“Avropada Suriya boyda miqrant koloniyası formalaşıb”

Müsahibimiz Milli Məclisin İnsan hüquqları komitəsinin sədri Rəbiyyət Aslanovadır

–Sivilizasiyalararası inteqrasiya bir tərəfdən mədəni müxtəliflik amilinə yüksələn diqqətlə müşayiət olunan mədəni intibah, inteqrasiya və dialoq proseslərinin intensivləşməsi, digər tərəfdən problemin yalnız nəzəri-elmi deyil, həm də praktiki həlli mexanizmlərinin müəyyən edilməsini gündəmə gətirib. Bu istiqamətdə müxtəlif qarşılıqlı təsir strategiyalarının irəli sürülməsinə baxmayaraq bu gün Qərb elmində inteqrasiya probleminin ümumi konsepsiyası, ziddiyyətsiz həlli mexanizmləri hələlik formalaşmayıb. Söhbət mədəniyyətlərin qarşılıqlı bəhrələnməsi və davamlı inkişafı probleminin aktuallaşmasından gedir. Çünki bəşər mədəniyyətini sivilizasiyaların çoxçalarlığı təmin edir. Qloballaşan dünyada mədəniyyətlərin inteqrasiyası və dialoqu probleminə dair araşdırmaları ümumiləşdirsək üç istiqamət yaxud ssenarinin mövcudluğunu qeyd etmək olar. Bunlar: qarşıdurma (toqquşma), dialoq və lokal mədəniyyətlərin qlobal hakim mədəniyyətə əriyib qarışması kimi səciyyələndirilən istiqamətlərdir...

– Bir məsələ də var ki, mədəniyyətlərin toqquşması 20-ci əsrin sonlarından ən çox əks-səda doğuran ssenarilərdən idi...

– 11 sentyabr tarixində baş vermiş faciəvi hadisələr, bu ssenarilərin həyatın sınağından çıxmasını dövlətlərarası səviyyədə, beynəlxalq məkan müstəvisində görməyə imkan verdi. Sivilizasiyalar həm milli, həm də ümumbəşəri xüsusiyyətlərin əsas daşıyıcısı və ifadəçisidir. Bu xüsusiyyətlərin ikili-dual mahiyyəti müvafiq olaraq qloballaşma fonunda bir-birinə əks olan iki meyli doğurur. Bir tərəfdən milli-mədəni intibah və dirçəliş mədəniyyətlərin differensiasiyasını şərtləndirir, özünəməxsus cizgilərin inkişafını önə çəkir, sabit mədəni dəyərlərə kənar, yad təsirlərə qarşı müqaviməti gücləndirir. Digər tərəfdən mədəni inteqrasiya, dialoq və əlaqələrin intensivləşməsi prosesi gedir, “inteqral” bəşər mədəniyyəti təşəkkül tapır. Bütün səviyyələrdə məkanı və zamanı sıxlaşdıran qloballaşma, müxtəlif mədəniyyətləri də bir-birinin “qoynuna” itələyir, onları üz-üzə qoyur. Mədəniyyətlərarası qarşılıqlı təsir probleminə dair araşdırmalarda pozitiv və neqativ nəticəli qarşılıqlı təsir növləri mövcuddur. Yəni ya “bəhrələnmə–zənginləşmə”, ya da durğunluq–kasadlaşma–tənəzzül” kimi gedən meyllər aşkar edilir. Buna misal kimi Avropanın hər dəfə qarşılaşdığı mədəniyyətlərdən bəhrələnməsi, istər yeni ölkələrin kəşfi, istərsə də sonralar Şərqin mənəvi-mədəni sisteminin nailiyyətlərini mənimsəməsi göstərilir. Bu proseslər nəticəsində Qərb mədəniyyəti öz məzmun çoxçalarlığını və müxtəlifliyini daha da artırıb. Mədəniyyətlərarası əməkdaşlıq mexanizminin yaradılması və reallaşdırılması tarixən uzunmüddətli və mürəkkəb bir proses olub, nəinki, bütün 21-ci əsr boyu, hətta əsrlərlə davam edəcək. Bununla belə bu sahədə zərrə-zərrə toplanmış təcrübənin dəyəri barədə tərəddüdə yol verilməsi qeyri-məqbuldur...

–Tədqiqatçıların fikrincə, hazırda lokal sivilizasiyaların yeni – dördüncü nəslinin formalaşması meyli müşahidə olunur...

–Doğrudur. Qloballaşmanın unifikasiya çağırışına qarşı lokal mədəniyyətlər özlərinin fərqli olduqlarını var gücü ilə diqqətə çatdırmaq istəyirlər. Toynbinin təsvir etdiyi üçüncü nəslə aid olan beş “canlı” sivilizasiya əvəzinə dördüncü nəslə aid yeni sivilizasiyalar formalaşmaqdadır. Qloballaşma və beynəlxalq miqrasiya axınları ən müxtəlif irq, mədəniyyət, etnik qrup və dinlərin nümayəndələri bir-biri ilə daha tez-tez üzləşir. İnsanlar indi daha çox başa düşürlər ki, onların yaşam tərzi bir çox mədəniyyətlərin təsiri altında baş verir; eyni zamanda həm özünün, həm də başqasının mədəniyyətinə həssaslıq göstərmək zərurətə və məlumat mənbəyinə çevrilir. Hər kəs öz inamı, keçmişi və mədəniyyəti ilə fəxr edə bilər, lakin mütləq başqasına nifrət bəsləməyə də bilər. Mədəniyyətlərarası dialoqun əbədi humanist idealı, böyük siyasi və praktiki potensialı, qlobal gələcək üçün əhəmiyyəti və dəyəri məhz buna dayanır...

– Yeri gəlmişkən, mədəniyyətlərin qarşılıqlı təsiri proseslərinin təhlilində inkarçı, pessimist proqnozlar vaxtaşırı özünü büruzə verməkdədir. Məsələn, son dövrdə Avropa dövlətlərinin yüksək rəsmi dairələrinin təmsilçiləri bir-birinin ardınca multikulturalizmin böhranı və iflasına dair bəyanatlarla belə mövqeləri yenidən gündəmə gətirirlər...

–Bilirsiniz, bu vəziyyət ictimai idrak üçün məqbul, başadüşülən hal sayıla bilərsə də, elmi idrak, ən vacibi siyasətçilər və qərar qəbul edənlər üçün qeyri-məqbul sayılmalı, burada ciddi təhlil üstünlük təşkil etməlidir. Narahatlıq və gərginliyi daha da artıran ssenarilərin irəli sürülməsi də, bizə elə gəlir ki, mədəniyyətlərin qarşılıqlı təsirinin tarixən mövcud olan formaları ilə yaxından bələd olmamağın nəticəsi idi. Belə ki, mədəniyyətlər və onların qarşılıqlı təsirinin min illər yaşı vardır. Tarix boyu sivilizasiya və mədəniyyətlər ancaq “toqquşma” ilə məhdudlaşsa idi öz-özünü məhv edər, bugünkü bəşər mədəniyyəti heç mövcud ola bilməzdi.Əslində bütün problemlər mədəni fərq və müxtəlifliklərin insanları birləşdirə bilən deyil, yalnız insanları ayıran səbəblər kimi qəbul edilməsindən başlayır. Multikulturalizm, müasir dövrün cəmiyyətlərində mədəni və demoqrafik çoxçalarlığını təsvir etmək üçün tətbiq edilən anlayışdır. Unikal, çeşidli fərqliliklərə rəğbət və hörməti nəzərdə tutmaqla yanaşı, universallıq axtarışlarından da imtina etmir. Belə də demək olar ki, multikulturalizm nöqteyi-nəzərindən mədəniyyətlərin qarşılıqlı əlaqəsi subordinasiya vasitəsi ilə deyil, koordinasiya vasitəsi ilə baş tutur. Ən ümumi şəkildə multikulturalizm mədəni plüralizmin dəyər kimi qəbul edilməsini və buna görə də, etnik, dini və mədəni azlıqlara dövlətin bərabər sosial status təmin etməsini nəzərdə tutan nöqteyi-nəzərdir.

VAHAB

525-ci qəzet.- 2011.- 26 oktyabr.- S.4.