Azərbaycan şairinin Şiraz sevdası

(Çingiz Əlioğluna açıq məktub)

Əziz dost!

Milli nəsrimizin və poeziyamızın əsasən, ən maraqlı nümunələrini dərc etməklə çağdaş ədəbiyyatımızın inkişafına sədaqətlə xidmət edən və geniş oxucu ordusu toplaya bilmiş doğma “525-ci qəzet”də sənin (“sizin” kəlməsində bir az rəsmiyyət olduğundan “sənin” sözünə üstünlük verdim...) əsl bəy ədası ilə, şövqlə yazdığın “Şiraz şeirləri” silsiləsini açığını deyim ki, heyranlıqla oxudum. Ruhum təzələndi, nəfəsim genişləndi, poetik duyğuların qanadlarında uçub getdim qədim Şiraza – şairlər, memarlar, filosoflar beşiyi, nağıllı, əfsanəli bir diyara, böyük Hafizin, Sədinin, Qütbəddin və Sədrəddin Şirazilərin vətəninə, əhsən sənə, dostum!

“525-ci”lərə də əhsən düşür, iki səhifədə az qala bir kitab şeirlə bir şənbə günü (17 sentyabr 2011-ci ilin) bizi sevindiriblər, necə deyərlər, zövqümüzü oxşayıblar.

Kiçik bir haşiyə.

Bu, fikirlər mənim şəxsi qənaətimdir. “Şiraz şeirləri” kiminsə zövqüncə deyilsə, qəti dəxli yoxdur. Zövq onundur, özü bilər...

Şeirlərin düzümü də lap elə muncuğu xatırladır və ya kiçik çəmən arxına oxşayır – həmahəng, həzin axarı çör-çöpsüz, tər-təmiz... Poetik janrımızın al-əlvanlığı da öz yerində.

“Ey könül aşinam” şeirinin musiqisi, dilin şirinliyi, sözlərin üzük qaşı kimi düzülüşü məni tutdu:

“Ey könül aşinam, hansı arşınla,

De, biçim şəninə hüsnü-libası.

Bir Həvva şövqilə çıxdın qarşıma,

Göylərin yerdəki ey məhluqəsi”.

Nə gözəl! Nə rəvan! Nə cilvəli misralar!

Şiraz gözəlinə xitabən yazılmış zərif, kövrək misralardan süzülüb gələn xiffət hissi necə də təbiidir, inandırıcıdır, təsirlidir:

Susduq hər ikimiz, gözlər danışdı,

Süzdün mən fərsizi incik baxışla.

Gözünə baxanda gözüm qamaşdı,

Bu da bir zəiflik,

Neynim bağışla...

Olmaz! Qanun var, adət var, arada dağ boyda qadağalar durur... Amma gözələ şeir yazmaq olar, savab işdir, şeirlə təsəlli tapa bilərsən, özünü ovundurmağa çalışarsan, şair qardaşım Çingiz Əlioğlu!

Birbaşa Şiraza ünvanlanmış şeirlərdəki zərif çalarlar bir başqa aləmdi.

Sən səmimi bir istəklə Şiraza üz tutursan:

Nə gözəl avazdı səndəki avaz,

Eşqinə bu könül eylədi pərvaz.

Sənə bu can-nəzir,

gözlərim –niyaz

Ey könül fatehi, qəlbdə gəz, Şiraz!

Sən Şirazın yolunda canını nəzir verirsən, gözlərini niyaz (bəxşiş) eyləyirsən və bu fikirlərin səmimiyyətinə şübhə qalmır.

2010-cu ilin cənnət may ayında yazdığın “İndi Şiraz” şeirini oxuyanda sənə paxıllığım tutdu, başıaçıq, ayaqyalın, yüyürə-yüyürə Arazı keçib dağları, dərələri aşıb Şiraz – deyib havalanıb uçmaq istəyi yandırdı məni:

Sərxoşsan Şirazın şərbət ətrindən,

Nəşələn nuş edib meyxoş şəhdindən.

Şerinə nur yağsın göylər çətrindən,

Axşamlar səmanın qızıl sətrindən.

Alış şam sayaq, yan, ey şairim, yaz

İndi Şiraz!

Kövrək bir haşiyə

Uşaqlıq illərində yay aylarını Şuşa ilə Laçının arasındakı dağlar, dərələr, bulaqlar, meşələr qoynunda, Turşsu adlanan yaylaq yerində keçirərdik, Qarabağın aran ellərinin camaatının ata-baba yaylağı idi bu cənnət məkan, Dərəboyu alaçıqlar yan-yana sıralanardı. Bizim də yurd yerimiz vardı və hər il həmən yerdə alaçıq qurardıq. (Turşsu yaylağından, o illərin xatirələrindən minbir dastan bağlamaq olar, indi zəncirlənmiş, dustaq olmuş o doğma yaylağımızın ağlar gözləri yollardadı. Yolumuzu gözləyir...)

... Hə, həmən yaylağımızın ən axarlı-baxarlı yerində, yoxuşa qalxan dağ yolunun qatlanıb Qala dərəsinə, Laçına doğru şütüdüyü hündür bir yerdə kiçik kənd dükanı, çayxana, qəssabxana, kababxana vardı və həmən çayxanada yanaqları dağ Günəşindən qıpqırmızı olmuş Əmir kişi çayçılıq edirdi. Hərdən dəstə bağlayıb üzə yuxarı – onun yanına qalxardıq. Bizi görən kimi şirin bir ləhcə ilə deyərdi:

– Ə, ağdamlılar, bərdəlilər, karyaginlilər (Füzuli rayonunun əvvəlki adı Karyagin olmuşdu) bu dağlarda çaxır – filan içməyin ey, baxın bu armudu stəkanlara, için ey bu kəkotulu, gülxətmili çaydan, dərmandı ey, dərman... Sonra pəsdən oxuyardı:

– Əgər məndən olsaydı,

Mən bu cahana gəlməzdim...

Camaat deyirdi ki, Əmir kişinin əsli Şirazdandır, əsrin əvvəlində Qarabağa köç ediblər.

İndi əzizim Çingiz, sənin Şiraz şeirlərin rəhmətlik Əmir kişini, Turşsu yaylağımızı, Şuşa – Laçın yollarını yadıma saldı, kövrəltdi məni... Elə o bəxtəvər vaxtlarda da eşitmişdim, deyərdilər ki, Şirazda adamlar bir-birilə şeirlə salamlaşır, qafiyə ilə danışırlar, el-camaat şairləşib. Sən də, “Şirazda soruşdum mən bir aqildən” şerində bu maraqlı cəhəti yada salmısan:

Şirazda şairlik deyil sücaət,

Nə elm, nə də ki, bilikdən gəlir.

Ana sevgisitək ilhamla qeyrət,

Bu yurdda insana ilikdən gəlir.

Əziz dost! Əslində sənin Şiraza həsr etdiyin hər bir şeirin barədə ayrılıqda fikir söyləmək mümkündür və inanıram ki, bu şeir silsiləsi ədəbi tənqidlə məşğul olan qələmdaşlarımızın diqqətindən kənarda qalmaz, daha sanballı fikirlər, mülahizələr, qənaətlər söyləməyə gücləri çatar, məncə. Mən bu yazını bir dost ərki, təəssüratı kimi yazdım. Həm də elə fikirlər var ki, onları bir-iki kəlmə ilə, telefon söhbəti ilə və ya çay süfrəsində demək bəs etmir, yazmaq gərəkdir, yazılan qalır. “Şiraz universitetində görüşdən sonra” şeirin də orijinaldır. Bir Şiraz gözəli səndən xahiş edir ki, xatirə olaraq onun kitab – dəftərinə təkcə qol çəkməklə kifayətlənmə, nəsə uzun bir cümlə yaz. Qızın adını soruşuram:

Adını soruşdum

dedi: “Südabə”

“Yaxın gəl” söylədim

Bəxtin gətirib.

Bu adla tapılmaz sənə bir rəqib

Sanma ki, çaşıbdır bu qoca hərif

Sadəcə,

evdəki adaşın öyrədib!..

İki daşın arasında sənə iki nər oğul bəxş etmiş ömür-gün yoldaşın Südabə xanıma söz atıb, zarafatlaşmağından da qalmırsan, Çingiz bəy! “Dostum, nasılsan” şeirində sən dostluqda, ünsiyyətdə möhkəm olduğuna işarə vurursan və mən sənin bir qədim dostun kimi bu fikri təsdiqləyirəm, şahidi olmuşam, dost əlinin hərarətini hiss etmişəm və düz eyləyib yazmısan, haqlısan:

“Ağlama, gözümün yaşını silsən,

Sən rəng deyil, sən – xalis, əsilsən

Ümiddən üzülüb, əhddən kəsilsən,

Yapışar qolundan doğma bir səda”

Dostum, nasılsan?..

Deyəsən, şeirlərdən çox danışdım, yox daha bir şeirinin də yada salıb, bir az da qısa da olsa başqa mətləblərdən danışmaq qənaətindəyəm. “Şiraza aparır yollar” şerində Şuşamızı xatırlamaqla yaralı yerimizə toxunmusan, doğma yurda canımla, ruhumla bağlıyam demisən:

Qismətdən mən necə qaçım, azım ki,

Ulduzlar yolunu dəyişir bəyəm?

Necə nəğmə qoşum, necə yazım ki,

Şirazdı Şuşalı, burda Şirazlı –

Bu iki Günəşin orbitindəyəm.

Çox sərrast və yerində demisən bu fikirləri və inanıram ki, gün gələcək Şirazlı dostlarını Şuşada özün qarşılaya biləcəksən!

Son haşiyə

Sənin poeziya dilin maraqlıdır, çoxdan eşitmədiyimiz, az qala yadırğadığımız sözlərlə salamlaşdım şeirlərində, xüsusilə xalq ifadələrini yerli-yerində işlətməyi bacara bilibsən.

Misal üçün, “Qazanın qaynayıb, yağın daşanda” misrasını yada sala bilərəm.

“Məhluqə”, “təşnə”, “dəmyə”, “çömçə” “fərsiz”, “pilək”, “küləş”, “pişvaz”, “qavzadı”, “xalis”, “eyzən” “zəqqutun”, “zərrəbin” və s. sözlər yerində işlənib.

Hə, “ağzıgöyçək” olmayanlar buyuracaq ki, bu ifadələrin çoxu ərəbə, farsa aiddir. Mən də durub deyirəm ki, nə olsun ki, əgər dilimizin lüğət fondundan ərəb, fars sözlərini çıxarıb atsaq, onda gərək bir-birimizlə laldili danışaq, əl-qolla anlaşaq...

Qafiyələrin də cəlbedicidir:

...nökəriyəm ki, nəkarəyəm ki,

... Tahirlə Zöhrəyə tay olmayaq biz

... Sonra bu dünyada day olmayaq biz.

Yeri gəlmişkən, elə müəlliflər tapılır ki, işlədilməsi xalq arasında məqbul sayılmayan, daha çox qəssabların dilində işlədilən ifadələri həm də qafiyə xətrinə şeirə gətirirlər, adam oxuyub xəcalət çəkir.

Sən dilimizi mükəmməl bilənlərin sırasındasan və çox təəssüf ki, dilimizi, sözlərin mənasını yetərincə bilməyən müəlliflər oxucunu çaş-baş salır. Bu günlərdə Qara dəniz haqqında quraşdırılmış bir kal şeir məni məyus etdi. Türkün bayrağına baxıb çırpınan Qara dənizə yazığım gəldi. Belə çıxdı ki, müəllif Qara dəniz, Qarabağ, Qaradağ, Qara göl... sözlərinin mənasını qəti bilmir.

Sənə də gün kimi aydındır ki, “Qara” sözü qədim türk dilində böyük, nəhəng, geniş, ulu deməkdir.

Əsgərlərin çoxluğuna, hərbi texnikanın, silah-sursatın böyük sayda olmasına görə Türkiyədə quru qoşunlara “kara koşunlar” demirlərmi...

O şəxsin qənaətindən belə çıxır ki, məşhur bəstəkarımız Qara Qarayev “Çornıy Çornıyevdir” (böyük sənətkarın ruhu qarşısında baş əyirəm, yəni o müəllifə görə guya “Qara” adı qara rəngin adından götürülüb.)

Çingiz, sən Allah məni bağışla, elə fikir var ki, deməsən olmur. Mən də bu yazıdan istifadə edib bir az necə deyərlər, “sol getdim”.

Əziz dost! Qələminin işığı azalmasın, yaz, yarat. Sən qədim Şiraza şeirlər qoşmaqla əslində məşhur sənətkarlar vətəninin uca adına bir qucaq ətirli şeir çələngi bağlaya bilibsən.

Qələmin yorulmasın!

20 sentyabr 2011, Şüvəlan

Ramiz Məmmədzadə

525-ci qəzet.- 2011.- 24 sentyabr.- S.22.