Oralarda kimlər var: Zəlimxan Yaqub-3

Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun danışmaq hızına heç bir qələm sahibi çatdıra bilməz və onun danışığı da yazı tərzinə çox yaxın olduğundan üz-üzə oturmaqdan vaz keçdim.Sualları göndərdim və cavabları aldım.Öz tempinə uyğun suallara cavab verdi.Temp beləydi: sualları alandan bircə gün sonra, yalan danışdım deyəsən bir neçə saat sonra telefon açdı və : sualların məni tərpətdi,qulaq as, ilk üç sualına cavab vermişəm. Ev telefonuyla yenə də öz tempində oxudu cavabları. Qulaq asdım və sonunda dedi: necədi səninçün? Bu SƏNİNÇÜN deyimini o bir az da şirin deyir və hansı ləhcənisə yamsılayıb deyir.Bunlar öz yerində. Və mənim başqa bir qazancım oldu.Zəlimxan bəy, mənə dedi ki, cavablarıma müdaxilə edə bilərsən.Bax, bu oldu çox gözəl bir iş.Doğrudur Zəlimxan o qədər sərrast və o qədər düzümlü danışıb, yazır ki,ona müdaxilə eləmək çox çətindi.Amma yenə də bu azadlığı aldığım üçün sevindim. Və onun dediklərinə müdaxiləm çox olmasa da, var ancaq.

–Çox-çox illər öncə sizin mənim evimə gəldiyinizi yeri düşəndə fəxrlə dostlara danışıram. Sizdən belə bir şey soruşum: deyə bilərsinizmi, mən harda yaşayıram? Bir az da başqa dostlara not olsun.

– Sizin harda yaşamağınız mənim üçün o qədər də önəmli deyil. Məni məişət suallarına endirmə, önəmli olan odur ki, siz mənim xatirələrimdə, yaddaşımda və qəlbimdəsiniz. Ancaq sizin bir cümlənizdə çox ciddi bir məqam var ki, onu diqqətdən kənarda qoymaq olmaz. O bizim yaralı yerimizdir. Bu, bizim ziyalıların ünsiyyət məsələsidir. Təəssüflər olsun ki, bu gün yazıçı və şairlərimizin, qələm dostlarımızın arasında bir mənəvi uçurum, mənəvi boşluq yaranıb. Bu dövrün, zamanın, ziyalıların və ziyalılığın faciəsidir. Ağıllı, təcrübəli, səviyyəli ziyalılar arasında mənəvi bağlılıq, ruh qohumluğu yoxdursa, əqli qidalanma, müzakirə və mübahisə, təhlil və təqdimat yoxdursa, bu, ədəbiyyatı da, ədəbi prosesi də ölümə doğru aparır. Vay o ziyalının halına ki, o dünyadan gedəndə onun haqqında acılı-şirinli xatirələr dillərdə dolaşıb onu yaşatmayacaq. Xatirə də boş-boşuna yaranmır. Məclislərdən, görüşlərdən, söhbətlərdən, səfərlərdən yaranır. Bu gün ən çox itkiyə məruz qalan bizim ünsiyyətimizdir, o boşluğu doldura bilməsək yazıçılar, şairlər yaradıcı ziyalıdan daha çox robota oxşayacaq. Hərəkət var, ruhu yoxdur. Demək həyat yoxdur.

–Cavanlarla sıxı münasibətləriniz var, bilirəm. Bu, hansı qatdan gəlir? Gələcək onlarındımı deyə, yoxsa içdən gələn bir yaxşılıqdımı bu? Mənim cavanlarla münasibətlərimin sıx olmağı məndən əvvəlki ədəbi nəslin mənə göstərdiyi qayğının mənəvi davamıdır. Bu, kiməsə xoş gəlmək üçün deyilmiş gəlişigözəl söz deyil. Qayğı görən insan qayğı göstərə bilməsə, demək onun adamlıqda payı yoxdur. Gənclik ömrün ən həssas, ən kövrək, ən çox qayğı tələb edən dövrüdür. Heç söz deməsən də bircə köntöy baxışla onun ürəyinə xal salmaq olar və yaxud əksinə bir isti baxışla, bir xoş təbəssümlə onun ürəyinə elə işıq salmaq olar ki, o, gələcəyin ən barlı ağacına, ən dadlı meyvəsinə çevrilə bilər. Gənclər kimlərdi? Tələbələr, yeni yaradıcılığa başlayanlar, böyük arzularla yaşayıb, uzaq uçuşlara hazırlaşanlar. Əgər sən ona qayğı göstərməsən, onun qanadları bərkiməyəcək. Bərkimədisə uça bilməyəcək. Qayğı birbaşa uçuş deməkdir. Uğur və qələbə yeni yaradıcılıq məhsulları deməkdir. Gənclik həm də sevmək, sevilmək deməkdir. Onların ümidlərini qırmaq, sevgisinə biganə qalmaq birbaşa nadanlıq deməkdir. Nisbətən yaşlı nəslin gəncliyə qayğı və sayğı göstərməyi münbit torpağa düşən sağlam toxuma bənzəyir. Əgər onun suyunu vaxtı-vaxtında versən, işığını, havasını bol eləsən, o, gələcəyin bərəkətinə və məhəbbətinə çevriləcək. Mən gəncəm, bilirəm istiqbalım var, Hələ bədr olmamış bir hilalım var.

– deyən Müşfiq güllələnmə yox, qayğı görsəydi bu böyük istedadın sayəsində görün ədəbiyyatımız nələr qazanardı. Kar da, kor da bilir ki, gələcək gəncliyindir. Qış öz yerini bahara verdiyi kimi ağsaqqal da öz yerini yaratmaq eşqiylə alışıb yanan gəncliyə verməlidir. Və bu təbii prosesdən kim qaçırsa, o, öz keçmişini və gələcəyini itirir. Gəncliyin üzünə qayğı qapıları taybatay açılmalıdır. Bu mənim içimdən gələn, ruhumdan, qanımdan süzülüb gələn həqiqət və məhəbbət duyğularıdır. Qoy sənin göstərdiyin qayğı sayəsində gənclər dünyanın yaxşı üzünü görsün yaxşı olsun, pis üzünü görüb pis olmasın. Hər arzusu daşa dəymiş gəncin taleyində bir yaşlı adamın günahı və biganəliyi var. Gənclik yaşıllıqdır. Onun rəngi vaxtsız solursa biz günahkarıq. Gəncliyi ürəkli və böyrəkli yetişdirsək bu, Allaha da xoş gedər, onun bəndəsinə də.

–Yazılarınızı əllə yazırsınız, yoxsa bilgisayarla?

– Yazıları nəylə yazmaq əsas deyil, necə yazmaq əsasdır. Sualın cavabına gəlincə yazılarımı bilgisayarla yox, əllə yazıram. Bəşəriyyət tarixində yazı yazmaq üsulu üç mərhələdən keçdi. Lələkdən qələmə, qələmdən bilgisayara. Mənim aləmimdə əllə yazmaqla bilgisayarda yazmağın yer-göy, zəmin-asiman qədər fərqi var. Fərq ondan ibarətdir ki, əllə yazanda daha böyük ixtiyar sahibi olursan. Sərbəst və rahat işləyirsən. Ancaq bilgisayar elə bil adamı robotlaşdırır, dəmirləşdirir, texnikləşdirir ki, bu da canlı və emosional olmur. Soyuq olur buz kimi. O adamın ürəyini isidə bilmir, ancaq beynini işlədir. Yaradıcılıq üçün də beyindən daha çox ürək öz işini görməlidir.

–Sizin nəslin İLK İNSANI haqqında nə kimi təsəvvürünüz var? Təxminən 20 ilin söhbətidi, Borçalıya gedirdim. Ağstafada qatardan düşəndə xarakteri, gözəlliyi, poeziya dəlisi olmağı indi də gözlərimin önündən getməyən istiqanlı bir oğlan çox böyük sevinclə məni Borçalıya, doğma kəndimiz Kəpənəkçiyə aparmaq təklifini qəbul etdi. Yolda gözəl söhbətlər edir, şeirlər oxuyurduq. Borçalının Lejvədinli kəndinin içindən keçəndə maşını yolun kənarına çəkib mənə bir maraqlı xatirə danışdı. “Zəlimxan müəllim, 2 il bundan əvvəl yenə sizin kimi bir hörmətli qonaq aparırdım Borçalıya. İndi maşını saxladığım yerdə maşının dal təkəri buraxdı. Mən təkərlə məşğul olmağa başladım. Məndə uşaqlıqdan belə bir vərdiş var. Fiziki iş görəndə tələsmədən, sərin-sərin özüm üçün dodaqaltı qımqıma, zümzümə edə-edə, fışqırıq çala-çala işləyirəm. Burda da həm beləcə təkərlə məşğul olur, həm də fışqırığımdan qalmırdım. Yolun kənarında təxminən 70-80 yaşlarında qoca bir kişi mənə çox diqqətlə baxırdı. Mən maşını tərpətmək istəyəndə həmin bu qoca kişi əl elədi, mən maşını saxladım. Kişi birbaşa adı həmişə mənim üçün əziz olan ata babamın adını çəkib, “a bala, sən filankəsin nəvəsi deyilsən ki”, sualını verdi. Heyrətimdən damarda qanım dondu. Bir kəlmə belə kəsməmişik, bu hardan bildi ki, mən kimin nəvəsiyəm. Gözüm bərələ qalmışdı. Dilim tutar-tutmaz, nədən bildin, əmi – sualını verdim? Dedi, ay oğul, sənin babanla 30 il çoban yoldaşı, yaxın dost olmuşuq. Sən fışqırıq çalanda o kişinin qımqıması, zümzüməsi, fışqırığı gəlib durdu gözümün qabağında. Elə bildim o kişi dirilib, özü də sənə çox oxşayırdı, elə bil yarı almasınız. Belə-belə işlər, Tofiq bəy! Dünyada kişilər olub. Ruhu sağlam, yaddaşı möhkəm, hafizəsi kəskin, fəhmi yerində, fışqırıqdan insanın kimliyini müəyyən edib. Mən də arxaya boylanıb öz nəsil-şəcərəmi varaqlayanda, mənim nəslimin hardan, kimdən başladığını xatırlayanda çox çətinlik çəkmişəm. Gəlimli-gedimli, son ucu ölümlü dünyada hamının kökü, əsli-nəsli, nəcabəti, gövdəsi, budağı, çiçəyi, meyvəsi var. Köklə meyvənin arasında ilahi bir bağlılıq olduğu kimi, insanlar arasında Adəmdən, Həvvadan, Habildən, Qabildən başlamış bu günə qədər bir bağlılıq var. Elə bir bağlılıq ki, təbiət və cəmiyyət bu bağlılığın, bu ahəngin üstündə dövr edib dolanır. Bir yaramaz adamdan söhbət düşəndə el arasında deyirlər: “filankəsin kökü yoxdur, köksüz adamdır” və yaxud əksinə, kamil şəxsiyyət kimi cəmiyyətdə boy göstərən adamlar haqqında deyirlər: “Filankəsin kökü var, köklü-köməşli adamdır”. İstər-istəməz bu yerdə yaradıcılığını yaddaşımda gəzdirdiyim, əsərlərinin heyranı olduğum Yunus Əmrədən bir bənd şeiri xatırlayıram: Bir göl idim, qıldı ərənlər nəzər, Dəniz oldum hər yana irmaq ilə. Məni görən bir pula saymaz idi, İndi görən göstərir barmaq ilə. Bəli, mən sadə bir kənd müəllimini oğluydum. Hamı kimi doğuldum, iməklədim, yeridim, yüyürdüm, böyüdüm. Belə bir söz var: istedadlı, Allah vergisi olan adamlar haqqında deyirlər: nəsildə 7 dırnaqdan birində istedad özünü bildirir. İndi fikir ver bu deyimin hikmətinə. Nəsil-şəcərəmi sizə təqdim edirəm. 7-ci babamdan mənə qədər bilinənlər: yuxarıdan aşağıya – Nəbi, Allahverdi, Qurban, Yusif, Şamil, Yusif, Zəlimxan! Bu şəcərənin 7-ci nümayəndəsi mənəm, bu nəslin 7-ci dırnağı mənəm. Məndən də oğullarıma, nəvələrimə gəlsək bu, 9 nəsil eləyir. Bu doqquz nəsil də təxminən beş yüz ili əhatə edir. Ümumiyyətlə, mən öz nəslimin ilk insanını necə təsəvvür edirəm. Təxminən elmi düşüncənin gücünə yox, ilahi fəhmin gücünə deyə bilərəm ki, mənim nəslimin ilk insanı və yaxud ilk insanları fiziki və mənəvi cəhətdən çox güclü, bədən, boy-buxun cəhətdən çox hündür və enlikürəkli, pəhləvan cüssəli, gur səsli, gər nəfəsli, möhkəm iradəli, döyüşkən, eyni zamanda sazlı-sözlü, nəğməli, haylı-haraylı olublar. Aranlı-yaylaqlı, dağlı-binəli, elli-elatlı, qaynayıb qarışan, xeyrə-şərə yarayan, düşmən gözü tökən, dost qədri bilən insanlar olublar. Əgər elə olmasaydı 7-ci dırnağın yetirdiyi Zəlimxan Yaqub olmazdı. Yaxşı mənada inadkarlıq, zəhmət, yaradıcılıq, səbir, uzağa baxma, sabahı görmə, özünə qarşı tələbkarlıq, məsuliyyət hissi heç şübhəsiz ki, nəsil-şəcərəmdən mənə keçən, məndə özünü göstərən keyfiyyətlərdir. - İnsan və yaradıcı olaraq isti və yaxın bir planet kimisiniz. Sizdən çox şeyləri soruşmaq olar. Mənim yerimdə olsaydınız nə soruşardınız? Allah amanında gözəl insan və gözəl şair!!!

– Məni planet adlandırdığınız üçün sizə təşəkkür edirəm. Sizin yerinizə mən olsaydım Zəlimxan Yaqubdan soruşardım ki, şair dost, 18 il səni yağ içində böyrək kimi saxlayan doğma Kəpənəkçi kəndi, Borçalı mahalı üçün darıxmırsan ki, 44 ildi Bakıdasan, bu illər ərzində əksər şeirlərinin baş qəhrəmanı olan Borçalı mahalının həsrətinə necə dözdün? Sən ki, sağlam və möhkəm adam idin, ürəyi, böyrəyi niyə bada verdin? Səni itirən dostlarının sayı çoxdu, yoxsa sən itirdiyin dostların? Sazını sındırsalar, qələmini qırsalar yaşaya bilərsənmi? 30 il Müşfiqdən çox yaşamısan, 10 il Səməd Vurğundan, 105 il ömür sürən Ələsgər eşqinə düşməmisən ki? Sizin evinizdə adını və soyadını verdiyin balaca bir Zəlimxan Yaqub yaşayır. Onu gələcəkdə hansı yolda, hansı sənətdə görmək istəyirsən? Yaponiyanı vuran sunami bir gün bizim mənəviyyatımızı vursa əlacı, köməyi, xilas yolunu kimdə və nədə axtaracaqsan? Qarabağda müharibə başlasa torpaq yolunda şəhid olmaq eşqinə düşərsənmi? Mən Tofiq Abdin sizin evə qonaq gəlsəm məni hansı saz havası ilə qarşılayacaqsan? Mənə maraqlı və cığal suallarınla geniş söhbətə imkan yaratdığın üçün xüsusi təşəkkür edirəm. Sağlıqla qal, turşməzə dost, əziz insan!!! 09.04.2011 P.S. Bu son yazı çapa hazırlananda Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun evinə telefon açdım. Ailəsinin verdiyi bilgilərə görə Almaniyada neçə günlərdi müalicə olunan sevimli şairimiz həftə sonu Vətənə qayıdır.Ona can sağlığı və yaradıcılıq uğurları arzulayırıq.

Tofiq ABDİN

525-ci qəzet.- 2011.- 21 may.- S.23.