Hüseynağa Qəniyevin təqdimatında “Zəka və xarakter”

İctimai xadim və fikir adamı kimi tanınan Hüseynağa Qəniyevin “Zəka və xarakter” adlı tarixi-fəlsəfi esselər toplusu işıq üzü görüb. Kitaba müəllifin “Zəka və xarakter”, “Nəfs haqqında”, “Fikir azadlığı”, “Müstəbid”, “Ədalət haqqında”, “Zaman və məkan”, “Platonun “səhvi”, “Yalan haqqında”, “Özünü dərk et”, “Tarixin üç parlaq ulduzu”, “Renessans, reformasiya və inqilablar haqqında” fəlsəfi esseləri, İngiltərənin görkəmli dövlət xadimi və diplomatı Filip Dormer Stenkop Çesterfildin “Maksimlər”i, ingilis filosofu Frensis Bekonun “Təcrübələr və mənəvi siyasi nəsihətlər”inin tərcümələri daxil edilib.

Müəllifin “Zəka və xarakter” essesində zəkanın bəşəriyyətin əsas həyatverici qüvvəsi, xarakteri isə insanın əxlaqı-mənəvi sərvəti kimi xarakterizə edib, zəka və xarakterlərinə görə hökmdarları 3 qrupa bölüb: “Zəka və xarakterin qüdrəti baxımından hökmdarları nisbi olaraq bir neçə qrupa bölmək olar: Birincisi zəkası iradəsindən güclü olanlar: Romul, Tezey, Osman, Şah İsmayıl, Mustafa Kamal Atatürk kimi dövlət baniləridir ki, özləri vəfat etdikdən sonra yaratdıqları qüdrətli dövlətlər uzun müddət yaşamışdır və bəziləri indi də yaşayır. İkincisi iradəsi zəkasından daha güclü olanlar: İsgəndər, Atilla, Teymurləng, Napoleon kimi fatehlərdir ki, az vaxt ərzində çoxlu ölkələri fəth edib, nəhəng imperiyalar yaratmış, amma özlərinin vəfatından sonra imperiyaları süqut etmişdir. Üçüncüsü, zəkası da iradəsi kimi küt və zəif olan Mixail Qorboçov kimiləridir ki, təsadüfən əllərinə keçən qüdrətli dövlətləri sağlıqlarında süquta uğradıblar”.

“Nəfs haqqında” əsərində müəllif Əhriman və Hörmüzün əslində var olmamasını, onların insanların cəbhələrə bölünmüş dünyagörüşlərinin olduğunu vurğulayıb. “Əslində nə Hörmüz var idi, nə Əhriman. Onlar insanların cəbhələrə bölünmüş dünyagörüşləri idi. Lənətlənən də, lənətləyən də, alqışlayan da, alqışlanan da insanlar idi. Bu, bəşər tarixinin əbədi mübarizəsi-nəfs müharibəsi idi”.

Müəllif “Zaman və Məkan” başlıqlı digər fəlsəfi essesində yazır ki: “Güclü şəxsiyyətlər niyyətlərini əvvəlcədən dəqiq təhlil edir, hər işin məqamını, yerini və rolunu müəyyənləşdirir, bütün qüvvələrini vəhdət halında bütövləşdirir, fəaliyyətə başlayır və qalib gəlirlər. Onlar geniş düşüncələri, fenomenal yaddaşları, sayıq bəsirətləri ilə məqamları zərgər dəqiqliyi ilə tutur zəmanələrinin övladı olmaqla yanaşı, heyrətamiz zəka və xarakterləri ilə keçmişin təcrübəsini, bu günün reallığını və gələcəyin proqnozlarını vəhdətdə, bütövlükdə, tam halında aydın görə bilirlər”.

“Yalan haqqında” başlıqlı yazısında isə müəllif bildirib ki, insanlar mağaradan çıxdıqdan sonra yalanla həqiqətin mübarizəsi şəraitində yaşamışlar: “ Həqiqət axtarışına çıxanlar belə çox vaxt yanılaraq , çaşqın halda onu olmadığı yerlərdə axtarmış, özləri də anlamadan yalanla silahlanıb, həqiqət ovuna çıxmışlar. Beləliklə onlar həqiqətin real qanunları üzərində duran DÜNYADA yalan, xürafat və mövhumatla idarə olunan CƏMİYYƏT qurmuşlar”.

Kitabda yer alan maraqlı yazılardan biri də “Tarixin üç parlaq ulduzu” başlıqlı yazıdır. Burda müəllif dünya tarixində əvəzolunmaz üç dahi şəxsiyyətin: Homer, Əbülqasim Firdovsi və Nizami Gəncəvinin adını çəkib. Müəllifin fikrincə, Homer “Odisey və İliada” əsərini yazmaqla xalqının tarixi yaddaşını bərpa etmiş, onu kökünə qovuşdurmuş, yunanların tarixini, fəlsəfəsini, coğrafiyasını, allahlarını, sevinc və kədərini, məhəbbət və nifrətini ümumiləşdirib toplum halında bütün nəsillər üçün ən dəyərli xəzinə kimi saxlamışdır. Hüseynağa Qəniyev Firdovsinin də “Şahnamə” sini yazmaqla öz xalqı üçün Homerdən az iş görmədiyini, Şeyx Nizaminin isə ömrü boyu Gəncədən kənara çıxmadığı halda, dünya elminə yiyələnən, konkret halda Gəncəvi adlansa da, əslində ümumi zaman və məkan baxımından Dünyəvi bir şair olduğu fikrini vurğulayıb.

Müəllifin topluda yer alan digər əsərlərində də bir-birindən maraqlı fikirlər və şərhlər öz əksini tapıb.

GÜNEL

525-ci qəzet.- 2011.- 19 may.- S.7.