“Hava tam qaralmayıb”

Gürcüstanda çıxan “Apra” jurnalının 17-ci sayında tanınmış Azərbaycan şairi, tərcüməçisi və publisisti Səlim Babullaoğlunun şeirləri haqqında məqalə dərc edilib. Yazını diqqətinizə çatdırırıq.

Səlim Babullaoğlu şeiri özünüdərk, axtarışlar, ətraf aləm və insanlarla, ən əsası da insanın özünün özü ilə tanışlıq poeziyasıdır. Buna görə də onun şeirlərində müasir dövr üçün xarakterik olan zorakılıq, narazılıq və hər cür əsarət motivləri mövcud deyil. Əksinə, Babullaoğlunun şeirlərindən xeyirxahlıq, sadəlik, insanları anlamaq hissi süzülür oxucu qəlbinə. Onun kristal kimi möhkəm, həm də incə təbiətli lirik qəhrəmanı gülməkdən gözləri yaşara – yaşara öz düşüncələrini açıq, bəzən də eyhamla bizə çatdırır. Onun şeirləri sadə oxucuya aydın, bəzən də qəliz sözlərdən yaranır. Bu şeirlər kədər və ağrı ilə doludur. Maraqlıdır, onun qəhrəmanlarını bu qədər ağrıdan nədir? – İnsanı insan edən hər şey. İlk növbədə insanın vicdanı. Narahatlıqdan yoğurulan, çəkdiyi əzablardan ağrılar içində qovurulan vicdan! Bu içdən gələn səs olmadan insan robota, cansız əşyaya çevrilərdi.

“Hava tam qaralmayıb./Göyün süfrəsində yemiş dilimi ay/ Dənizdəki əksi ilə çoxalır./Bu ziyafət dənizdən evə dönənlərin/ Aclığa tabını azaldır, canını sıxır./ Ağzı köpüklü dalğalar şırhaşırla/ Sanki nəyisə anlatmağa çalışır,/Sahil boyu ləpirlər əvvəl doldurur,/ Sonra isə onları yuyub aparır./ Dəniz burda bitirmi? Başlayırmı?/Bəndə deyilən kəs bunu hardan bilsin?” /.../ “Hava tam qaralmayıb./ Zibillikdəki milçəklər bu qonaqlıqdan məmnundular,/Amma baş açmaq olmur ki,/İnsanların bu qədər xeyirxah olduqlarından,/İsrafçılıqdan, ya pintilikdənmi danışır bu vızıltılar/Bəndə deyilən kəs bunu hardan bilsin?”

Yay küləyi söyüdləri yellədə-yellədə, qonşuların səslərini öz ünvanlarına apara-apara getdikcə güclənir. İtlər isə sanki hönkürtüylə ağlayırlar. Səbəb nədir? Adi, öləri insanlar bunu hardan bilsin?

Şair ağıllı sözləri ilə özünü əbədiləşdirməyə, bizi təəccübləndirməyə çalışmır. Əksinə, “ Adi bəndə, adi öləri insanda bu qədər bilik haradan olsun” adi fikri ilə bizi heyrətə salır. Həqiqətən də , çimərlikdən evə tələsən adamı sadəcə olaraq iştaha yaradan Ay cəlb edir və ya edə bilər.

“...Sahildə oynayan balıqçı uşaqları/ Qumdan balıq yoğurub yapır, yeni dəniz qazırlar. /Bunu dənizin sahilində yalnız uşaqlar bacarar./Bu dünya hər şeyi məhv edir, sözdən başqa,/ O da daim sükutda gizlənir tərs kimi.”

Şair üçün peyzaj, təbiət, əşyalar... çox mühümdür və o, bizimlə birlikdə bu sükut möhürünü sındırmağa çalışır. Çay, göl, dəniz sahilində ay haqqında düşüncələr poeziyaya yaxşı tanış olan cizgilərdir. Babullaoğlu poeziyası nə ilə fərqlənir, onun maraqlı cəhəti nədədir, bəs? Düşünmürəm ki, o, insanın keçmişini və bu gününü qiymətləndirmir (bu romantiklərə xas, bizim üçün də əziz olan cəhətdir), ancaq indini daha qiymətləndirir, bu anı işıqlandırır.

“Maşının vurub yol kənarına atdığı it leşi/ Ölümün əl çantasından düşən əşyaya bənzəyir.”

Bütün bunlar hər an öz-özü ilə dialoqa girən lirik qəhrəmanın nəzərlərindən yayınmır.

“Adi öləri insanda bu qədər bilik haradan ola bilər?” İnsanın heyrəti və təəccübü güclü akkordla müşayiət olunur: “Hələ tam qaralmayıb”. Bu, xəbərdarlıq, ehtiyatlı olmağa çağırış kimi səslənir, eyni zamanda ümid doğurur.

Aşağıdakı şeirlər vicdan, daxili səs haqqında danışır. İnsanın, vətəndaşın, şairin taleyin dönüklüyü üzündən əzablara, çürüməyə, yanmağa düçar olmuş qadın üçün yalvarışları. Burada Dostoyevskinin “Cinayət və cəza” əsərindəki öz kiçik bacı və qardaşları üçün böyük qurbanlar verməyə məcbur olan qız obrazını xatırlamamaq olmur.

Çinovniklər sənin evinə,olduğun yerə soxulacaq, kimliyini təsdiq edən sənəd tələb edəcək, saçlarından yapışıb döymək üçün milis idarəsinə sürüyəcəklər. Sənin xəstə qardaşına ikrah hissi yaradacaqlar.

“Nə qədər ki, paqonlu yarasalar içəri soxulmayıb,/ Şəxsiyyəti təsdiq edəcək hansısa əliçi boyda sənəd istəməyib/ Saçından yapışmayıb, süpürməyib/ Aparmayıb “N” saylı bölməyə döyməyə/Xəstə qardaşından, tənha anandan və dünyadan iyrəndirməyə...”

Tənha ana və bütün dünyaya.

Şair öz personajının fiziki və mənəvi ağrılarını, alçalmasını, yenidən doğulmasını, cəmiyyətdə qəbul edilməsini və elə cəmiyyətin məhvedici təsirini açıb göstərir. Bunun davamı olaraq oxuyuruq:

“Sən cəmiyyətin sonuncu Mariya Maqdalinası, / Doğulacaq gözəl körpənin anası/ Allah xətrinə, dur get evinə!”

Və o çıxıb-gedir. Beləliklə, şairin çiyinlərindən sanki yük düşür.

“Sən isə ey,/qaməti sual işarəsinə dönmüş,/nəşələnmiş və sönmüş,/ kütbaxışlı diskjokey! Kəs, musiqini,/ dinlə getməyin-qayıtmamağın səsini!”

Yenə də Dostoyevski. “Cinayət və cəza”nı oxuyan zaman Raskolnikovun bacısının Svidriqaylo və onun kimilərinə yem ola biləcəyini oxuduğum zaman necə narahat olduğumu xatırlayıram. Şair iradəmin əleyhinə olaraq məni insanın çıxılmaz vəziyyətə düşdüyü dünyaya çəkib aparır. Buna görə də mən heç nəyi dəyişə, bütün qəlbimlə yandığım bu insana kömək edə bilmirəm. Səlimin bu şeiri məndə dərin hisslər oyatdı. Yaxşı haldır ki, bu şeirdə əxlaqilik güclənir, bununla da ədalət, möhtəşəmlik və inam təsdiq olunur. O, ruh düşkünlüyünə uğramış insanı yüksəldir, doğru yol göstərir, həqiqətə doğru yönəldir.

“Şairlər öləndə nazirlər-/”onlar xoşbəxtdilər/bizim bəxtimiz gətirdi ki,/ onlarla bir dövrdə yaşadıq” dedilər./Yenə şairlər xoşbəxtdi,/ yenə nazirlərin bəxti gətirdi.”

Bəli, hər kəs yaradıcı şəxsiyyətlə yaxınlaşmağa, onunla doğmalaşmağa və bunu məziyyət kimi qələmə verməyə çalışır. Başa düşmək çətin deyil ki, bu şeirdə taleyin hansı kinayəsi var—o, vicdana birbaşa eyham vurmaqdır.

“ Yazdığım günləri toplasam,/ üç-dörd yaşında ancaq olaram./ Bəlkə yazmaq üçün biz elə uşaq qalmalıydıq,/yazmalı yox, ancaq danışmalıydıq...”

Ümumiyyətlə, uşaqlar S.Babullaoğlunun yaradıcılığında ayrıca mövzudur. Tamamilə aydındır ki, şair uşaqlara həm həqiqətin körpə dili ilə daha aydın səsləndiyi üçün həm poeziyanın onlarla bütövləşdiyi üçün diqqət yetirir.

“Ata, mən bilirəm ulduzlar göydə yatır.”

Bir dəfə öz şeirini oxuyan Sofokl demişdi ki, onu 3 günə yazıb.

– Necə? 3 gün ərzində cəmi bir şeir? 3 gün müddətində mən yüz şeir yazardım,-deyə müasiri olan başqa şair ona etiraz etmişdi.

– Onların cəmi üç gün ömrü olardı,- deyə Sofokl cavab vermişdi nə vaxtsa.

Yaradıcılığa təzyiq göstərmək olmaz. Anlayırsan ki, onu ehtiyatlı və incə olmağa vadar edən fiziki yaşı ilə müqayisədə bu dövr onun üçün nə qədər vacibdir. Beləliklə, yaradıcılıq bir proses kimi şəffaf çərçivədir.

Səlim Babullaoğlu daim yazmağa hazır olmaq üçün yaşayır. O, nadir şairlərdəndir ki, yaradıcılıq yolu həyat yolu ilə kəsişir.

Beləliklə, “Hələ hava tam qaralmayıb”.

Yazı boyu Səlim Babullaoğlunun Şota İataşvili, Zaviad Ratiani, Nelli Məmmədli və Oqtay Kazumovinin tərcüməsindəki şeirlərindən istifadə olunub.

Oktay KAZIMOV

Tərcümə Anna Bartkulaşvilinindir

525-ci qəzet.- 2011.- 3 sentyabr.- S.27.