DÜŞÜNCƏLƏR
Tanınmış şair
Rəşid Faxralının
Tonqal yerində çiçək poemasını
bu günlərdə bir daha oxudum.
Xalq şairi, Azərbaycan ədəbi-ictimai
fikrinin nəhəng nümayəndələrindən biri Rəsul Rzaya həsr olunan poemada sözə, bu anlamda Rəsul Rza yaradıcılığına
dəruni bir sevgi var. Əsərdə dərin lirizmin içərisində Rəsul
Rzanın böyük
və mənalı həyatının ayrı-ayrı
anları bədii lövhələrlə elə
ustalıqla təsvir olunub ki, bu
ayrı-ayrı anlar,
əslində, bütövlükdə
dahi şairimizin şəxsiyyətini səciyyələndirməyə,
onun bədii, poetik obrazını tam şəkildə qavramağa
imkan verir.
Poemanın leytmotivini
əsərin əvvəlində
və sonunda müəllifin tamamilə
haqlı görünən
etirafları xeyli gücləndirir. Əslində,
bu etiraflar həm poemada, həm də gerçək həyatda Rəsul Rza obrazının, şəxsiyyətinin
və zəngin yaradıcılığının olduğu kimi qavranılmasına xidmət
edir:
Dünyanı biryolluq
tanımaq üçün
Təzədən oxudum Rəsul Rzanın
duyğuma dad verən
şeirlərini...
Yaxud:
Şair ömrü
yaşayan
oğuldun, Rəsul
Rza!..
Yüz yaşında
təzədən
doğuldun, Rəsul
Rza!..
Rəşid Faxralının
etiraflarını tamamilə
bölüşürəm və bu yazını
yazmaq üçün
həmin etiraflar mənim üçün,
bir növ, açar rolunu oynadı...
Təzədən
oxudum Rəsul Rzanı.... Rəşid Faxralı belə deyir. Rəsul Rza həmişə oxunan şair olub, sağlığında
da, indi də. Onun haçansa
oxucu sarıdan qıtlıq çəkdiyini
heç kəs, hətta bədxahları da söyləməyə cürət etməyib, o vaxt da, bu
gün də. Amma Rəşid Faxralı doğru söyləyir, Rəsul Rza hökmən təzədən oxunmalı
və bir daha qiymətləndirilməlidir.
Ən azından ona görə ki, ideoloji bir
rejimin ağır şərtləri altında
yazmağa məcbur olan bir sənətkarın
yaradıcılığına küll halında obyektiv qiymət vermək üçün
ən münasib vaxt məhz indidir, çünki hər şey gün kimi aydındır.
Əvvəla, ən azı, Rəsul Rzanın sonuncu şeirini yazmasından düz otuz il
keçir və bu da imkan
verir ki, zamanın özünün
şairə verdiyi qiyməti müəyyənləşdirəsən.
İkincisi, heç bir siyasi-ideoloji basqının olmadığı
bir dövrdə tam ürəyin hökmü,
zövqün kriteriyaları
ilə də Rəsul Rza yaradıcılığına həqiqi
qiymət vermək olur. Zənnimcə, hər iki halda
Rəsul Rza yaradıcılığı öz
dəyərini bir daha təsdiqləyib, böyük şair həm zamanın, həm də özündən sonra gələn oxucular nəslinin sınağından
üzüağ çıxıb,
ona görə də Rəsul Rza bu gün
də oxunur, yaxud təzədən oxunur... Bu həqiqət, sadəcə, bir həqiqətə söykənib:
Rəsul Rza zamanın fövqündə
duran böyük bir şairdir. Rəşid Faxralı məhz bu postulata
istinadən Rəsul Rzanın ədəbi portretini sözlə incəliklə, sayğılarla
çəkə bilib:
... Şeiriydi
yerişi,
Duruşu şeiriydi.
Xırdaca təbəssümü,
Gülüşü şeiriydi...
Rəsul Rza ədəbi nəslinin nümayəndələrinin taleyinə
dəhşətli otuzuncu
illərin amansız repressiyalar dövründə
yaşamaq, yazmaq düşmüşdü. Rəsul
Rza yazmamağı və yaşamamağı
bacarmadı. Rəsul Rza yazmağı və yaşamağı bacardı...Poemada deyildiyi kimi, 37-nin soyuq bürküsünü,
könlü pərişanların
türküsünü içən
Rəsul Rza zamanın dəli rüzgarlarına sinə gərdi, bu rüzgarlara barmaq silkələdi və mənən əbədi yaşamaq haqqını qazandı:
... Onda dəli rüzgara
barmaq silkələyirdi
şair Rəsul
Rzanın
ötkəm, qürurlu
şeiri.
Suları da duruldan
sulardan duru şeiri...
37-də aşkar
ölümdən. sürgündən
yaxa qurtaranların, bu anlamda ölümə
(sürgünə) fitva
verənlərə mənən
qalib gələnlərin
bir missiyası min illərdən baş alıb gələn ədəbi prosesi yaşatmaq və sonrakı ədəbi nəsillərə ötürmək
oldusa, digər missiyası Cavidləri, Müşfiqləri,...yaşatmaq,
onlara yeni ömür vermək idi. Poemada deyildiyi
kimi:
Dünya...
Dünya duydu ki,
Rəsul Rza şeiri
Azərbaycan şeirinin
təzə-tər nəfəsidi,
Müşfiqi Xəzərdə,
Hadini naməlum
qəbirdə,
Cavidi Sibirdə...,
yaşatmaq həvəsidi...
Rəsul Rzanın
yaradıcılığı ilə şəxsiyyəti
həmişə bir-birini
tamamlayıb. Onu yaxından tanıyanların
xatirələri belə
söyləməyə əsaslar
verir. Şəxsiyyətinin
bütövlüyünün bədii yaradıcılığına
sirayət etdiyini xüsusilə vurğulayırlar.
Onu da söyləyirlər
ki, Rəsul Rza az qala
bütün ömrü
boyu öz içimizdə adını
ziyalı qoyan ziyadan qorxan bəzi xudpəsəndlərlə
(kənarda isə əli tətikdə marığa yatıb, ağzı sulana-sulana torpağımıza, tariximizə,
mədəniyyətimizə tamah salanlarla) vuruşmalı olub. Rəşid Faxralı şairin xəbisliklə
bağrıbadaş olanlara
şeirləri ilə
cavab verdiyini poetik biçimdə belə təqdim edir:
... Yel hansı səmtə əssə,
o səmtə
əsənlərə,
Özü özündən
deyil,
nursuz gözündən
deyil
Günəşdən küsənlərə,
Ürəyi daş,
insafı kar,
vicdanı kor,
gözləri çaş,
Xəbisliklə bağrıbadaş
olan kəsə
işıqlı şeirləri
ustalıqla vurulan
ustad şapalağıydı...
Poemada xalqımızı
düşündürən ən ağrılı məsələlərə Rəsul
Rzanın bir şair, bir vətəndaş olaraq münasibət bəslədiyi
bədii boyalarla, ustalıqla təsvir edilib. Elə götürək Vətənin
parçalanma dərdini.
Rəşid Faxralı
bu dərdin şairin şeirlərindən
süzüldüyünü önə çəkir. Ümumiyyətlə, poemada
bəzən bir neçə misra ilə şairin xarakterinin ən mühüm cəhətləri
açılır. Şübhəsiz
ki, bu, müəllifdən
ustalıq tələb
edir. Etiraf edək ki, bu
və ya digər məqamlarda deyil, bütövlükdə
əsər boyu müəllifin ustalığının
şahidi oluruq. Onu da deyək
ki, müəllif bəzən sətir başında, misralar içərisində Rəsul
Rzanın şeirlərindən
misralar, söz və ifadələr işlədib, yaxud poemanın adını dahi şairin Tonqal yerində çiçək şeirindən
götürüb. Bu, müəllifin
ədəbi priyomudur.
Poemanın az qala bütün misralarından Rəsul Rzanın səsinin duyulması da təsadüfi deyil, Rəşid Faxralının
ruhən Rəsul Rza poeziyasına bağlılığını göstərir...
Tonqal yerində çiçək
poemasını Rəsul
Rzaya bir dəstə çiçək
bilmək qəbahət
deyil...
Şahbaz Şamıoğlu,
AMEA Nizami adına
Ədəbiyyat
İnstitutunun
aparıcı elmi işçisi,
fəlsəfə doktoru
525-ci qəzet.- 2011.- 16 mart.- S.7.