Nəriman Həsənzadə dünyasına səyahət və ya 80 illik dostluğun qısa tarixçəsi

Ədəbiyyatla az-çox maraqlananlar Nabat Xalanın kim olduğunu, nədən söhbət gedəcəyini bilərlər yəqin... Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinə qızıl hərflərlə yazılan mükəmməl Ana obrazından – Xalq şairi Nəriman Həsənzadənin anası Nabat Xaladan və Ana nisgili ilə indi də göynəyən şairlə tanışlıq təəssüratlarımdan danışacam sizə...

“Dünya bir nərdivandı...”, – deyir Nəriman Həsənzadə. Bu nərdivanın 20-ci pilləsində tale məni onunla görüşdürdü... Əslində çoxdan “tanıyırdım” onu. Nəriman müəllimin 1 yaşı olandan... Anam mənə “Nabat xalanın çörəyi” əsərini oxuyan vaxtlardan...

Əsərdən sonra bir müddət özümə gələ bilmədim. Elə hey bu oğlanın anasından sonrakı taleyi barədə düşünürdüm... Onun yerində özümü təsəvvür edib, hər an anamı itirəcəyimdən qorxaraq xəlvətdə ağlayırdım da... Tez-tez anama: “Bütün analar öləcək, – sən də, ana?”, – deyə sual verirdim. Anam məni ovundururdu: “Yox ay bala, əsərdi də yazılıb”. Ancaq özünün də ağladığını görmüşdüm... Anam da 1 yaşında olarkən atasını itirmişdi, eynilə əsərdəki kimi anası ilə tək qalmışdı...

Onda heç ağlıma da gəlməzdi ki, bir vaxt gələcək rayonumuz işğal olunacaq, Bakıya köçəcəyik, oxuyub nəşriyyatda işə düzələcəm. Və günlərin birində mənə zəng olacaq: “Salam, qızım. Danışan Nəriman Həsənzadədi. Bir yazım var onu yazarsınızmı, qızım?”

Mən axtarmağa macal tapmamış tale onu mənimlə görüşdürəcək... Bununla da Nəriman Həsənzadə ilə işgüzar əlaqələr başlanacaq...

75 illiyi ilə əlaqədar Azərbaycan Televiziyası haqqında film çəkəcək. Nabat Xala və balaca Nəriman obrazını tapmağı o mənə tapşıracaq. Heç axtarmağa ehtiyac olmayacaq, rəfiqəm Qəmər və oğlu Vüsal yanıma gələcək. Mən sevincək: – Tapdım, Nəriman müəllim, deyəcəm...

Beləcə 5-6 yaşlarımda ölümünə heyfsiləndiyim Nabat Xalanın, anasız qalan o nisgilli oğlanın obrazını seçmək xoşbəxtliyi mənə nəsib olacaq...

Elə bir obraz yaranacaq ki, hamı təəccüblə: – bu uşağı hardan tapmısız? – Necə oxşayır deyəcək...

...Yadımdadır... Çəkiliş vaxtı Nəriman müəllim necə təsirlənmişdi... Sanki Anası Poyludan şəhərə ona baş çəkməyə gəlmişdi... İsti xamralının ətri vurduqca ürəyindən nələr gəlib-keçdiyini duymaq çətin deyildi...

Çəkilişin sonunda alnımdan öpüb: – Sağ ol, qızım, heç bilirsən neylədin, analı dünyamı mənə qaytardın, – dedi.

Onu bir az da olsa sevindirdiyimə görə xoşbəxt idim...

...Film necə təsir etmişdisə, bir gün “Poylu – beşiyim mənim” adlı şeiriylə sevincək yanıma gəldi. Necədir, fikrini bildir, – dedi. Çox xoşuma gəlmişdi. Ancaq hiss etdim ki, bunun davamı olacaq. Özünə də dedim...

Səhəri gülə-gülə zəng etdi ki, bir-iki bənd “gəlib”. Beləliklə, bir müddət bu əsər üzərində işlədik...

Sonra o xəstələndi... Ürəyindən əməliyyat olunmalı idi... Almaniyaya getməyə hazırlaşırdı...

Əsərin çap olunmamasına təəssüf edirdi... Kitabın redaktoru Güldanə xanımla əsəri bitmiş bilib kitab halında çap etdirdik... Və onu bir az da olsa sevindirməyə çalışdıq...

Əməliyyatdan qayıdandan sonra zəng etdi ki, Aliyə, yenə bəndlər “gəlib”...

Filmin çəkilişi zamanı Poyluya etdiyi səfər – uşaqlıq xatirələri, anasız yurd yeri, bəlkə də keçirtdiyi həyəcan və kədərli-sevincli anların təsirindən ürəyində yaranan ciddi problem, ağır Almaniya səfəri və s. uzun illər gözü tutulmuş bulağı sanki qaynatmışdı...

Bir gün əsəri oxuyub mənə gətirmişdi. Gördüm o qədər əlavələr edib... Səliqə ilə kağızları da kəsib yapışdırıb səhifələrin qıraqlarına. Elə bil, qırçınlı paltar geyindirib əsərə. Zarafatla dedim ki, bu lap qırçınlı əsər oldu...

Kitab çap olunanda o qədər təşəkkür etdi, sanki mən yazmışdım bunları...

Deyirdi, yaradıcı adama yumruq, qapaz yox, tərif “vurulmalıdı” ki, o daha da ilhamlansın...

Əsərdə də bunu qeyd etmişdi:

“...Yaz, Aliyə, mən dedikcə sən

ekranda yaz,

nə yaxşı ki, zövq əhlisən, üstəlik həssas.

Mənim Poylu beşiyimdən deyirsən olmaz,

mən nə deyim saf ürəklə deyilən sözə,

ürəyimdən neçə bəndi çıxardın üzə...”

Beləliklə, 7-8 bəndlik şeir artıb 144 səhifəlik poemaya çevrildi və “Poylu – beşiyim mənim” kitabı 2-ci dəfə nəşr edildi.

İlk nüsxəsini gətirib: “Bu sənin əsərindi. – Allah qoysa təqdimatını keçirdəcəm, sən bu əsər necə yaranıb danışarsan orda”, – dedi...

...15 ilə yaxındır, N.Həsənzadəli dünyada yol gedirəm... Bu yollar hamar yox, daşlı-kəsəkli yollar oldu... Çox sınaqlardan keçdim bu yollarda...

İstedadlı insanların dostu, ailə üzvü olmağın necə çətin olduğunu Onunla tanışlıqdan sonra anladım... Sağdan-soldan, yuxarıdan-aşağıdan – dörd bir yandan daim təqiblərdə, hücumlardasan... Onları təkləyib “udmaq” üçün nələrə əl atmırlar...

“Bir qadın ömrünü girov qoymuşam, bir şair ömrünü yaşatmaq üçün” fikirlərinin müəllifi nakam Sara xanım bu niskiliylə bütün istedadların əzizlərinin iztirabına, əzabına bir abidə qoyub... Sara xanımın vaxtsız “qeyb olması”nın səbəbi onun Böyük bir İstedadın xanımı olması idi...

Həyatın təzadına bax ki, hamı ona həsəd aparır: “Bəxtəvər filankəsin həyat yoldaşıdır” – deyir... “Bəxtəvər”sə onu izləyən amansız qüvvələrlə – nəfslə, həsədlə, kinlə, paxıllıqla daimi mübarizədədir... Dincliyi yoxdur ki, yoxdur... Sonu da məlum... Canından artıq sevdiyi insana son nəfəsində: “Nə yaxşı mən ölürəm, sənə bir şey olsaydı mən neyniyərdim” desə də, ona gələcəkdə tək çətin olacağını da yaxşı bilirdi: “Məndən sonra sənin vəziyyətin necə olacaq?” deyərək, nigarançılıqla, gözü arxada qala-qala köç edirdi...

O günləri ürək yanğısıyla xatırlayan Nəriman müəllim özü danışır ki, “o yazıq qıza daim stres verirdilər... məni incidirdilər, ağrısını o çəkirdi... axır əlimdən alıb dincəldilər...”

Soruşanda ki, niyə bunları yazmırsınız? Deyir istəmirəm kiminsə övladı valideyninə görə xəcalət çəksin...

İstedad, Tərbiyə, Əxlaq bax, budur...

Bir “məşhur” akademik tanıyırdım. 25-30 il bundan əvvəl aralarında münaqişə olan – çoxdan dünyasını dəyişmiş iş yoldaşı barədə təhqiramiz ifadələrlə dolu bir yazı yazmışdı... Hamı nifrət etdi ona. 80 yaşın ola, akademik olasan, özün də bu ağılda...

Nəriman müəllim haqda “Azərbaycan” jurnalının 2011-ci il 2-ci sayında Südabə Ağabalayeva adlı bir xanımın “Məni bayraq kimi tutun yuxarı...” başlıqlı yazısını oxudum. Südabə xanım yazır ki, ...Nəriman Həsənzadə Azərbaycan mədəniyyətinin daşıyıcısıdır və onu belə qəbul etmək lazımdır. S.Vurğunu, İ.Muğannanı, İ.Şıxlını, M.V.Vidadini, M.Hüseyni... “qağa” statusunda görmək məhəbbətdən gəlsə də, onlar çərçivəni çoxdan qırıblar...

...Əraziyə salsaq... Batıdan Doğuya... Harda Türk dilində danışılırsa, orada şair Nəriman Həsənzadənin Səsi eşidiləcək...

Bu günlərdə N.Həsənzadənin 80 illiyi ilə bağlı Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında keçirilən tədbirə mən də dəvət olunmuşdum. Aparıcı millət vəkili, Nəriman müəllimin “böyük oğlu” Nizami Cəfərov idi...

Onun yaradıcılığı ilə bağlı olan hər bir çıxış, əsərlərindən nümayiş olunan parçalar, şeirlərinə bəstələnən mahnılar, balaca qızın onun gözəl bir şeirini ustalıqla söyləməsi, bu yaxınlarda çapdan çıxan, Türkiyədə çox böyük əks-səda doğuran “Nuru Paşa” poemasından bir hissənin söylənməsi, iki türk dövlətinin bayraqlarının səhnəyə gətirilməsi, hamının bu mənzərəni ayaq üstə qarşılaması – Türkiyə səfirinin, eləcə də bir çoxlarımızın göz yaşlarına səbəb olacaq qədər təsirli idi...

Bax, elə bu andaca sözü Nəriman müəllimə verib görüşü yekunlaşdırmaq olardı. Ancaq məclis xeyli uzadıldı və bu müddət sanki Qazax və Ağstafa “fəallarının” yarışına çevrildi.

Nizami bəyin humanistliyindən gen-bol istifadə edənlər o ki var, ürəklərini boşaltdılar... Nəriman müəllimin çıxışını intizarla gözləyənlər isə onlara qulaq asmağa məcbur oldular...

Bir dəfə yox, on dəfə təkrar olunan “Nəriman Həsənzadə Ağstafalı, ya Qazaxlıdır”, “qazaxlı”, “ağstafalı” ifadələrinin belə rəsmi tədbirdə səslənməsi çox yersiz idi. Bu, mənə bir neçə il əvvəlki əhvalatı xatırlatdı...

Nəriman müəllim haqqında film nümayiş olunandan və “Poylu – beşiyim mənim” kitabı çıxandan sonra bizi təbrik edənlərlə yanaşı, “imzasız” zənglər edərək: “Siz kimsiniz ki, Poylu ilə bağlı filmə çəkiləsiniz, əsər işləyəsiniz. O bizimkidir. Nə lazımsa özümüz də edərik, çıxın onun həyatından” – deyənlər oldu...

80 illiyində Nəriman müəllim özü onlara cavab verdi: “Anamdan sonra Poyluda getməyə bircə yerim yox idi, indi eşidirəm orda-burda deyirlər Nərimanı biz saxlamışıq”...

Nəriman müəllim analı dünyasından, Poylusundan o qədər danışıb ki, mən demək olar ki, Poyluda hamını tanıyıram... Yolum düşsə, “Suçu Məcid”in, “Dəmirçi Mirzə”nin, “Cıppı Rüstəm”in, “Sədi kişi”nin, “Lüt Əziz”in sorağıyla qonaq olmağa bir ünvan tapacam yəqin ki...

Çox qəribə idi ki, Nəriman müəllim hətta Poyluların yazdığı məktubu da mənimlə işləyib çap etmək istəyirdi. Elə bil mən onun “Poylu üzrə mütəxəssisi” olmuşdum...

...Bir gün zəng etdi ki, əsərimi oxuyub Poyludan mənə məktub yazıblar. Kitab kimi çap etmək istəyirlər... Müəllif də yanımdadır... Çapdan çıxan ilk nüsxəsini gətiriblər... Amma çoxlu iradlarım var. İstəyirəm yazını birlikdə işləyək... Nədənsə yazı mənə gəlmədi. Sonra dedi ki, iradlarımı nəzərə alıb özləri 2-ci dəfə nəşr ediblər...

Bu, mənim taleyimdir... 5-6 yaşımdan “tanıdığım” insanla görüşdüm və bu görüş mənim həyatımda, tərcümeyi-halımda heç vaxt unudulmayacaq səhifələr açdı...

Elə səhifələr ki, hər birindən cild-cild kitablar yazmaq olar, yazılacaq da...

Onun “Kimin sualı var?” poeması haqda Xəlil Rza yazır: “Niyə istedadlının üzündə həyası var? Niyə istedadsızın hardasa arxası var? Üstündə etiketi, böyründə markası var?” Etiketli, markalı istedadsızların bütöv bir sürüsünü ifşa edən Nəriman Həsənzadə sadəcə olaraq, ifşaçı deyil, yalnız özündən deyil, həm də oxucusundan fəlsəfi təhlil tələb edən mütəfəkkir şairdir. O yalnız sual vermir, düşündürür, beyinləri hərəkətə gətirmək, ürəklərə od salmaq üçün düşünür”...

Bu gün də cəmiyyətimizdə “etiketli, markalı” bir sürü istedadsız arvad peyda olub ki, istedadların kölgəsində meydan sulamağa çalışırlar... Və onlar ədəbiyyatımızda yeni bir “bölmə” yaradıblar — “duet kitablar bölməsi”. Çox təəssüf ki, bəzi istedadlar da belələrinin təsiri altına düşürlər...

15 ildən artıqdır ki, nəşriyyat sistemində çalışıram. Redaktorların rədd edib geri qaytardığı yazıların müəllifləri hansı yollarlasa istedadlı insanların ürəyinə yol taparaq “duet kitablar” buraxırlar, təqdimat mərasimləri keçirirlər... Bu kitabların “kişi” müəlliflərinə sponsorluq edən, əvəzində duet ortağı olub “yazıçı, şair, alim” kimi cəmiyyətə sırınanların əksəriyyəti məmur arvadlarıdır...

Bu barədə “Yeni elmi-ədəbi era gəlir, qaçın!” adlı yazımda oxuyacaqsız...

Nəriman müəllimin çox sevdiyim bir şeiri var: “Niyə qızılgülün üstə tikan var?..”

...Bu dünya sirrini öyrən, gör nədir!

Niyə hər addımda bir imtahan var?

Niyə novruzgülü qar altda bitir?

Niyə qızılgülün üstə tikan var?..

Soruşdum ki niyə? Dedi fikir vermisənmi, bağda bir qızılgül kolu əkirsən, bircə dəfə su tökən kimi, yüzlərlə alaq otu, sarmaşıq əmələ gəlir ətrafında. Gülün əmələ gəlməsi üçünsə, gərək bağban uzun müddət mübarizə aparsın bu alaq otları ilə... Sonrakı mərhələdə isə görünür, Tanrı tikanlar verir ki, gül özü-özünü qorusun...

Bu misal məni çox təsirləndirmişdi...

Nəriman müəllim bizim ədəbiyyat tariximizdə tikansız QIZILGÜLdür. Onu sevən hər bir kəs lazım gələndə tikana çevrilib ona daraşmaq istəyən sarmaşıqlardan, alaq otlarından qorumalıdır onu...

Mən başqa bir mühitdə böyümüşəm... Ana nəslim Cavanşirlərin – X.Natəvanın, Ağabəyim Ağanın, Q.Zakirin, babalarım Məhəmməd bəy Aşiq Cavanşirin, Əbdüssəməd bəy Aşiqin və b. qəzəllərini nənəm laylasında oxuyub mənə...

Bacım Səadətin şeirlərilə tanış olan N.Həsənzadə onun kitabına yazdığı ön sözü ayaq üstə sevincək oxuyaraq: “Səadət Xan qızı Natəvanın qadın varisidi” dedi. Hətta onun adını “Poylu – beşiyim mənim” poemasına da saldı:

Üç cavanın bəyənmişəm mən ilhamını, –

Mirdaməti, Səadəti, bir də Ramini.

Bugünkü ədəbiyyatımızda baş verənləri görəndə isə heyrətə gəlirəm...

Nizami bəy məndən inciməz yəqin. O Nəriman müəllimin “böyük oğlu”dursa, mən də onun “kiçik qızı”yam. Bizim borcumuz mənəvi ATAMIZIın başını uca etməkdir... Necə olur ki, Türkiyədə böyük məhəbbətlə qarşılanan, eyni vaxtda 9 jurnalda dərc olunan “Nuru Paşa” poemasının Azərbaycanda təqdimat mərasimi keçirilmir, ancaq “duet kitab” müəllifləri gündə bir tədbir keçirirlər...

Bu əsər Azərbaycan və Türkiyə ədəbiyyatı tarixində bir bayram kimi məhz “Atatürk Mərkəzi”ndə qeyd olunmalıydı... Onun bu əsərindən bir hissəni dinləyən Türk səfiri özü dedi ki: – Nəriman Həsənzadə tək Azərbaycanın yox, həm də Türkiyənin Xalq şairidir...

Nəriman müəllimin xoş günündə – 80 illiyində bu cür yazı yazmaq istəməzdim. Bəlkə də inciyəcək məndən... Ancaq özünün belə bir aforizmi var: “Yaxşı adamları sevin, qoruyun, dağılar, çürüyər yoxsa cəmiyyət”...

Nabat Xalanın oğlu Nəriman Həsənzadə ilə mənim Böyük Dostluğa çevrilən ilk tanışlığımın qısa tarixçəsi budur...

Bu tanışlıq mənim üçün əsl həyat məktəbi oldu. Dərk etdiyim bir çox şeylərlə yanaşı, onu da anladım ki, İlahi bir qüvvənin İstedadlara nəzarət etməsi şəksizdir... Tanrı tərəfindən seçilmişlərin həyatına nə zorla girmək, nə də oradan zorla çıxarılmaq mümkün deyil...

Taledir, alın yazısıdır, nədir, bilmirəm... Onu bilirəm ki, çox xoşdur Nəriman Həsənzadəli dünyada yaşamaq və onunla yol getmək...

Tanrıdan bu yolun çox, çox... uzun olmasını arzulayıram...

Aliyə QABİLQIZI

525-ci qəzet.- 2011.- 11 may.- S.6.