Müsahibə“Düşmənlərimi bağışlayıram, dostlarımı yox”

ORXAN FİKRƏTOĞLU: “ƏDƏBİYYAT MƏKTUB KİMİ BİR ŞEYDİR

Martın 21-də tanınmış yazıçı, kinodramaturq Orxan Fikrətoğlunun 45 yaşı tamam olur. Bu münasibətlə O.Fikrətoğlu ilə görüşüb müxtəlif mövzularla bağlı söhbətləşdik. O, ədəbiyyat, televiziya və kino sahəsindəki yaradıcılığı və s. barədə bir çox məqamlara toxundu.

– Orxan müəllim, siz sənətə yazıçı kimi gəlmisiniz. Hələ gənc yaşlarınzdan başlayaraq yazıçılıqla məşğul olmusunuz. O dövrün ədəbi gəncliyi ilə hazırkı ədəbi gəncliyi necə müqayisə edərdiniz?

– Əslində o dövrün ədəbi gəncliyi ilə indiki ədəbi gəncilk arasında elə də böyük fərq yoxdur. Yəni bütün dövrlərdə gənclər ədəbiyyat yaratmaq məqsədilə bu sahəyə gəlirlər. O dövrdə də indi də ədəbiyyata gələn gəncin böyük iddiası olub. Amma iddialarla imkan üst-üstə düşməyəndə çığal, özündən qabaqkıları söyən və sənət yaratmayan gənclər meydana yıxır. Əksinə iddia ilə imkan üst-üstə düşən zaman sənət yaradan, özündən qabaqkıları örnək olaraq görən, lakin onlara oxşamaq istəməyən sağlam bir ədəbi nəsil formalaşır. Fikrimcə, ədəbi nəsil kontekstində bizim nəsil qədər itmiş və vətəndaşlıq prizmasında özünü əks etdirən nəsil yoxdur. Gözümüzün qabağında televiziya, radio, yaranıb və “ölüb”. Həmçinin gözümüzün önündə Sovet rejimi bir sistem olaraq dağılıb yerində müxtəlif respublikalar, o cümlədən Azərbaycan dövləti yaranıb. Nəsillərin bir-birinə emosional və psixoloji qatda yadlaşması məsələsi də gözümüzün önündə baş verib. Hazırda televiziyanı və radionu reytinq idarə edir. Ancaq mən jurnalistikaya gələn zaman televiziya və radionu ideologiya, fikir, düşüncə, maarifçilik idarə edirdi. İndi Azərbaycanda pulundan, istedadından və düşüncə qabliyyətindən asılı olaraq televiziyaya gələn hər kəs birmənalı olaraq əyləncə sektorunda işləməyə məcburdur. Öz pulundan keçməyi bacaran prodüserlər yaranmayana qədər televiziyanın və radionun yerində sayması labüddür. İndiki ədəbi nəslin ən əsas “özəlliyi” isə bütün çərçivələrdən, hətta əxlaqi meyarlardan da üz döndərmişdir.

– Tanınmış şair Fikrət Sadığın oğlu olmağınız yaradıcılığınıza necə təsir göstərib: kömək edib, yoxsa mane olub?

– Deməzdim kömək və ya mane olub. Bunlar ikisi də paralel baş verib. Elə bir mühitdə doğulmuşam ki, Vaqif Səmədoğlu demişkən ya oğru olmalı idim, ya da şair. Mən də oğru deyil, şair oldum. Yaradıcı mühitdə doğulan insanın genində də bu sənət eşqi əks olunur. Çünki o, maddiyyatla deyil, mənəviyyatla yaşayan adam olur. Hər insan öz atası ilə fəxr edir. Mən də elə məhz atama oxşamaq istəmişəm və ona oxşamışam. Onunla fəxr edirəm. Mane olmağa gəlincə isə deyə bilərəm ki, atamla böyük konfliktlərim olub. Ədəbiyyata gələn zaman heç kimi bəyənmirdim və çoxsaylı yazılar qələmə alaraq, çıxışlar edərək ədəbiyyatımızı tənqid edirdim. Həmçinin Yazıçılar Birliyinin dağıdılmasını, ordenlərin, medalların geri alınmasını, fəxri adların ləğvini istəyirdim. Yəni, inqilabçı bir mövqe tutmuşdum. Məhz tutduğum bu mövqeyə görə evdə atamla aramızda mübahisələr yaranırdı. Atam deyirdi, axı sən kimsən ki, belə deyirsən? Əli bəy Hüseynzadə və Əhməd bəy Ağayevin “Füyuzat” məktəbini Qori seminariyaçılarından üstün tuturdum. Eyni zamanda turançılığın tərəfdarı idim. Atamda da bu var idi. Məhz bu məqam bizi birləşdirirdi. Bizdə təkcə Orxan Fikrətoğlu yazmayıb. Bizdə hamı, demək olar ki, bütün nəslimiz yazıçılıqla məşğul idi. Belə bir mühitdə yazmaq isə çətindir. Çünki yazan kimi oxuyurlar və öz sərt fikirlərini bildirirlər.

– Siz Moskvada təhsil almısınız. Moskva ədəbi mühiti ilə Azərbaycan ədəbi mühitini necə müqayisə edərdiniz? Və həmin o ədəbi mühitin sizin formalaşmağınızda hansı rolu olub?

– Bu gün də Moskva ədəbi mühitinin Azərbaycan ədəbiyyatının formalaşmasına böyük təsiri var. Limonov, Pelevin, Sorokin və digər yazıçıların Azərbaycan ədəbi mühitinə real təsirini görürəm. Bir həqiqət var ki, bütün böyük ideyalar əyalətlərdə doğulur, düşünülür, amma paytaxtlarda həyata keçirilir. Biz o zaman Bakıda böyük ideyalar düşünsək belə, bunlar mütləq paytaxtda – Moskvada həyata keçirilməli idi.

Moskva ədəbi mühitinin mənə də böyük təsiri olub. Orta məktəbi bitirən kimi Moskvada təhsilimi davam etdirməyimin mənə müsbət təsirləri oldu. Orada sırf dini xristian mədəniyyətini öyrəndim, Dostoyevskini anlamağa çalışdım, ümumiyyətlə, dahi yazarların yaradıcılığı ilə tanış oldum. Rus ədəbiyyatı böyük ədəbiyyatdır. Mən nəsr yazmağın dərsini orda keçmişəm. Axı nəsrin hər bir janrının öz qaydaları mövcuddur. Hekayə, povest, roman və digər janrlar hamısı bir-birindən kəskin fərqlənir. Bir gerçəklik var ki, biz gizlənpaç oynayan zaman futbolun qaydaların tətbiq edə bilmərik. Deməli, hər oyunun öz qayda-qanunları mövcuddur. Sırf nəsr deyilən ədəbiyyat məhz Rusiyadadı. Amma biz öz yolumuzu özümüz tapmalıyıq. Bugünki nəsil özü öz yolunu tapmalıdır. Rusiyadan birbaşa qaynaqlanan ədəbiyyat yaratmaq düzgün deyil. Biz özümüzü dərk etməli, öz mədəniyyətimiz üzərində köklənməliyik. Özgür mədəniyyətimizi yaratmalıyıq. Qloballaşmaq pis deyil, lakin bu özünü itirmək bahasına olmamalıdı.

– Kino-dramaturq, eyni zamanda iki filmin rejissoru kimi də tanınırsız. Kinoda sizi özünə nə cəlb edir?

– Əslində kino ədəbiyyatdan kənar sahə deyil. Ümumiyyətlə bütün böyük sənətlər bir-birinə qohumdur. Mən kino ilə böyümüşəm. Ədəbiyyat institutuna qəbul olunmazdan əvvəl “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında işıqçı, operator assisenti, operator, rejissor assisenti, işləmişəm, rejissorluq etmişəm və başqa işlərdə çalışmışam. Bu gün də “Mozalan” kinojurnalının bədii rəhbəriyəm. Yəni işim əslində elə kinodur. Ssenarilərim əsasında çəkilən “Yalan”, “Ümid” filimləri tənqidçilər tərəfindən yaxşı qəbul edilib. Özüm iki film çəkmişəm. Rus dilində çəkdiyim “Xalça nəğməsi” filmi beynəlxalq Yalta kinofestivalının qalibi olub. Rejissoru olduğum “Ərazi” kinosu isə Azərbaycanda çəkilib. Kino da özünüifadə vasitəsidir. Ədəbiyyat oxucunun sırf sənin yazdıqlarını düşünməsi ilə bağlıdırsa, kino birbaşa vizual mədəniyyətin təzahürüdür. Özümü kino, televiziya və ədəbiyyatda “xərclədiyimə” görə çox sevinirəm. Hesab edirəm ki, bu sahələrdə nəsə etməyi bacarmışam. Amma nədənsə çalışdığım hər üç sahə – kino, ədəbiyyat və televiziya heç vaxt məni özünkü saymayıb. Yəni televiziyaçılar məni ədəbiyyatçı, ədəbiyyatçılar kinoçu kimi qəbul edib. Başqa sözlə hər üç sahədə tayfa halını alan dəstələr məni təhlükə mənbəyi kimi gördükləri üçün yaxına buraxmayıblır. Hətta bu məsələdə bəzi dostlarım da canfəşanlıq göstərib. Bu mənada, mən indi geriyə baxanda düşmənlərimi bağışlayıram, dostlarımı yox. “Zorxana” verilişinə gəlincə, bu, analoqu olmayan bir layihə idi.

–İndicə üç sahədən danışdınız və bunların təmsilçilərinin heç birinin sizi qəbul etmədiyini söylədiniz. Bəs sizin özünüzə bu sahələrdən hansı daha doğmadır?

– Hesab edirəm ki, insanın özünü hansısa bir çərçivəyə salması düzgün deyil. Hansı formada özümü ifadə etmək istəyirəmsə, onu edirəm. Televiziyada bunu etmək çox asandır. Çünki televiziya kütləvi sənətdir. Orada siyasət, publisistika, ümumiyyətlə hər şey var. Kino isə istehsalatdır, sənayedir. Ədəbiyyat isə intim prosesidir. Sonuncu kitabımı satışa çıxarmamışam. Ona görə ki, Azərbaycanda ədəbiyyatın intimliyi itib. Əxlaqı, ixtiyarı, savadı oldu-olmadı hər kəs ədəbiyyata münasibət bildirir. Əslində ədəbiyyat məktub kimi bir şeydir, onu kimə yazırsansa, kimə aiddirsə o da oxumalıdır. Mən elitar mühitə işləyirəm və öz oxucularım var. Və kitablarımı onlara hədiyyə edirəm. Ədəbiyyat az hissəni maraqlandıran, seçilmişlərə aid olan bir sənət növüdür. Kitabı hamı oxumur, az bir qisim bununla maraqlanır. Zənnimcə, insanların savadsız olması, niyə kitab oxumaması barədə dövlət səviyyəsində düşünülməlidir.

– Bir vaxtlar Azərbaycanda çox məşhur olan “Mozalan” kinojurnalının hazırda bədii rəhbərisiniz. Necə düşünürsüz, indiki məqamda “Mozalan”ın əvvəlki nüfuzunu bərpa etmək mümkün olacaqmı?

– O nüfuzu qaytarmaq lazım da deyil. “Mozalan” kinojurnalı o zaman Kommunist partiyasının qılıncı idi. Bu gün isə demokratik bir cəmiyyətdə yaşayırıq və bizə qılınc gərək deyil. Lakin bu kinojurnalın bir ənənəsi var. Demək olar ki, bütün tanınmış aktiyorlar, yazarlar orada müxtəlif formalarda fəaliyyət göstərib. “Mozalan” bir tarixdir. Məhz bu tarixi geri qaytarmaq istəyirik. Bu ildən “Mozalan”ın mükafatını təsis etmişik. Müxtəlif nominasiyalar üzrə qaliblər müəyyənləşdiriləcək.

– Siz həm də müxtəlif telelayihələrin müəllifi və aparıcısı kimi tanınırsız. “Əks”, “Zorxana”, “Keçmişə salam”, “Gərək qala” proqramları bu sıradandır. Bu proqramların içərisində sizə daha yaxın olan hansıdır?

– Mənə daha yaxın olan “Zorxana” layihəsidir. Çünki o, içimdən gələn bir proyekt idi. Hələ ki, bu layihə efirdə deyil. Ancaq inanıram ki, bu proqram nə vaxtsa yenidən mavi ekranlara qayıdacaq.

– Son zamanlar cəmiyyətimizdə ədəbi-mədəni dəyərlər sanki arxa planda qalıb. Bu barədə nə düşünürsüz?

– Zənnimcə, bu günün insanı ifrat dərəcədə azaddır. Yaxşı ki, din və mədəniyyət bu azadlığı müəyyən qədər çərçivədə saxlayır. Əgər din və mədəniyyət qanunları olmasaydı, inanın ki, insanlar bir-birini “yeyərdi”. Hər hansı bir cəmiyyətdə mədəniyyət, kino mədəni dəyər kimi qəbul olunmursa, o cəmiyyəti alver qanunları idarə edəcək və bu cəmiyyət çürüməyə doğru gedəcək. Ona görə də hansı sahədə olursa-olsun Orxan Fikrətoğlu olaraq bütün layihələrimdə mədəniyyət qanunlarının işlək olmasını önə çəkirəm. Ölkəni mədəniyyət qanunları idarə etməlidir. Əgər bu dəyərlər olmasa, cəmiyyət kor olar. İstər ədəbiyyat, kino, istərsə də televiziyada hər zaman bunun savaşında olmuşam. Əvvələr insan ölən zaman bir il yas saxlanılardı. Ancaq indi hər şey, ən böyük kədər də onca günə unudulur. Bu artıq insanın bir canlı kimi dəyişməsidir. Bunu qoruyacaq yalnız ədəbi dəyərlərdir.

– Orxan müəllim gələcək üçün hansı layihələriniz var?

– Türkiyənin bir şirkəti ilə razılığa gəlmişəm və Nuru paşadan ssenari yazıram. Bu film Ənvər paşa və Nuru paşanın turançılıq hərəkatı ilə bağlı atdığı addımlar barədə olacaq. Hacı Zeynalabdin Tağıyevin oğlunun ermənilərlə savaşına və intiharına da toxunulacaq. Bununla bərabər ədəbi yaradıcılığımı da davam etdirmək niyyətindəyəm. Yarımçıq bir povestimi bu yaxınlarda bitirməyi nəzərdə tutmuşam.

Aqil LƏTİFOV

525-ci qəzet.- 2011.- 19 mart.- S.15.