Şair doğulmuşlara inanmaq gərək...

Tofiq Hüseynin ikicildliyi haqqında düşüncələr

Şair-publisist Tofiq Hüseynin dövri mətbuatdakı çıxışlarını, uzun fasilələrlə çap olunan şeir kitablarını müntəzəm izləyənlərdən biri də mənəm. Publisistikası ilə şeirləri sanki qoşa qanaddır. Mənim düşüncəmə görə şair Tofiq publisist Tofiqi xeyli üstələyir.

Tofiq Hüseyn əslində daha çox şairdir, nəinki publisist.

İlahi, bir kimsə inanmadı ki,

Şair doğulmuşdum doğulanda mən.

Əslində heç özü də öz şairliyinə bəzən inanmamışdı. “Şair” sözünün xofu həmişə onu qorxutmuşdur. Onun aləmində poeziyada və bütövlükdə həyatda “Kəbirlinsi” olmaqdan dəhşətli bir iş yox idi. Kandarında dayandığı, daha doğrusu kandarından o yana şlaqbaum qaldıran ədəbi mühit, ədəbiyyat “generalları” ürkütdülər onsuz da təbiətən ürkək və utanacaq olan Tofiqin ilham pərisini. Ancaq o “ağlamalı olduğu qədər də gülməli şeylərlə dolu olan” ömrünə güzgü tutdu poeziyanı. Axı, yazmaya bilməzdi, mühiti və müasirləri inanmasa da, şair doğulmuşdu Tofiq...

“Mütərcim” nəşriyyatında işıq üzü görən Tofiq Hüseynin “Seçilmiş əsərləri. 2 cilddə”-buna əyani sübutdur. I cilddə Tofiq Hüseynin əsasən ötən əsrin sonuncu çərəyində qələmə aldığı müxtəlif şeir və poemaları, mənzum felyetonları, II cilddə nəsr əsərləri və onun yaradıcılığına həsr olunmuş yazılar toplanmışdır.(Yadıma hörmətli şair-publisist Tofiq Abdinin (Tofiq abinin) “Poeziya” və “Proza” kitabları düşür).

Tofiq Hüseynin bu iki cildliyi Şirvan elində tikdiyi ev kimi çox dəyərlidir. Biri daş evdir, digəri iki cildlik sözdən, “hörülmüş ev”dir, olub keçənlərin, yaddaşında dərin izlər buraxmış pastoral, arxaik ömür anlarının, həyat axarının, tale məcrasının bədii panoramasıdır.

Tikdiyim bu evin üstə çıxacam,

Ordan yaşadığım ömrə baxacam,

Baxacam, görəcəm bu ömrə ancaq

Gülməkdən savayı işim qalmayıb.

Şeirləri oxuduqca onların cazibəsindən çıxa bilmirsən, qanına, ruhuna hopan misralardan ayrılmaq olmur. Hərdən adama elə gəlir ki, həmin misraları özün nə vaxtsa pıçıldamısan. Məncə bunun bir adı var; ədəbi uğur. İç dünyasının poetik şəklini çəkən T. Hüseynin lirik “mən”i sənləşir, bizləşir.

Daha dərd çəkməyə canda yox təpər,

Ömrün əcəl adlı bazarındayam.

Yorulmuş atları güllələyirlər,

Buyur, Tanrım, buyur hüzurundayam...

Aman Allahım! Orta əsrlərin lay divarları arxasından bizə gəlib çatan bu dərd, qəm, ələm, kədər necə də doğmadır, türk qoxuludur, tanış ovqatlıdır.

Klassik poeziyanın şəhd-şərbəti yeni deyimdə, ənənəvi biçimdə ürəyə məlhəm qoyur; vallah-billah, şeir gözü də, qulağı da, ürəyi də eyni zamanda “fəth” edəndə gözəldir.

Şəxsən mən rebus sayağı şeirləri həzm edə bilmirəm, qafama daş kimi dəyib çilik-çilik olur. Mən o fikirdən əsla qəti uzağam ki, poeziya “həmdülillah, necə görmüşdüsə Nuh, öyləcə” qalmalıdır.

İstedad bütün kanonların fövqündədir. Klassik ənənəyə hörmət və ehtiram T.Hüseynin yaradıcılığında qırmızı bir xətt kimi keçir. Bunun bariz nümunələrindən biri də bax budur:

Burdan baş götürüb qaçsam da hara,

Məni dərdə tərəf döndərir Allah.

Keyfi- keyf çəkməyi bacaranlara,

Dərdi-dərd çəkənə göndərir Allah!

Bu adi şərq fatalizimi deyil, tanrının məsləhət bildiyinə şairin poetik baxış bucağıdır, xalq təfəkkürünə söykənən bir deyimdir.

Allahın bəndəni hara döndərməsini qoyaq bir tərəfə. Ancaq bəndələr də dinc dayanmır, bir-birini bezar edir, əlavə giley, ağrı-acı yaradır, şairin könül aynasını qırmaq istəyir:

Bir kəlmə könlümü bezar eyləyib,

Bilmirəm yerliyəm, ya yersizəm mən.

Oğulsan Gəncəyə güzar eyləyib.

“Yerli şair” söylə Nizamiyə sən...

Bahalı quldurlar, ucuz qullar dünyasında, Absurdstanda “Güllütəpə kəndinin alatoranı”ndan keçən şair vüsalın yerinə dərd gəldiyinə, istiqlalın yerinə əzab gəldiyinə görə “Şərq boyda bir xaraba”nı min təsbeh lənətləsə də ruhdan düşmür, dünya gözündən düşsə də belə! Sözün səsini eşidir, sözün rəngini görür, “yerli” şair, “əyalət” şairi kimi epitetlərin, eyhamların başı üzərində bir çəngə bulud kimi fırlanmasına rəğmən poeziyada öz səssiz-küysüz, hay-haraysız yolunu gedir. İnanmaq istərdim ki, bu məbədə aparan yoludur.

Bəzən də:

Namərdə dəyəsi kötək görmürəm,

Namaz qılınmalı ətək görmürəm,-

deyən şair qadir Allahın çox müşküllərə əncam çəkəcəyinə əmindir.

Yuxarıda qeyd etdiyim kimi kitabın 2-ci cildi prozadır.Bu cilddə ən maraqlı, sanki, bir nəfəsə oxunan əsər “Avtonekroloq” povestidir. Bəşər nəsli mövcud olandan nekroloqlar yazılıb, yazılır və yazılacaqdır. Amma... avtonekroloq yazmaq hər yazarın işi deyil. Tofiq Hüseyn bu povestdə bir çox maraqlı və ibrətamiz məqamlara toxunur. “Biz niyə beləyik?”ritorik sualına avtonekroloq prizmasından mövqe sərgiləyir, ədəbi camenin iç aləmindən bəhs edən fikir və düşüncələri vətəndaş yanğısı, vicdan əzabı ilə müşayəit olunur. Müəllifin gəldiyi qənaətlərə şərik olmaya bilmirsən: Özündən müştəbehlər, psevdopatriotlar, yarımallah bütpərəstlər istəsə də, istəməsə də “əcəl zəngləri” hamı üçün bir gün çalınacaqdır!

İnsana inam T.Hüseyn yaradıcılığında abstrakt mahiyyət daşımır. İnsana inamı ucbatından lirik qəhrəmanı kimi özü də tez-tez aldansa da, badalaqsız işi badalağa tuş gəlsə də bu aldanışdan daha çox ruhani bir qələbə hissidir, bu rəzalət daşıyıcıları üzərində bir sarkazmdır.

İnsana inamla köklənib sazım,

O, mənimlə yaşar, neçə ki, sağam.

Arxadan badalaq atmaq nə lazım,

Qarşıma çöp atsan yıxılacağam.

Həyatda və yaradıcılğında hər cürə çətinliyə sinə gərən, infarktın “atasını yandıran”, badaqlara və uğursuzluqlara mərdanə duruş gətirən, öz taleyinin dəmirçisi olan T.Hüseyn “Güllütəpə kəndinin alatoranı”ndan çoxdan çıxsa da qarşıda hələ yaşanmamış çeşidli alatoranlar var. Zaman və mühit, “fövqəlbəşər”lər, zamansız və amansız olaylar həyatın axarını dəyişə bilər, şair taleyinin məcrasını isə əsla yox!

Dan yeri sökülür, poeziya işıqlı və ümid dolu bir sabah üfüqlərdən boylanır, haralardasa lap uzaqlarda bir it də hürür... bu, bol işıq və günəş vəd edən alagözlü bir sabahın qarşısını kəsə bilərmi?! Əsla! Və inanıram ki, belə sabahların birində yenidən T.Hüseynin duyğusal və ruhsal şeirləri ilə qənşər-qənşərə dayanacağıq.

Şahid ƏFƏNDİYEV

525-ci qəzet.- 2011.- 22 oktyabr.-S.22.