“Bu sevgidir, mənim balam...”

“Eşq imiş, hər nə var aləmdə,

Elm bir qilü-qal imiş ancaq”.

Füzuli

Gənclik illərimin məsləkdaşı Cavid Zeynallının roman yazdığını eşidəndə sevindim desəm, yalançılıq etmiş olaram. Həyat və yazı təcrübəsi az olan dostumun oxuculara tutarlı əsər təqdim edəcəyinə beynimdə ciddi şübhələr var idi. Bu dəfə də yanıldım. Bütün proqnozlarımda olduğu kimi. Cavidin “Günəşi gözləyənlər” romanı həm təəccübləndirdi, həm də sevindirdi.

Bakının xəritəyə düşməyən küçəsində birotaqlı ev kiraləyən əyalət gənci Üzeyir maddi problemlər məngənəsində sıxıla-sıxıla yaşamaq uğrunda mübarizə apararkən, qəribə, qorxulu bir oyunun içinə düşür. Onun sevdiyi qadının (bürclərə inandığına görə Üzeyir Nərmin adlı sevdiciyini Əqrəb deyə çağırır) günahkar ruh daşıyıcısı olduğu ortaya çıxır. Üzeyir geriyə yol olmadığını anlayır və axıracan oynamağa başlayır.

Əsərin sonunda Üzeyirin içindəki eşq ona Əqrəbi xilas etməkdə kömək olur. Şaman qarının da köməkliyi ilə, günahkar ruh Əqrəbi rahat buraxır. Süjet barədə çox danışmayaq. Onsuz da Cavidin kitabının az bir vaxtda bu qədər çox satılması əsərin oxunmasından xəbər verir. “Günəşi gözləyənlər” mənim yazılarım deyil ki, özümdən başqa heç kim oxumasın. Avtoironiyam necədir, əziz oxucu? Caviddən öyrənmişəm. Əsər boyu Cavid Zeynallı bir neçə yerdə birinci şəxsin dilindən özünə ironiya edib və bu avtoironiyalar çox uğurlu alınıb. Bizim qələm adamları bəzən yalançı dahi pozası alır, oxucuya ağıl verməyə çalışırlar. Bu tip manevrlər Cavidin romanına yaddır. Onun yazdığı əsərdə böyük səmimiyyət var. Səmimiyyət demişkən, “Günəşi gözləyənlər” romanında Cavidin səmimiyyətindən doğan bəzi məqamlar var ki, o məqamları bir sıra ədəbiyyatçılar tənqid ediblər.

Nəymiş Cavidin səhvi? O, romanda açıq-saçıq sevişmə səhnələrinə, Üzeyirin yaşayış tərzi ilə bağlı bütün iyrəncliklərə səxavətlə yer ayırıbmış.

Dostlar, qardaşlar, “Ədəbiyyat nəzəriyyəsi”ni oxumamısınızmı? Ədəbiyyat “Həyatı obrazlarla əks etdirən sənət” deyilmi? Və nəhayət, çağdaş Azərbaycanda belə həyat tərzi keçirən gənclər yoxdurmu? Niyə ədəbiyyatı həyatdan ayrı götürürsünüz? Usta ədəbiyyatçı-esseist Həmid Herisçi uzaq 2002-ci ildə bədii mətn yazarkən etik yox, estetik dəyərləri əsas götürmək lazım olduğunu yazmışdı. Biz də nəticəmizi çıxarmışdıq, amma görünür, ədəbiyyatda hələ də “namus bəkçiləri” var. Mən onlara əsəri bir daha oxumağı məsləhət görərdim. Birincisi ona görə ki, Cavid romanının qəhrəmanı Üzeyirin həyatı ilə bağlı ən iyrənc, ürəkbulandıran məqamları belə, çox inandırıcı bir qələmlə yazıb. Əgər biz əsərin hansısa yerində eyməniriksə, deməli, yazıçı “Günəşi gözləyənlər” əsərində bizə əsər edə bilib. O, nasirliyin birinci şərtinə – inandırmaq bacarığına malikdir. İkincisi, Cavid Zeynallı romanın sonunda Üzeyiri yüksək insani mərtəbəyə qaldırır, demək istəyir ki, Sevgi, Eşq ən avara adamı belə xilas edə bilər və həmin eks-avara, eşqin təsiri ilə sevgilisini kinli əqrəblikdən qoparıb suda balığa çevirə bilər. Əsərin sonunda hər iki qəhrəman mənən təmizlənir. Roman işıqlı bir mesaj ötürür: İnsanın yeganə xilası sevgidədir. Son illərin pessimist romanları ilə yanaşı belə nikbin bir əsərin ortaya çıxması qəlbimizi fərəhləndirir. Cavidi uğurlu debütü münasibəti ilə təbrik edir, Qazaxdan göndərilmiş meyvə arağının ilk qədəhini onun sağlığına içirəm. Yaşa Cavid! Çox yaşa! Sənin və romanının sağlığına!

Mövlud MÖVLUD

525-ci qəzet.- 2011.- 15 yanvar.- S.25.