Doyumsuz ...

O verilişdə bir xanım da öz fikirlərini dedi. Baxmağa gecikmişdim, amma belə başa düşdüm ki, söhbət ədəbiyyatda insan hisslərinin abırlı, yoxsa bayağı şəkildə ifadəsindən, təsvirindən gedir. Gənc yazarların şeir və hekayələrindəki erotik ifadə və səhnələrdən danışılırdı. Həmin xanım fərqli bir misal çəkdi. Dedi ki, V.Babanlının “Vicdan susanda” romanında belə bir səhnə var. Vüqarla Arzu uzun illərin ayrılığından sonra görüşəndə bir-birlərinə yaxın gəlmir, eləcə durub baxırlar. Mən bunu qəbul etmirəm. Təbii deyil...

Xanımın fikrinə nəinki hörmətlə yanaşıram, üstəlik, belə bir mövzuda öz düşüncələrimi ortaya qoymağa ruhlandırdığına görə ona səmimi rəğbətimi bildirirəm. Görkəmi və davranışı ilə də incə zövqlü bir xanım olduğu bəlliydi. Mənsə, sözü gedən səhnəni nəinki bəyənir, hələ son dərəcə təbii də sayıram. Fikirlərimin izahına ədəbi nümunələrdən əvvəl real həyatda xoşladığım insan münasibətlərindən başlamaq istəyirəm... Həm rəftarlarda, həm də geyim-kecimdə örtülülüyün əleyhinəyəm. Hər cür örtük təhlükəlidi. Altında məchulluq, sirr gizlənir. Gözlə görünən şey qorxulu deyil. Ancaq elə münasibətlər, elə təmaslar var ki, onlar mütləq gizli olmalıdı.

Həm də qadağa ilə, hədə-qorxu ilə deyil, bilərəkdən, istəyərəkdən. Qoy başqaları onu ancaq təsəvvür eləsinlər. İstədikləri, arzu elədikləri kimi, əlavə rəng qataraq sehrinə, cazibəsinə uysunlar...

Adət-ənənələrimizdən bəzilərini çox xoşladığımı arabir yazılarımda işlədirəm. Məsələn, adi günlərdə necə geyinir-geyinsin, gəlin köçəndə qızlarımızın başına qırmızı duvaq salınmasını, əlinə-ayağına xına yaxılmasını çox bəyənirəm. Cavan cütlüklərin böyüklərin yanında bir-birlərini adları ilə çağırmamaları da mənə çox abırlı, həm də romantik görünür. Bu rəftarda insan qəlbinin hələ açılmamış çox sirləri var və mən bunun açılmasını da heç istəməzdim. Bu rəftar, yalnız iki nəfərlik bir dünyaya aid olan möcüzəli duyğular, davranışlardı...

Universitetdə oxuyanda Tibb İnstitutunun bir müəlliməsi bizə ilk tibbi hazırlıqdan dərs keçirdi. Görkəmcə heç kəsdən seçilməyən adi bir qadın idi. Deyirdilər ki, əri də hansı institutdasa dekandı. O qadın bəzən (demək olar ki, məcbur olanda) ərindən, ailəsindən o qədər utana-utana, sıxıla-sıxıla danışardı ki, indi bunu ən ucqar kəndlərimizdə belə qadınlar etmirlər. Ərinin haqqında üçüncü şəxsin cəmi kimi danışır, “evin yiyəsi”, “evin sahibi” kimi ifadələr işlədirdi. Onun hərəkətləri xəyallarımdakı ailə həyatının şirinliyini, cazibəsini birə min artırırdı...

Uzun müddət partiya-sovet işində çalışmış bir qadın tanıyıram. Ömrünün təkcə iyirmi beş ilini raykomda işləyib. İndiyədək heç kəs bir dəfə də onun ərinin adını çəkdiyini eşitməyib. Hətta sənədlərdə belə əriynən adaş olanların adını görəndə dayanır, oxumadan keçirmiş. İki ildən artıqdı ki, əri rəhmətə gedib, o, yenə də əvvəlki vərdişindən əl çəkmir... Və mən bu misalları qətiyyən mentalitet təzahürləri saymıram. Bu, daha uca bir hissin, daha bakirə duyğuların təzahürüdü...

Məqsədim bədii əsərlərdən danışmaq idi. Sovet dövründə çox az kitablarda erotik səhnələrə, şəhvani duyğuların təsvirinə rast gəlmək olurdı. Təbii ki, mən ana dilimizdə olan ədəbiyyatı nəzərdə tuturam. Qəribə burasıdı ki, belə kitabları əl-əl axtarsalar da, heç kəs oxuduğunu boynuna almaq istəmirdi. Bu gün də mənə aydın deyil ki, səviyyəli oxucu “Min bir gecə” nağıllarından, yaxud, məsələn, “Dekameron”dan necə zövq ala bilər?! Tələbəlik illərində Drayzerin “Dahi” romanını oxumaq istədim. Ancaq başa çata bilmədim. Romandakı şəhvət səhnələri o qədər ikrahdoğurucu idi ki, adamın qəlbindəki bütün incə, uzunömürlü duyğuları məhv edə bilərdi. Bəlkə nədəsə ibrətverici ola bilər, amma mütaliə zövqü yaşatmağa qabil əsər deyil. Həmin müəllifin “Kerri bacı” və “Cenni Herhardt” romanlarını isə nəinki təkrarsız zövqlə oxumuşam, hətta bəzi yerlərində ağlamışam da... (Heyf o günlərdən!... )

O cümlədən Gi de Mopassanın əsərlərindəki şit, bayağı, ikrah doğuran səhnələr adamın sevgisini əlindən alır. Qəlblərdə sevgi odunun yönünü dəyişib ucuz şəhvətə tuşlayır. Müəllifin “Həyat” romanı gözlərimdən qəflət pərdəsini götürən, həyatın bizə məlum olmayan xəyanət və iyrəncliklərindən xəbər verən çox az əsərlərdən biri olduğunu desəm, yanılmaram. Amma belə istedadlı yazıçının sevgi səhnələri heç ruhu oxşayan deyil. Bəlkə də ona görə ki, bu səhnələr əksərən xəyanətdən qaynaqlanır...

Ən gözəl hissləri, davranışları da iyrənc sözlərlə gözdən salmaq olar...

“Mosfilm”in istehsal etdiyi iki seriyalı “Hamlet” filmində Ofelyanın dizləri yanında oturan şahzadənin doyumsuz hisslərini anlamaq hər adamın işidirmi?! Film boyu tək bircə dəfə sevdiyi qızın dodaqlarına kəpənək qanadlarına toxunurmuş kimi təmas etdiyini necə, xatırlayırsınızmı?!... Mən abırlı sevgi səhnələrini “Polad necə bərkidi”, “Ovod”, “Dəli Kür” romanlarında oxumuşam. Bir də Aytmatovun əsərlərində...

“Qırmızı yaylıqlı qovağım mənim” povestində İlyasla Aselin saf, lakin həyatın ən adi sınağına-İlyasın bir gecəlik xəyanətinə dözməyib şüşə kimi çilik-çilik olan kövrək sevgisini yəqin ki, çoxları xatırlayır. Hələ evlənməmişdən qabaq bir dəfə Asel oğlana onun maşınının təkər izlərini tanıdığını deyəndə İlyas xeyli təsirlənir: “Bu, məndən ötrü “səni sevirəm” sözlərindən qat-qat qiymətli idi” deyə düşünür... “Əlvida, Gülsarı!” romanında sürünü dağdan düzə endirən Tanabayın kənddə Bübücan adlı bir qadına meyl salmasını müəllif Gülsarının duyduğu, heyvan instikti ilə anladığı kimi elə canlı və bənzərsiz təsvir edir ki, yazıçının qeyri-adi istedadına heyran qalmaya bilmirsən...

“Gülsarı o qadını yerişindən tanıyırdı, onun görkəmini, boyunu-buxununu uzaqdan seçə bilirdi; hətta öz həssas burnu ilə at o qadında hansı bir naməlum otunsa qəribə, ecazkar ətrini duyurdu. O ətir mixək ətri idi. O qadının boynunda mixək muncuğu vardı” ( Uşaqlıqda kəndimizdəki qadınlarda da belə muncuqlar görmüşdüm). Hadisələrin sonrakı inkişafı da Gülsarının “dili” ilə danışılır...

“Yorulub əldən düşmüş at ayaqlarını fasiləsiz qaldırıb qoyur, ağrısını, ağırlığını gah bu qıçının, gah o qıçının üstünə salaraq, səssiz-səmirsiz, sahibinin yolunu gözləyirdi. Bundan sonra hələ çox-çox gecələri bu həyətdə gecələyəcəyini Gülsarı bilmirdi...” Hələ bu sətirlərə diqqət yetirin: “Tanabay dan söküləndə evdən çıxdı, yüyəni öz isti əlləri ilə Gülsarının başına keçirdi. Onun əllərindən də indi o naməlum otun ecazkar qoxusu gəlirdi...”

Qadın-kişi münasibətlərinin bu qədər abırlı və ancaq fantaziyalarda yarana biləcək sirr dolu təsvirinə ikinci heç bir əsərdə rastlamadım. Bu sətirlərdən mixək ətri gəlir. “Sevgi” dediyimiz o ali duyğu gözlərimizin önündə sanki bir parça bəyaz tül kimi bu təsvirlərdən qalxıb səmalara yüksəlir, bizi də ardıycan çağırır. Gedə bilsək, uça bilsək...

Tanabay kimi kişilər o qədər güclü bir xarater sahibidirlər ki, onların bu “yoldan sapma”larına xəyanət deməyə dilin gəlmir. Mopassanın təsvirlərində qadınla kişi sanki sevdikləri üçün deyil, bir-birlərini ələ salmaqdan ötrü görüşürlər. Misal çəkdiyim hissədə yaşanan duyğular isə bu adamları qoynuna alan dağlar kimi əzəmətli, düzlər kimi geniş, nəhayətsizdi. Aytmatovda qadınla kişinin təması həyatın təməlidi, rüşeymidi...

Həyatın davamı, əbədiliyidi...

Bu kişilərin arvadları da böyüklükdə ərlərindən geri qalan deyillər. Ərlərinin “gecə səfər”lərindən xəbər tutsalar da, bunu bir dəfə də onların üzünə vurmurlar...

“Gün var əsrə bərabər” romanında öz dostunun arvadına vurulan Edigeyin iztirabları yadınızdadırmı?! Bu elə incə, təmiz duyğudu ki, hər hansı bir şəkildə xəyanət haqqında düşünmək həssas oxucunun ağlına belə gəlmir. Zərifə bunu anlayan kimi uşaqlarını da götürüb səssizcə stanitsadan gedir. Arvadı isə məsələni bilsə də, üzə vurmur. İş yoldaşlarımdan biri romanı məndən alıb oxumuşdu. Geri qaytaranda “yaxşı əsərdi, ancaq o...şın dostunun arvadına gözü düşür...” deməsi ürəyimi diksindirmişdi. Susmuşdum. Mübahisə eləməyə dəyməzdi. Anladığı bu qədərdi. Edigey Zərifəni də, balalarını da çox isti bir duyğuynan sevir, Zərifəyə təkliyini, uşaqlarına atasızlığını unutdurmaq, onları sevgi və qayğılarla əhatə eləmək üçün hər şeyə hazırdı. Zərifə isə onun isti yuvasına soyuq su dağıtmaq fikrindən çox-çox uzaqdı...

Bu, həyatdı. Və heç kəs gözlənilməz rastlantılardan, sevgi və uğursuzluqlardan sığortalanmayıb. Ancaq duyğuları gözəl olanların əməlləri də gözəl olur, kimsəyə ağrı-acılar yaşatmır. Bu yazıda ürəklə yaşamaq istəyənlərin abırlı, doyumsuz duyğularından, bənzərsiz zövqlərindən danışmaq istədim. Danışa bildimmi?! Bilmirəm!...

Bircə onu bilirəm ki, ürəyi hər kəs görmür...

Danışmağı bacaranlar lal duyğuların dilini anlaya bilirmi?!..

Vəsilə USUBOVA

525-ci qəzet.- 2011.- 17 mart.- S.5.