Azərbaycan istiqlalının 93-cü ildönümü

Azərbaycan milli istiqlalı mübarizəsi xalqımızın uzun illər boyu yürütdüyü Azərbaycan davasının, azad və müstəqil yaşam uğrundakı mücadiləsinin məntiqi davamıdır. Azərbaycan xalqı uzun illər boyu Rus istibdadına qarşı əzm və cəsarətlə mücadilə edib. Bu mücadilə tarixi inkişaf prosesi boyunca davam edib və müxtəlif mərhələlərdən keçib. Hələ ötən əsrin əvvəllərindən – Azərbaycan torpaqlarının hissə-hissə çar Rusiyası tərəfindən işğalından başlayaraq xalqımız çətin və ağır sınaq qarşısında qalıb.

Belə qənaətə gəlinir ki, xalqın oyanışında, yeni siyasi dərkinin yaranmasında açıq fikirli, geniş düşüncəli şəxsiyyətlərimizin də böyük rolu olub. Xalqı gerilik və cəhalət girdabından xilasa çalışan bu adamlar onun mübarizə əzminin və bacarığının güclənməsinə ciddi təkan veriblər.

Azərbaycan Milli Qurtuluş hərəkatının böyük ideoloqu M. Ə. Rəsulzadə “Azərbaycan davası” məqaləsində yazırdı: “Tarixdə fikirlərin əhəmiyyəti var, şəxslərin isə heç bir dəyəri yoxmudur? Əlbəttə vardır. Fəqət bu dəyər şəxslərin fikirlərə sədaqətləri və fikir sahiblərinə bağlılıqları nisbətindədir. Bu sədaqət və bağlılığın şəkil və dərəcəsi ancaq bir şəxsi bir şəxsiyyət mərtəbəsinə ucaldır. Tarixdə dəyər və əhəmiyyət kəsb edən şəxslər, işdə, müəyyən bir fikir cərəyanlarına və nümayəndələrinə bağlanan, onlara simvol olan şəxsiyyətlərdir”. Qeyd edək ki, Azərbaycanın tanınmış dövlət xadimi M. Ə. Rəsulzadə də bütün fəaliyyəti dövründə Azərbaycan milli istiqlal mübarizəsinin ilhamçısı və təkanverici qüvvəsinə çevrildi. Uzun illər Azərbaycan mühitində milləti istibdad rejimindən xilasa çalışan şəxsiyyətlərimiz olsa da, M. Ə. Rəsulzadə İstiqlal mübarizəmizin çoxillik tarixi olduğunu müəyyənləşdirmiş, milli hərəkatın xarakterini aydınlaşdırmışdır. M. Ə. Rəsulzadəyə görə Azərbaycanın İstiqlal mübarizəsinin məzmun və prinsipləri aşağıdakı qaydalar üzrə formalaşıb və bu istiqamətlərdə də araşdırılmalıdır:

I – Azərbaycan Milli İstiqlal mübarizəsi çoxillik tarixə malikdir;

II – ideoloji mənşəyi etibarı ilə milli Azərbaycan hərəkatı, Şərqdəki milli qurtuluş ideyaları ilə Qərbdəki kültür və demokratiya cərəyanlarını özündə birləşdirən bir hərəkatdır;

III – Azərbaycan milli istiqlal mübarizəsi ayrı-ayrı adamların həyatı və adı ilə ölçülə bilməz; bu mübarizənin böyük fikir qurucuları və bu ideyaya bütün fəaliyyətləri ilə bağlanmış şəxsiyyətləri var;

IV – yaxın keçmişi, ideya və şəxsiyyətləri inkar etmək Azərbaycan milli istiqlal mübarizəsinin əhəmiyyətini azaltmaq deməkdir;

V- Azərbaycan milli istiqlal mübarizəsində şəxslərin mövqe və nüfuzu, əsas ideologiyaya göstərdikləri sədaqət, bağlılıq və xidmətləri ilə mütənasibdir.

Bu mənada, Azərbaycan milli istiqlal mübarizəsi tarixində M. Ə. Rəsulzadənin xüsusi yeri var. Azərbaycan İstiqlalının elan edilməsinin 93-cü ildönümündə M. Ə. Rəsulzadənin “Azərbaycan İstiqlalının elanı” yazısının oxuculara təqdim edirik.

Məhəmməd Əmin Rəsulzadə: Azərbaycan istiqlalının elanı

Bundan 35 il əvvəl, Azərbaycan Milli Şurası Azərbaycan Cümhuriyyətinin istiqlalını bütün dünyaya elan etdi.

O tarixə qədər milliyyət olaraq varlığını sübut üçün mücadilə edən Azərbaycan xalqı bu tarixdən etibarən, millət olaraq, bir dövlət qurdu və bu dövlətin müstəqil yaşaması uğrunda bütün mövcudiyyəti ilə mücadilə meydanına atıldı. Mədəni böyük bir ənənəyə malik olan Azərbaycan siyasət sahəsində də böyük və dəyərli nümunələr göstərmişdi. İstiqlal uğrunda yapılan tarixi savaşların ən qanlısı XIX yüz yıl başlarında Rusiyaya qarşı yapılmışdır. Uzun müddət davam edən bu savaş qəhrəmanlıqlarla doludur. Bunlardan Cavad xanın 1804-də Gəncədəki şanlı qazası dillərdə dastandır. Onun “Ölmək var, dönmək yoxdur!” deyə nəsildən-nəsilə nəql olunan sözü həqiqi vətənsevənlərin təqdir etdikləri ən müqəddəs bir şüardır.

28 May 1918-də istiqlalını elan etməklə, Azərbaycan, tarixinin təbii bir nəticəsini fikirdən işə keçirirdü. Eyni zamanda o, zəmanəyə hakim olan rəis Vilson şüarından istifadə edirdi - “Hər millət öz müqəddəratını bizzat həll etmək haqq və səlahiyyətindədi” düsturunca xalqın ümumi rəyinə əsaslanaraq, istiqlal elan edirdi.

İstiqlal elanı üzərinə qurulan Milli Azərbaycan hökuməti az zamanda məmləkətdə çox böyük işlər gördü. Yüz ildən bəri əsgərlikdən məhrum edilən Azərbaycanda bir ordu yarandı. Çarlıq zamanında dövlət idarəsinə yaxın buraxılmayan azərbaycanlılardan zabıtə və əmniyyət qüvvələri təşkil etdi. Sosial həyatda əsaslı islahata girişdi: kəndlilərə torpaq vermək üzrə qanunlar hazırladı. İşçilərin haqlarını qorumaq məqsədi ilə tədbirlər aldı. Xalq ana dilində oxutmağa başladı. Türkçəni dövlətin rəsmi dili elan etdi. Orta və ali məktəblər açdı. Qərbi Avropa demokratiyası misalında, xalq tərəfindən seçilmiş parlamentə qarşı məsum bir hökumət üsul idarəsi yaratdı. Hakimiyyət tamamilə millətin əlində idi. Milli Məclisdən etimad almadıqca heç bir hökumət iş başında qalmazdı. Məmləkətdə tam bit hürriyyət vardı. Terror deyilən şeydən heç bir əsər yoxdu. Şəxslər də, məskənlər də azadlıqda idi. Vətənin qapıları bütün dünyaya açıqdı. Qonşular və Avropa dövlətləri ilə dostluq münasibətləri təsis edilmişdi. Bütün məmləkətlərlə ticari münasibətlər var idi.

Bütün bunların nəticəsində Cümhuriyyətin istiqlalı, Avropa dövlətləri ilə birləşik Amerika tərəfindən tanındı. Bunları təqribən böyük-kiçik bir çox dövlətlər də istiqlalımızı tanıdılar.

Türk və Müsəlman dünyasında ilk dəfə olaraq təşkil olunan bu Cümhuriyyəti tanıyanlar arasında qardaş qonşu məmləkətlər- Türkiyə ilə İran vardı. Bunlarla Cümhuriyyət arasında dostluq və qardaşlıq nümunələri imza olundu. Hələ Türkiyənin istiqlalımızın qorunmasında oynadığı fəal rol ayrıca əyani qeyd və şükrandır.

12 yanvar 1920-də Cümhuriyyət istiqlalının dövlət tərəfindən tanınmasını Azərbaycan xalqı candan bayram etmişdi. Bu həqiqətən də böyük bir gündür. Bu gündən etibarən Azərbaycan davası Rusiyanın bir iç məsələsi olmaqdan çıxmış millətlərarası bir məsələ olmuşdu.

Mədəniyyət tariximizin şanlı fikir adamları tərəfindən alqışlanan hürriyyət və istiqlal fikirləri bu tarixdən etibarən məmləkətimizdə felən yerləşir və bu, irəli dünya demokratiyası tərəfindən də təqdirlə qarşılanırdı. Yüz ıildən bəri üstümüzə çökən istibdad və istila kölgəsi artıq bizdən uzaqlaşırdı.

Heyhat, zalımın sınaqları tamam deyilmiş. Qanlı çar istibdadının yerini bu dəfə ondan daha qanlı bolşevik istibdadı tutdu. Doğma hürriyyət və istiqlalımız qızıl istila çətələrinin çəkmələri altında çeynəndi. Bu təcavüz və vəhşətə qarşı gələn məmləkətdə qan gövdəyə çıxdı. Bundan bir ay əvvəl, Sovet təbliğatçıları 27 Apreldə baş verən istila hadisəsini həyasızca bir hürriyyət və istiqlal hadisəsi kimi göstərdilər. Onların, sözdə dünyanın ən hür və demokratik rejimi kimi təsvir olunan Sovet quruluşu işdə ən qəddar və ən yalançı bir istibdad rejimidir.

Azərbaycan və onunla birlikdə bütün Qafqaz Cümhuriyyətləri həqiqi hürriyyət və istiqlallarına 1918-in Mayında qovuşdu. 1920-də isə bu hürriyyət və istiqlal qızıl Rus ordusu tərəfindən üstün qüvvələrlə qanla və atəşlə basdırıldı. Faciələr və qəhrəmanlıqlarla dolu olan mücadilədə on minlərlə vətəndaş şəhid oldu.

1920 istiqlalına qarşı 1918 istiqlal haqqını müdafiə edən Qafqaz millətləri indi 33 ildir ki, türlü vasitələrlə mücadilə edirlər. Zaman-zaman dramatik şəkillər alan bu mücadilədə, vaxtı ilə yalançı kommunist şüarlarına aldanan yol azmış bəzi vətəndaşlar belə bu gün həqiqi millətçilər və vətənpərvərlər cəbhəsinə keçmişlərdir.

Yabançı istilası üzərinə əcnəbi məmləkətlər sığınmış bulunan Qafqaziyanın milli istiqlal davasını mədəni dünya əfkarı ümumiyyəsinə anlatmaqdadırlar. Bu vəzifəni ifada nə kimi müşküllərə uğradığımızdan burada danışmağın yeri deyildir. Bu qədər demək lazımdır ki, Sovetlərdə kommunist rejiminə düşən millətləri hər türlü haqq və hüquqdan məhrum kölələrdən ibarət topluluqlar halına gəldiyini, hür dünyaya anlatmaq çox çətin olmamışdır. Şükür ki, hadisələr bizə yardım edir; dünya Sovet həqiqətini görməyə başlayır. Səkkiz ildən bəri hərbi bitirmiş ikən sülhə qovuşa bilməyən dünya artıq məsələni anlayır. Bilir ki, hürriyyəti və insan haqlarını inkar edən kommunistlər böyük bir dövlət halında ayaqda durduqca dünyanı inqlab atəşi ilə yaxmaq için körüklədikcə yer üzündə heç bir zaman sülh və asayiş qurulmayacaqdır.

Hürriyyət cahanşümul bir fikirdir. Bir tək əsir insan, bir tək əsir millət tək qalınca dünya həqiqi hürriyyət və əmniyyət üzü görməyəcəkdir.

1918 mayısındakı tarixi qərarlarıyla hürriyyət sevən birləşmiş millətlər cəbhəsində yer alan Qafqaziya millətlərinin müqəddəratları, hür millətlərin müqəddəratlarıyla bağlanmışdır.

“Rusiyadan ayrılmamın bir irtica, başqalarından ayrılmanın isə bir inqilab” olduğunu söyləyən iki üzlü Sovet diktatörü Stalin ölmüşsə də qurduğu iki üzlü sistem – stalinizm qalmaqdadır. Bu sistem gün keçdikcə dünya həqiqətləri ilə daha çox toqquşmaqda, haqq ilə batil, yalanla doğru üz-üzə gəlməkdədir. Şübhəsizdir ki, bir gün həqiqət parlayacaq, hürriyyət siyasəti Birləşmiş Millətlər prinsipini və insan haqlarını iltizam edən tərəf qalib gələcəkdir. Bu qalibiyyət günəşi qızıl istibdad zülmü altında inləyən əziz vətənimizdə 1918-ci ilin Mayında olduğu kimi, yenidən doğacaqdır. Buna qətiyyən şübhə etmirik!..

Nəsiman Yaqublu,

Tarix elmləri namizədi

“Birləşik Qafqasya” jurnalı, 1953cü il, May,N 5 (22).Almaniya, Münhen.

525-ci qəzet.- 2011.- 28 may.- S.11.