ORALARDA KİMLƏR VAR: VƏSİLƏ XANIM USUBOVA

Ədəbiyyatımızın və sənətimizin böyük bir qolunu təşkil edən Bakıdan,yəni mərkəzdən uzaqlarda yaşayan yaradıcı qüvvələrə adətən ƏYALƏTDƏKİ YARADICILAR adı verilmiş.Təbii ki, mərkəzdən uzaqda olan bu yaradıcılar Yazıçılar Birliyinin indiki məqamında böyük bir qüvvədilər və buna görə də bu Birliyin filialları deyə bir

Termin də var və onlar bu filiallarda birləşirlər.İndiki kommunikasiya dövründə artıq bu termin öz əhəmiyyətini itirmiş kimidir və internet dünyası o filialların yaradıcılarını və günülük qəzet yazarlarını daha yaxına çəkib gətirmişdir.İnternet-sorğu deyilən bir termin yaranıb ki, bu uzaqlığı çox yaxınlaşdırıb. Həmin yazarlardan biri : Sabirabadda yaşayan və yaradan Vəsilə xanım Usubovadır. Vəsilə xanımın yazıları dövrü mətbuatın ikisində “525-ci qəzet”də və “Ədalət”qəzetində daima çap olunmaqdadır.Hər iki qəzetdə həftə sonu səhifələri olan bu xanım əfəndi ilə söhbətimiz özü və ədəbiyyat haqqındadır.

Vəsilə Usubova kimdir

Sabirabad rayonunun Kolanı kəndində (indi bu kənd Hacıqabul rayonunun tərkibindədir) anadan olub. Kəndlərindəki onillik məktəbi bitirdikdən sonra Azərbaycan Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsinə daxil olub. 1976-cı ildə universiteti bitirib Sabirabadda çıxan “Muğan” qəzetində işləməyə başlayıb. Müxbir, kənd təsərrüfatı şöbəsinin müdiri, məsul katib işləyib. “Azərbaycan gəncləri”, “Sovet kəndi” qəzetlərində, “Azərbaycan qadını” jurnalında yazıları dərc olunub. Sovet dövründə SSRİ Jurnalistlər İttifaqının üzvü olub. İndi də Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür.

Hazırda dövlət qulluqçusudur. Sabirabad rayon icra hakimiyyəti aparatında işləyir.Hekayələri vaxt-aşırı dövrü mətbutda dərc olunub. 2008-ci ildə Mahmud Kaşğarinin anadan olmasının 1000 illiyi münasibətilə Türk Dünyası Ədəbiyyat Dərgiləri Konqresinin, Avrasiya Yazarlar Birliyinin və “Ulduz” jurnalının keçirdikləri beynəlxalq hekayə müsabiqəsində mükafata layiq yer tutub. “Polonez” adlı hekayəsi həmin il “Ulduz” jurnalında çap olunub. Ötən ilin dekabrında isə “Ulduz”da “Təsbeh” adlı hekayəsi verilib.

1. Oxuduğunuz ilk kitab?

Dəqiq deyə bilmərəm. Yəqin ki, rəngli şəkilləri olan uşaq kitabları oxumuşam. Onu bilirəm ki, sözləri bütöv oxumağa başlayan gündən əlimə nə keçibsə, acgözlüklə mütaliə eləmişəm. Yaşıma uyğun olmayan kitabları da oxumuşam. Atamın əmisi oğlunun çoxlu kitabları vardı. Qonşu kənddə yaşayırdılar. Evə gətirməyə kitab vermirdi. Ona görə də onlara gedəndə bütün günü səkidə oturub oxuyurdum. Bir dəfə valideynlərimə şikayətləndi ki, bunun gözləri tez zəifləyəcək, yaşına uyğun olmayan kitablar oxuyur. Sözünə əhəmiyyət verən olmadı. O da çarəsini tapdı; mən gedəndə kitabları gizlədirdi. Əmioğlu həm də məktəbimizdə kitabxanaçı idi. Burada da hər istədiyim kitabı vermirdi. Təbii ki, o, haqlıydı. Uşaqlıqda oxuduğum əsərləri sonralar təkrar oxumalı oldum. Kolxozumuzun da zəngin kitabxanası vardı. Sinif oğlanlarımıza da oradan kitab gətizdirirdim. Elə bilirəm ki, oxuduğum ilk kitabı nə vaxtsa xatırlayacağam.

2. Oxuduğunuz son kitab?

Axırıncı dəfə İbn Sina haqqında kitab oxumuşam. Bu “son kitab” ifadəsi bir qədər qüssələndirdi məni. Elə bilirdim ki, oxuduğum kitabların sonu olmayacaq. Anamın oxuduğu sonuncu kitab R.Covanyolinin “Spartak” romanı olub. Xəstəlik onu əldən salanadək oxuyurdu. Kitabı onun paltarlarına büküb torpağa basdırdıq. Bu, çox ağır idi. Elə bil ki, onu ikinci dəfə dəfn edirdik. Əvvəl cismini, sonra da ruhunu, mənəvi aləmini, kitab dünyasını...Kim bilir, mənim oxuduğum sonuncu kitab hansı olacaq?!... Uzun illər bundan öncə heyranlıqla oxuduğum “Dəli Kür” romanını sonuncu kitab sanıram. Fikrimcə, Azərbaycan ədəbiyyatında ondan bəri elə güclü əsər yazılmayıb. Çox heyf ki, dünyadakı bütün kitabları oxumağa bir insan ömrü yetmir. Düşünəndə ki, hələ mənim oxumadığım nə qədər kitablar qalır, həm təəssüflənir, həm də sevinirsən. Elə bilirsən ki, hələ oxumadığın kitablar ömrünü uzada bilər, səni bu dünyaya daha möhkəm bağlayar. Ürəyimdə heç zaman mümkün olmayacaq dəli bir istək gəzdirirəm: keşkə, bütün kitabları oxuya bilsəydim. Bilirəm ki, ağıla batan deyil. Heç olmasa, Misirdəki İsgəndəriyyə kitabxanasını görə biləydim. Bu ki, mümkündür...

3. Sizə ən çox təsir eləyən kitab?

Səkkizinci sinifdə oxuyanda məktəb kitabxanasından Çingiz Aytmatovun “Köşək gözü” adlı povestlər kitabını götürüb oxudum. Həmin gündən mənimçün oxuduğum müəlliflər bir yana oldu, Aytmatov bir yana. Bu gün də belədi. Sonralar da təsirləndiyim kitablar olub: “Dəli Kür”, “Ovod”, “Cen Eyr”, “Qətl günü”, “Ağ bayraqlar” və s.

4. Təkrar-təkrar oxuduğunuz bir kitab varmı?

Təkrar-təkrar yox, ikinci dəfə oxuduğum kitablar olub. İlk oxunuşdan aldığın zövqü çətin ki, bir də yaşayasan. Kitab həmin kitabdı, amma sən həmin adam deyilsən. Daha bir məsələ. Elə kitab var ki, təkrar oxuduqca hər dəfə yeni nəsə tapa bilirsən. Eləsi də var ki, oxuduqca bəsitləşdiyini hiss edirsən. Qısası, yaşanmış zövqün təkrarı qeyri-mümkündü...

5. Başucu kitabınız?

Başucu kitabım “Az-Ya”dı. İşdə də yanımda olur. Bizlər Oljas Süleymenovun nəhəng əməyini hələ lazımınca dərk eləməmişik...

6. Hər ortamda kitab oxuya bilirsinizmi? Yoxsa xüsusi yerlər var ki, siz orda kitab oxuyursunuz?

Uşaqlıqda süfrə başında da kitab oxuyurdum. Dərsdən sonra işim-gücüm kitab götürüb küncə-bucağa çəkilməkdi. Arada anam dözməyib deyinirdi: xalqın qızları əlli iş görürlər, analarına kömək eliyirlər. Bununsa işi-gücü... Əslində, özü də xalqın arvadlarının hamısı qədər kitab oxuyurdu. Daha demirdi ki, kitab oxumaqda heç kəsə yox, elə ona çəkmişəm. Kəndin yaşı çatan adamları indi də onun necə qeyri-adi şagird olmasından danışırlar. Həyətdə üstü talvarlı ayrıca evimiz vardı. Yay gecələrində gözümə yuxu gedənəcən Ay işığında roman oxuyurdum. İndi ancaq tənhalıq, sakitlik olan yerlərdə kitab oxuyuram. İş yerimdə də yazıb-oxumağa imkanım var. Daha məni yerdən ayırıb başqa aləmlərə aparacaq kitablarla az rastlaşıram. Bəlkə mən özüm ayaqlarımı yerə bərk basmışam. Kim bilir...

7. Müəlliflərin imzası olan kitablar yığırsınızmı?

Kənddəki evimizdə əməlli-başlı kitabxanamız vardı. Özü də onu mən yaratmışdım. Hara gedirdimsə, kitab alırdım. Hacıqabula, Əli Bayramlıya (Şirvana) həkimə, dərziyə, şəkil çəkdirməyə gedəndə gücüm çatdığı qədər kitab yüküynən qayıdırdım. Arabir Bakıya yolum düşəndə də kitabsız dönmürdüm. Qardaşlarımın biri çox kitab oxuyandı. Sonralar o da xeyli kitab almışdı. Mən tələbə olanda kitablarımın səfini pozdular. Qardaşlarım 8 Martda aparıb sinif qızlarına, müəllimələrə hədiyyə elədilər. Söz düşəndə həmişə deyirəm ki, nəsillərin kitaba münasibətini bilməkdən ötrü bizim ailəyə baxmaq kifayətdi. Anam səkkiz uşaq böyüdürdü, mal-qaraya, toyuq-cücəyə baxırdı, lazım gələndə paltar tikir, köynək, corab, xalça-palaz toxuyurdu, bununla belə, həmişə döşəkçəsinin, balışının altında kitab olurdu. Həmişə də deyirdi ki, kitab oxuyan qız ağıllı olar. Bu gün onun “müasir” gəlinləri əllərinə kitab almırlar. İndi o evlərdə çətin ki, kitab taparsan. Arada bunu ata evimizdə oturan gəlinə irad tuturam. Bizdən əvvəlki və bizim nəsil kitaba çox bağlıydı. İndikilər belə deyil. Öz evim olandan sonra o kitabların bəzisini gətirdim. Suala cavab yazanda kitablarımı saydım... Saydım və düzü...utandım. İndi heç 200 kitabım yoxdu. Bunun da əsas səbəbi uzun illər kirayələrdə, darısqal mənzildə yaşamağımdır.

8. Müəlliflərin imzası olan kitablar yığırsınızmı?

Əyalətdə yaşadığıma görə, müəlliflərlə demək olar ki, əlaqəm yoxdu. Əvəzsiz müəllimim Şirməmməd Hüseynov, Əjdər Ol, İradə Tuncay, Əbülfət Mədətoğlu kitablarını mənə göndəriblər. Bir də “Yeni Azərbaycan” qəzetinin redaksiyasında olanda Azər Turan kitabını bağışladı. Üç-dörd il bundan qabaq Yusif Rzayev Ramiz Rövşənin “Nəfəs-kitablar kitabı”nı göndərəndə elə bil mənə dünyanı bağışlamışdı. Yerli müəlliflərdən də üç-dördü şeir kitablarını veriblər mənə. Vəssəlam. Gözdən uzaq olan, könüldən də uzaqdı...

9. Daha çox hardan kitab alırsınız?

Vaxtilə rayonumuzda üç-dörd yerdə kitab mağazası vardı. İndi kitab satılan heç bir nöqtə yoxdu. Bədbəxtliyə baxın ki, bu boyda rayonda cəmi bir qəzet köşkü var. Paytaxta yolum düşəndə metro keçidlərinə göz gəzdirirəm. Oralarda da əsasən dini, kulinariya, xalq təbabətinə aid kitablar satılır. Əksəriyyəti də səriştəsiz müəlliflər tərəfindən yazılıb. Dilimizi, qrammatikamızı bir az da korlayırlar. Azı ayda bir dəfə rayon mərkəzi kitabxanasına gedib təzə kitablar alıb-almadıqlarını soruşuram. Prezidentimizin fərmanına əsasən latın əlifbası ilə buraxılan kitablardan başqa bir dənə də olsun kitab almayıblar. Bir sözlə, təzə kitablar sarıdan çox korluq çəkirəm. Markesin, Orxan Pamukun kitablarını əldə edə bilmirəm. Bu imkansızlıq mütaliə dünyamda çox boşluqlar yaradır.

10. Qabağınıza nə çıxırsa oxuyursunuz, yoxsa seçib oxuyursunuz?

Əvvəllər əlimə nə keçirdisə, oxuyurdum. İndi buna heç təəssüflənmirəm də. Çünki ən zəif əsərdən də nəsə öyrənmək mümkündü. Təkcə bir kitabdan başqa. Adını çəkməyəcəyəm. Onuncu sinifdə ədəbiyyat müəllimimiz bizi məcbur elədi Azərbaycan yazıçılarından birinin təzə çapdan çıxmış çox qalın romanını oxumağa. Nə bir obrazı, nə də bir cümləsi yadımda qalmayıb. Uşaqların çoxu oxumadı. Sonda müəllim özü də etiraf elədi ki, o kitabı oxumağa dəyməzmiş. Yalan yerə sizi dərslərinizdən ayırdım, dedi. Məni də ən çox darıxdıran vaxt itkisiydi. İndi də ən çox qorxduğum şey səmərəsiz saatlar keçirməkdi. Ən çox rəhm eləmədiyim, qədrini bilmədiyim isə gözlərimdi. Yəqin ki, nə vaxtsa altını çəkəcəyəm. Amma bunsuz da yaşaya bilmirəm. Bir-iki gün qəzet-jurnal, kitab üzü açmayanda içimdə qəribə bir boşluq, puçluq hiss edirəm. Təbii ki, indii seçib oxuyuram. Kitabı əlimə götürəndə bilirəm ki, bu mənlikdi, ya yox. Düzdü, oxuduğum kitablar ayaqlarımı yerdən üzdü, həyat adamı olmağa qoymadı. Əvəzində güclü elədi, itkilərə, ağrı-acılara dözməyin yollarını göstərdi, sınmağa, əyilməyə qoymadı. Ümumiyyətlə, nə qədər ki, insanlar kitablardan gözəl həyat qurmağı öyrənməyiblər, oxumaq yer üstündə yaşamağı bacarmayanların yeganə təsəllisi və dayağı olacaq. Bir də, yer üzündə hamı bir nəfər kimi kitabsız yaşaya bilmədiyini anlamayınca, sülh və əmin-amanlıqdan, dostluq və qardaşlıqdan danışmaq artıqdı...Onu da bilirəm ki, bu heç zaman olmayacaq. Belə olsa, faciələr və komediyalar, həcvlər və mədhiyyələr yazılmayacaq. Axı, xoşbəxtlik və firavanlıq ədəbiyyat mövzusu deyil. Deməli, nə kitab yazan olacaq, nə kitab oxuyan. Və həyat da maraqsız və sönük olacaq. Bu üzdən də sualların əsasən kitablarla bağlı olması ürəyimcədi. Aylarla, illərlə kitab üzü açmayanlara gəlincə isə...Bilmirsən, belələrinə acıyasan, yoxsa, qibtə eləyəsən...

11. Ən bəyəndiyiniz 3 yazar?

Bu rəqəm 3 yox, 30 da ola bilərdi. Amma suala uyğun olaraq üçünü yazıram. Çingiz Aytmatov, İsa Hüseynov, Nodar Dumbadze... Vaxtilə sovet senzurasının icazə verdiyi xarici ölkə yazarlarının da çox kitablarını oxumuşam. Bu əsərlərdə həyat həqiqətləri nə qədər sərt bir reallıqla təsvir olunsa da, ruhumu, könül dünyamı fəth edə bilməyiblər. Axı, biz tamam fərqli mühitdə böyümüşük.

Tofiq ABDİN

525-ci qəzet.- 2011.- 8 yanvar.- S.23.