“Çörək bol olarsa...”

VƏ YA MÜQƏDDƏS NEMƏTƏ, MİSİLSİZ MƏNƏVİ DƏYƏRƏ MÜNASİBƏTİMİZ...

Hər gün səhər tezdən dükana çörək almağa gedərkən yolum məhəllədəki zibilləri yığmaq üçün qoyulmuş dəmir qutuların yanından keçir. İri, qara metal qutularının dəstəklərindən asılmış içərisində çörək olan salofan torbaları gördükdə məni təəccüb və təəssüf hissi bürüyür. Bu torbalardakı bütöv və yarımçıq çörəklərin bir qismi nisbətən təzə olsa da digər hissəsi göyərmiş, qaralmış və çox vaxt kiflənmiş halda olur. Bəziləri hətta içərisində çörək olan torbaları yerə tullayırlar. Bu vəziyyət, demək olar ki, hər gün təkrar olunur. Düzdür, bir azdan zibilyığan maşın gəlir, fəhlələr maşını yükləyir, çörəyi ayrı kisəyə doldururlar. Ancaq məni təəccübləndirən odur ki, insanlarda israfçılıq, gündəlik qidamız olan müqəddəs nemətə-çörəyə ehtiramsızlıq haradan yaranıb? Niyə bunun qarşısı alınmır, nə üçün insanlar biganəlik göstərirlər? Yəqin ki, bu xoşagəlməz, ürəkağrıdan vəziyyət Bakının yüzlərlə zibilxanalarında təkrar olunur. Belə bir hərəkətə qarşı susmaq, biganəlik göstərmək, günah işə rəvac vermək, müqəddəs nemətə ehtiramsızlığı davam etdirmək deməkdir...

Xəyal məni uzaqlara-uşaqlıq illərimə aparır. Çoxuşaqlı ailəmizdə seyid qızı olan rəhmətlik anam tez-tez uşaqlara deyərdi: Çörək bərəkətdir, onun ehtiramını saxlayın. Çörəyə hörmət olunmasa, o insanlardan qaçar, aclıq, qəhətlik olar. Çörək “Quran”dan irəlidir, əgər yeməyə çörək tapmasaq, aclıq bizi haldan salar, müqəddəs kitabı da tapmarıq. Çörək qırıntıları, yerə düşəndə anam götürüb öpər, gözü üstə qoyardı. Ağacdan düzəldilmiş çörək tabağının yeri otağın yuxarı rəfi idi. Çünki ehtiramlı nemət hər şeydən ucada olmalıydı. Süfrəyə birinci çörək, düz və su qoyulardı. Sonra başqa xörəklər düzülərdi. Qadir Allahın adı çəkilməklə çörəyə əl uzadılardı ki, süfrə həmişə bərəkətli olsun. Süfrə yığışdırılarkən birinci çörək götürülərdi. Yeməkdən sonra Allaha dua edilər, əmin-amanlıq, ruzi bolluğu arzulanardı. Valideynlərimin ən böyük duası bu olardı ki, İlahi bizi heç vaxt çörəklə imtahana çəkmə!..

Şəhərdə doğulub boya-başa çatan və kəndlə heç bir əlaqəsi olmayan insanların çoxunun çörəyin necə hasilə gəlməsindən, bəlkə də, xəbərləri yoxdur. Kənd yerlərində, xüsusən dağlıq rayonlarda taxılın əkilməsi, becərilməsi, yığılması, döyülməsi uzun və çətin prosesdir. Tarixən dağ yamaclarındakı sahələr ot biçildikdən sonra payız əkini üçün xış və ya kotan qoşulmuş öküzlə şumlanardı ki, torpaqdakı bitki yansın, günəş şüalarının təsiri ilə münbitlik çoxalsın. Yayın son ayından başlayaraq sahələrə buğda səpilər, torpaq əkilərdi. İlk payız yağışları kəndlilərdə sevinc hissi oyadar, bir-birinə gözaydınlığı verərdilər. Çünki bu yağışlar gələcəyin ruzi bolluğunun nişanəsi sayılardı. Toxum tez cücərər və torpağa yaxşı kök atardı, qışın şaxtası ona təsir göstərə bilməzdi. Əkilmiş sahələrin qorunması, yazın son ayında alaqdan təmizlənməsi insanlardan qayğı və zəhmət tələb edərdi. İyulun son günlərindən biçin başlanar, taxıl dərzləri xırmana daşınar, biçilmiş taxıl tayalara vurulardı. Eyni zamanda at və ya qaramalı xırmanda açılmış buğda dərzlərinin üstündə hərəkət etdirməklə taxıl məhsulunu samandan ayırırdılar. Bu iş olduqca əziyyətli olurdu. Ancaq hər dəfə çəkilən zəhmət bəhrə verdikdə insanlardan ruh yüksəkliyi yaranır, onların üzü gülür, sabaha, gələcəyə inamı artırdı...

Budur, o dövrdən illər keçmişdir. Doğma yurdumuz Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etmişdir. Ölkədə kənd təsərrüfatı sahəsində texnikadan geniş şəkildə istifadə olunur, düzənlik sahələrində taxılçılığın inkişaf etdirilməsinə daha çox diqqət yetirilir. Vaxtilə xışla, kotanla şumlanan dağ yamaclarından heyvandarlıqda otlaq sahələri kimi istifadə edilir. Həm dövlətimizdə istehsal olunan, həm də xaricdən alınan taxıl hesabına ölkəmizdə çörək boldur. Ancaq bu bolluğu qoruyub saxlamaq, müqəddəs nemət olan çörəyin qədrini bilmək hər bir vətəndaşın insanlıq borcudur.

Ötən əsrin ortalarında xalq şairi Səməd Vurğun yazırdı:

Çirməyib qolunu qızlar, gəlinlər,

Yığsın qucağına sarı sünbülü.

Torpağa düşməsin havayı bir dən,-

Çörək bol olarsa, basılmaz Vətən!

Bəli, harada insanlar firavan yaşayırsa, çörək boldursa, o ölkə qüvvətli, qüdrətli və güclüdür. O ölkənin sərhədlərini igid əsgərlər sayıqlıqla qoruyur, lazım gələn anda düşmənə zərbə endirməyi, döyüşdə qələbə çalmağı bacarırlar.

Tələbəlik yoldaşım şair Əbülfəz Naxçıvanlı “Çörək” şeirində bu müqəddəs nemət barədə fikirlərini belə ifadə edir.

Təndirin başına elat yığışar,

Könül, göz tox olar, harda çörək var.

Bir sünbül dəninə cahan yığışar,

Kədər, qəm yox olar, harda çörək var.

Təndirdən qalxan çörək ətri insanlarda könül xoşluğu, göz toxluğu yaradır, onları bir yerə toplayır, kədəri, qəmi qovur, yox edir, onlar arasında mehri ülfəti artırır.

Şair aclıq, qəhətlik illərini xatırlayaraq yazır:

Çətinə düşəndə, bir loxma çörək,

Dizlərə taqətdir, gözlərə işıq.

Əsla yadımızdan çıxmasın gərək,

Vaxt olub, acından yatammamışıq.

Müəllif sonrakı bənddə də qeyd edir ki, çörək and yerimiz olub, babalar ən ağır cinayəti də kəsdikləri duz çörəyə bağışlayıblar.

İslam dinində gündəlik ruzimiz olan çörək əvəzedilməz nemət kimi yüksək dəyərləndirilir və insanlardan ona hörmət bəsləmək, onun qədrini bilmək tələb olunur. Allahın sonuncu peyğəmbərləri Məhəmməd (s) bir hədisdə buyurur: “Ay Allah, çörəyi bizə mübarək elə, bizi ondan ayırma. Əgər çörək olmasa, biz oruc tutmarıq, namaz qılmarıq və Allahımızın buyurduğu vacib əməlləri yerinə yetirmərik”. İnsanın əsas yeməyi çörəkdir, o olmasa başa şeylərlə insan öz həyatını davam etdirə bilməz. Əgər o digər şeylərlə qidalanıb ölməsə də, bədənində qüvvət olmaz. Peyğəmbərimiz buyurur ki, “namaz qılmarıq, oruc tutmarıq, yəni bu vacibi əməlləri yerinə yetirməyə taqətimiz qalmaz.

Peyğəmbərimiz digər bir hədisində buyurur: “Çörəyə hörmət edin, onun hasilə gəlməyində Ərs ilə Yer arasında olan çox xalqların əməyi var”. Bu qiymətli kəlamda dərin mənalar yer almışdır. Çörəyin hasilə gəlməsi uzun prosesdir. Buğda əkmək üçün kim isə çölü şumlayıb, sonra toxumu sahəyə səpib. Küləklər buludları qovaraq ilahi nemət olan yağış sularını o yerə gətirib, oranı sirab edib. Günəşin istisi əkilmiş sahəni qızdırıb, hava, su, işıq, hərarət və torpaqdakı maddələr sayəsində o toxum cücərib, yerə kök ataraq böyüyüb. Müəyyən müddətdən sonra həşəratlar onu tozlandırıb, taxıl sünbülləri yetişib, hazır olub. Sonrakı mərhələdə taxılın yığılması, döyülməsi, üyüdülməsi və nəhayət yoğurulub-bişirilməsi ilə bir çox insanlar məşğul olub.

Şərqin dahi şairlərindən biri olan Sədi Şirazi bu hədisdən ilhamlanaraq aşağıdakı beytləri qələmə almışdır:

Sənə bir parça çörək vermək üçün

çərxi-fələk

Çalışır Ay, Günəş,

göydə buludlarla külək.

Səndən ötrü hamı fərmanda itaətdədilər,

Sən də daim olasan

Xaliqə fərmanda gərək.

Görkəmli söz ustası bu beytlər vasitəsilə bildirir ki, qadir Allahın hökmü ilə Ay, Günəş, külək, bulud, torpaq yer üzünün əşrəfi olan insan üçün çalışır. İnsan özü də Allahın qüdrət və əzəmətini dərk etməli, həmişə onun əmrlərinin icrasına hazır olmalıdır.

Məhəmməd (s) peyğəmbərin başqa bir hədisində deyilir: “Sizin üçün süfrəyə çörək və ət gətirsələr əvvəlcə çörəkdən başlayıb aclığın əziyyətini onunla özünüzdən dəf edin, ondan sonra əti yeməyə başlayın”. Bu qiymətli kəlamda da çörəyin ehtiramı önə çəkilir, əvvəlcə yeməyə ondan başlamaq tövsiyə olunur. El arasında deyilir ki, süfrədə çörək varsa, demək hər şey vardır. Eşitdiyim hədislərin birində deyilir ki, çoxlu var-dövləti olan mömin bir şəxs Məhəmməd (s) peyğəmbərin yanına gedib ona müraciət etdi: – Ey Allahın rəsulu, mən böyük var-dövlət sahibiyəm. Həmişə uca Yaradana ibadət və itaətdəyəm, Allahın mənə nəsib etdiyi bu sərvətə görə daima ona şükür edir, həmdsəna oxuyuram. Ancaq belə düşünürəm ki, bu mal-mülkün müqabilində etdiyim şükür çox azdır, cüzidir. Qiyamət günü buna görə Yaradan qarşısında xəcalətli olaram. Ona görə də mənə bir yol göstər ki, bundan sonra var-dövlətim artmasın.

Allahın peyğəmbəri Məhəmməd (s) buyurdu: – Bazarın bu başından o başına yol gedə-gedə bir parça çörəyi yeyin, sərvətinizin artması dayanar.

Var-dövlət sahibi döşünə önlük taxaraq, bazarın bu başından o başına yol gedə-gedə “Bismillah” deyərək, bir parça çörəyi yedi, axırda önlüyə düşmüş kiçik çörək qırıntıları ovcuna töküb ağzına atdı və axırda Allaha şükür, həmd-səna etdi. O gündən mömin şəxsin sərvəti daha sürətlə artmağa başladı.

Həmin imanlı kişi yenidən Peyğəmbərin görüşünə getdi və əhvalatı ona danışdı. Peyğəmbərimiz buyurdu ki, sizə bazarda yol gedə-gedə çörək yeməyi məsləhət gördükdə düşündüm ki, çörək qırıntıları yerə düşər, adamlar onu ayaqlayıb tapdalayar, var-dövlətimizin bərəkəti gedər, artım dayanar. Ancaq siz ki, çörəyə belə hörmət bəsləyir, ehtiramla yanaşırsınız, sərvətiniz çoxalmaqda davam edər, qəm çəkməyin, kədərlənməyin, inşallah qadir Allah şükrünüzü də qəbul edər. Əlbəttə, ibrətamiz hadisədir, çörəyə ehtiram sahibi istəməsə də sərvətinin artmasına səbəb olub, Allah-Təala onun əməyini Özünün səxavət xəzinəsi ilə dəyərləndirib, var-dövlətini çoxaldıb.

İslam dinində qənaət və qənaətcillik bəyənilir, təqdir olmur. İsrafçılıq isə bəd əməl hesab edilir, “Qurani-Kərimin bir çox ayələrində (“Əraf” surəsi, 31-ci ayə, “Ənam”, 141, “Furqan” 67, “Şuəra”, 151! “Zariat”, 34, “Taha”, 127 və s.) insanlar bu xoşagəlməz işdən çəkindirilir, israfçılar hətta şeytanın qardaşları adlandırılır. İlahi kitabın “Gafir” surəsinin 43-cü ayəsində oxuyuruq: “...Bizim qayıdışımız Allaha tərəfdir və israfçılar (bəndəlik həddini aşanlar) od əhlidirlər”. Əlbəttə, bəndəli həddini aşanların cəzasının ağırlığı çoxlarına bəllidir. Sadəcə ona təəssüflənirsən ki, sanki insanlar günah işləri görməkdə də bir-birilə bəhsə giriblər. Ancaq “Quran” buyurur ki, “yaxşı işlər görməkdə bir-birinizlə ötüşün” (“hədid” surəsi, 21-ci ayə). Qadir Allahın insanların gündəlik ruzisi üçün qərar verdiyi çörəyin israfçılığı belə bir işi görənin ailə büdcəsinin də zərbədir. Çünki manatlar qəpiklərdən yaranır.

Bu gün şadlıq saraylarında, digər ictimai yerlərdə də çörəyə, başqa ərzaq məhsullarına münasibət, onlardan lazımi qaydada istifadə heç də ürəkaçan deyildir. Yekun olaraq qeyd etmək istəyirik ki, müqəddəs nemət olan çörəyin ehtiramım saxlamaq, onun istifadəsində israfçılığın qarşısını almaq hamımızın borcudur. Bu işdə kütləvi informasiya vasitələrinin – mətbuatın, radionun, televiziyanın üzərinə də mühüm vəzifələr düşür.

Hacı BAYRAM

525-ci qəzet.- 2011.- 20 may.- S.6.