Cavidi gözləyənlər

“GÜNƏŞİ GÖZLƏYƏNLƏR”İN TƏQDİMAT MƏRASİMİNDƏ ETMƏDİYİM ÇIXIŞ

– Mənə söz verdiyinizə görə təşəkkür edirəm, Əsəd müəllim. Burada Cavid haqqında, onun romanı barədə təxminən hər şey deyildi. Mən də, əlbəttə, təkrar da olsa, bir neçə kəlmə deməyi özümə borc bilirəm. Ancaq istəyirəm, lap əvvəldən başlayım.

Biz yaxın dostuq. Biz deyəndə ki, elə də çox deyilik. Kim var ki? Qismətdi, Mövluddu, Zərdüştdü, Caviddi, bir də mən, vəssəlam. Çox vaxt birlikdə oluruq. Bizim hərəmizin bir bağı olmasa da, hamımızın bir “Şam bağı” var. İkimərtəbəli çay evidi. Tez-tez “Şam bağı”nda yığışıb söhbətləşir, dərdləşirik. O qədər öyrəşmişik ki bir-birimizə, hətta birimiz olmayanda özümüzü yarım hiss eləyirik, bərk darıxırıq. Təxminən son yarımildə bu hissi lap çox yaşamışıq. Bunu Cavid Zeynallının ədəbiyyata olan sevgisinə, xüsusi istedadına, yazı səbrinə, müşahidə qabiliyyətinə, qısacası, roman janrında, hələ ki, ədəbiyyatımızın sonbeşiyi sayılan “Günəşi gözləyənlər” kitabına borcluyuq.

Aylarla itirdiyimiz Cavidi “Günəşi gözləyənlər” kitabında tapdıq. İkiqat sevindik. Cavid həm qayıtmışdı, həm də əlidolu gəlmişdi. Onu da deyim ki, bu sonbeşik, dünyaya bəziləri kimi səsli-küylü, haylı-haraylı gəlmədi. Ağlamadı, özünü qaldırıb yerə çırpmadı, heç nə istəmədi, “mən burdayam və məndən başqası yalandı” demədi, dönük çıxmadı, sadəcə, öz müəllifinə oxşadı – sakit və iddiasız.

Əsərin ilk paraqrafını sizinlə bölüşmək istəyirəm: “Mən onu həmişə Əqrəb çağırardım. Qızın bürclərə olan sevgisi, mənim uğursuzluqlardan keçib həyata içim boyda bir istəklə bağlanmağımdan daha böyük idi. İnciməzdi, gözlərini qıyıb fındıq burnunu qırışdıranda, dodağına qonan təbəssümdən bilərdim ki, xoşuna gəlir. Deməli, hər şey əla idi, əla. Küncüt toxumu boyda qayğıkeşlik yetərdi ki, hamının gözü qarşısında onun əlinə toxunmaq üçün ürəyimdə güc tapım”.

Giriş hissəsini yazmaqda məqsədim, sadəcə, sizdə əsərə maraq oyatmaq deyil, (axı bu hisslər hamımıza doğmadı) həm də əsərin nə qədər rəvan, axıcı bir dillə yazıldığını, vəfasızlıq eləyib unutduğumuz köhnə, ölmüş sözləri tapıb dirildən Cavidin zəhmətkeşliyini vurğulamaqdı.

Mən romanı bir günə oxudum. Daha doğrusu, roman özünü mənə bir günə oxutdu. Oxuduqca Cavidin təbiətinin bilmədiyim tərəflərini də kəşf elədim. Bəzi yerlərdə güldüm, bəzi yerlərdə kövrəldim, bəzi yerlərdə, sadəcə, düşündüm. Onu da düşündüm ki, belə bir vaxtda, yəni insanların kitab növbəsi üstündə bir-birini incitdiyi, oxumaq uğrunda gözlərinin nurunu fəda elədiyi, sənətə, yaradıcılığa sonsuz dəyər verdiyi bir dövrdə Cavid çox ağıllı bir iş görüb. Əhsən sənə, dostum!

İndi gəlin, Cavidin nələr yazdığından danışaq biraz. Nələrdən yazmayıb ki?! Bu çox sadədi. Bizi yazıb Cavid, hə, bizi, özümüzü, Azərbaycanımızı, Bakımızı, küçələrimizi, yaşayışımızı, həyat tərzimizi, tələbəliyimizi, gəncliyimizi, sevgimizi, həsrətimizi, inancımızı, içimizi, çölümüzü, hər şeyimizi yazıb. Cavid bizi güzgüyə baxmağa səsləyib.

Biz “Yaman günün ömrü az olar”, “Allah səbr edənlərin dostudur” kimi təsəllilərlə yaşayan bir xalqıq. Bizə dözümlü xalq deyirlər, ona görə ki, biz gözləməyi çox yaxşı bacarırıq. Ömrümüz gözləməklə keçir. Gözü yaşlı analarımız oğul, ağbirçək nənələrimiz nəvə, çarəsiz atalarımız maaş, kasıb tələbələrimiz təqaüd, qaçqın vətəndaşlarımız torpaq gözləməkdən bezmir. Yəni hamımız ağ gün gözləyirik. Çünki gözləməkdən başqa yolumuz yoxdu. Hamımız o ağ günün başına dolana-dolana nəfəs alırıq. Amma o ağ günə, xoşbəxtlik şüaları saçan günəşə toxuna bilmirik. Bunları yazıb Cavid.

Bütün bunları romanın qəhrəmanı gənc Üzeyirin enişli-çıxışlı həyatından bəhs edərək qələmə alır. Üzeyir obrazını olduğu kimi, Azərbaycan insanı necədirsə, sırf elə göstərir; nə pis, nə də yaxşı. Üzeyiri nə dağın başına qaldırır, nə yerin dibinə vurur. O hamımız kimidi, bizdən biridi. O mənəm, o sənsən, o bizik. Bununla Cavid həm də illərdir əksər Azərbaycan yazıçılarının aşa bilmədiyi sərhəddi aşır. Yalançı qəhrəman yaratmaq əvəzinə real obraz yaradır. Bu obraz mənfi və müsbət cəhətləri olan həqiqi insandır.

İt damı boyda bir otaqda yaşayan Üzeyir sevdiyi qızı – Əqrəbi düşdüyü bəladan xilas eləmək, onunla xoş, firəvan bir həyat qurmaq istəyir. Ancaq bu o qədər də asan deyil. Bunun üçün onun başı hələ çox ağrımalıdı. Bunun üçün o hələ Nərminlə Qaragözün arasında vurnuxmalı, Firəngiz xalanın “gözünə girməli”, əməlli-başlı bir iş tapmalı, hətta qonşu uşağına verdiyi sözü tutmalı, balaca küçükləri qorumalı və daha nələr, nələr etməlidi.

Görün Cavidin danışdırdığı Üzeyir nə qədər səmimidi: “Əsnəyəndə özümdən iyrəndim, elə bil ölü siçanı dilimin altına qoyub yatmışdım, ağzımın leş iyindən burnum göynədi. Zıqqıldaya-zıqqıldaya yorğanı üstümdən atıb şalvarı əynimə keçirdim. Əl boyda güzgü parçasında özümə baxanda qorxdum: arıqlayıb çəyirtkəyə dönmüşdüm. Saçım uzanıb burulmağa başlamışdı, saqqal da bu tərəfdən sir-sifətimi basıb adamlıqdan çıxarmışdı. Hansısa cəhənnəmə düşən darağı tapa bilməyəndə, diş pastasını götürüb hamama getdim. Nə yaxşı tapılmadı. Ona daraq demək kişilikdən deyildi, dişlərinin kir-pası adamı dəhşətə gətirirdi. Beləsiylə heç mal qaşovlamazlar, mən saç darayırdım”.

Diqqətinizə görə çox sağ olun. Sonda bir əlavə eləmək istəyirəm: Cavid Zeynallını tanımayanlar mütləq “Günəşi gözləyənlər” romanını oxusunlar. Tanımaq istəməyənlər isə yenə çalışıb bu romanı oxusunlar, onda mütləq Cavidi tanımaq istəyəcəklər...

ELVİN

525-ci qəzet.- 2011.- 8 yanvar.- S.25.