Gözün və sözün
işığı
GÖRKƏMLİ
OFTOLMOLOQ ALİM VƏ ŞAİR PAŞA QƏLBİNURUN 60
YAŞINA
Deyəsən, yetmişinci illərin
sonlarıydı ( təbii ki ötən əsrin ) dəqiq
ay-gün yadımdan cıxıb, bizim ədəbi nəsilin təzə-təzə
çağlayan, parlayan vaxtları idi.”Ülduz” dərgisinə
şeir aparmışdim. Baş redaktor Yusif Səmədoğlunun,
qapısını ehmalca taqqıldatdım.İçəridən
Yusif müəllimin “Gəl” səsini eşitdim. Ürəkləndim,
qapını açdim. O, bu zaman məsul katib Əhəd
Muxtara jurnalın yeni nömrəsi ilə bağli son
tapşırıqlarını verirdi: Hə, hə, Paşa
Musayevin şeirlərini özüm Moskvada oxuyub bəyənmişəm
(Onda hələ Paşa, Qəlbinur deyildi-müəllif) Vaqif
Cəbrayılzadə (Bayatlı) ilə məsləhətləş,
mütləq verin, getsin. Yaxşı yazılardı, məni
yaman tərpədib, yerimdən oynadıb.
Həmin günün sevincini xəbərsiz-ətərsiz
Paşa ilə bölüşdüm. Çünki həssas
qəlbli, incə ruhlu görkəmli söz adamı Yusif
müəllim mənim də bir silsilə şeirimin
(şöbə müdiri Vaqif Bayatlı təqdim
etmişdi)üstündə “Əhəd, növbəti
nömrə üçün mətbəəyə göndər”sözlərini
yazmışdı. Əlbəttə, o vaxt başım öz
işlərimə daha çox qarışsa da, baş
redaktorun dilindən eşitdiyim“Paşa Musayevin şeirlərini
Moskvada oxuyub bəyənmişəm, məni yaman tərpədib”
sözlərini uzun müddət unuda bilmədim.”Görəsən,
kimdir bu bəxtəvər, Yusif Səmədoğlunu
hayıl-mayıl edib,dilinin əzbəridir?”-düşündüm.
İlk dəfə məşhur Azneft
çayxanasının qabağında gənc Paşayla
görüşdüm. Bunun da səbəbkarı dostum Vaqif
Bayatlı oldu.Daha doğrusu, o,”Hara qaçırsan, təkəm,
beş- on dəqiqə buralarda hərlənib, fırlanaq,səni
yaxşı bir oğlanla tanış edəcəm. Paşa Əlioğlu
həm istedadlı şairdi,həm də gələcəyin
böyük təbibi. Moskvada aspiranturanı bitirib, göz həkimidir,indilərdə
gəlib çıxacaq-” dedi.Sonra Vaqif ələvə elədi:”Paşa
elə-belə bizim tanıdığımız göz həkimlərindən
deyil.Böyük talant sahibidi, vergili adamdı.Gözlərinin
işığı adi adamların gözlərinin
işığından iki dəfə çoxdu, yənigörmə
qabiliyyəti məndən-səndən qat-qat artıqdı”.
Qeyri-adi düşüncə tərzinə
və yaradıcılığa malık Vaqif Bayatlının
bu növbəti orijinallığı, “təzə hoqqası”
barədə xeyli götür- qoy etdim.Yenə rəhmətlik
Yusif Səmədoğlunun sözləri yadıma
düşdü. Artıq Paşa Musayevi görmək
,tanış olmaq mənim üçün bir zərurətə
çevrildi.İnsafən o da bizi çox gözlətmədi,
tezliklə gəlib çıxdı.Görkəmli
dilçi-ədəbiyyatşünas(sonra içtimai xadim
oldu) Aydın Məmmədov hər üçümüzü
çay masası arxasına dəvət elədi. Biz Rəfaelin
təzə dəm almış məxməri seylon
çayindan içə-içə dərdləşdik,
söhbətləşdik.Onda hamımız üçün
ümdə və daimi gündəmdə olan sənət-ədəbiyyat,
kitab çapı məsələləri idi. O vaxtlardan həkim
Paşanı, şair Paşanı tanıdım və qəbul
elədim Gördüm, həqiqətən nə şairliyi həkimlikdən,
nə də həkimliyi şairlikdən geridi.
Məşhur “Şemaşko” xəstəxanasında
çalışarkən isə gözünə mirvari suyu gəlmiş
qohumum Məmmədhüseyni Paşa həkimin yanına
apardım. O, ciddi müayinə eləmədi, elə-belə
kənardan baxdı və əminliklə “qorxusu yoxdu,sabah-
birisi gün əməliyyatı özüm həyata
keçirərəm”-dedi.Və analizlərdən sonra həqiqətən
tibb elmləri doktoru, professor Paşa Musayev qısa müddət
ərzində görmə qabiliyyətini itirmiş qohumumu minnətsiz
–filansız ayağa qaldırdı. O zaman bu səmimi, Allah
adamının dilindən Paşanın adı
düşmürdü.Mən Lənkəranda onunla
rastlaşan kimi“Paşa professor necədi, gözümün
nurunu qaytardı, Tanrı köməyi olsun”- söyləyirdi.
lll
Artıq imzasını çoxdan təsdiq
etmiş, tibb elminin oftolmoloq sahəsinə
möhürünü vurmuş, həm həkim-alim, həm də
şair, söz adamı kimi şöhrəti Azərbaycanımızın
hüdudlarını aşmış Paşa Qəlbinur bir
ictimai xadim imicini də adının ətrafında
formalaşdırıb.Ancaq bütün bunlar öz yerində.Mən
istəyirəm ki,azca şair Paşanın poeziya
dünyasının özünəməxsusluğundan söz
açım.Elə bir dünyasından ki, içində
özgə dünyalar var.
Qurd kimi yalnızam,şir kimi
güclü!
Sən mənim yoluma çıxa bilməzsən.
Sən deyən deyiləm, sən olammaram-
Pul kimi hamının xoşuna gəlləm...
Mənim bir az-gülnən
yaxınlığım var,
Mənim bir az-aynan
yaxınlığım var.
Ayın nurundan çox üzdə həyam
var.
Kürün suyundan çox ilham payım
var...
Düşmənim, dostlarım
saysız-hesabsız!
Taleyim-Cənabi Haqqın nurunda
Sən mənim haqqımı tapdayammazsan!
Aya, göyə,suya atılan
güllə-
Gücün nə olsa da: zərrəsən,
tozsan,
Sən mənim haqqımı tapdayammazsan!
Bu, Paşa Qəlbinurun haçansa
oxuduğum “Ay nuru kimi” şeiridir.Şairin duyğu və
düşüncəsi də ay nuru kimi təmız və
pakdır.Şeirin bütövlükdə ruhuna qəribə
bir işıq, aydınlıq,ziya
hakimdır. Elə bil tənha dolaşan
yalquzaqın gözlərinin işığı sifətinə
zillənib.”Gülən” yaxınlığım” da
gülün işığını,”aynan
yaxınlığım “da ayın süzülən
işığını canlandırır.Burada ifadə olunan
su, Haqqın nuru,göy, dost və
s.sözlərin cəmi də işığın, ziyanın
bütövlüyü və tamlığıdır.Qədim
sufi və hürufi təriqətlərinə görə,”İnsan
haqdan qopmuş nur parçasıdır”, bu mənada
Paşanın sözünün hardan qaynaqlandığı
oxucunun gözünün qabağında böyük bir mənzərə
açır.
Paşa Qəlbinurun söz
dünyası-rəngli dünyadı və bu rəng təkcə
ağdan, bəyazdan, nurdan ibarət deyil. Axı,
yaşadığımız aləmin özü əsasən
ağdan və qaradan təşəkkülünü tapsa da,
neçə-neçə rəng və onların saysız-
hesabsız çalarları mövcuddur,kainatın rəngarəngliyini
artıran bu harmonik gözəllik insanın iç
dünyasına da sirayət eləməklə rəng
qatıb, zənginləşdirib.Rənglər bolluğu bir
çox söz adamına,o cümlədən görkəmlı
ədibimiz Rəsul Rzaya da ilham verib və o, məlum
mövzuda orijinal silsilə şeirlər yazıb.Şair
Paşa ehtiramla ustad Rəsul Rzanı xarırlayır və
özünün rənglərə münasibətini
“Qara”,”Qırmızı”,”Sarı”,”Yaşıl”,”Mavi”,”Göy”,”Bənovşəyi”,”Narıncı”,”Ağ”.adlı
şeirlərində özünəməxsus şəkildə
ifadə edir. Əslində müəllif silsilənin
başlanğıcın-da “Qara” şeirinə həyati
sualların və tapmacaların cavablarını əzbər
bildiyini diqqətə çatdırır.
...Gözlər mavı, qonur, göy,
Bəbək niyə bir rəngdir?
Həyatın son nöqtəsı
Ya onnan həmahəngdir?
Əgər sonudursa o,
Niyə bir yox, ikidir?
İki nöqtə..
Nəfəs dər,
Yaşa, əməlin qədər!
Şeir-idrakın və hiss-həyəcanın
ifadəsi kimi bir neçə bənddən də ibarət ola bilər. Bir və ya bir neçə misradan
da .Paşa Qəlbinur fikirlərində uzunçu deyil, daha
çox yığçamlığa can atır,daha
doğrusu, söz haçan qəlbini tutdu,onda qələmə
sarılıb kağıza köçür.Onun bütün
şeirlərində (“Dünya,)(“Duz saray”) (“Gedər”),(“.Meynəm”),(“Şuşanın
dağları”),(“Anam elçi gedən gün), (“Hər gecə”),(“Peyğəmbər
nuru”),(“Haray”),(“Anam yanımdadı”),(“Küsülü xəyal”),
(“Oyna”),(“Ana südüm”),(“Bu gecə”),(“Bu yolların
işığı nəm ,gözü nəm”) etirafın və
şair səmimiyyətimin konkret ünvanı var.Əlbəttə
məncə,konkretlik və dəqiqlik az qisim şairlərə
məxsusdur,çünki bu təfəkkür təmizliyi, təfəkkür
genişliyi tələb edir.Harda fikrin ifadə tərzi acı
bağırsaq kimi uzandı,deməli,buna səbəb pərakəndlilikdir,
sözünü tamamlaya bilməməkdır,
yarımçıq qoymaqdır.
Bəzən isə şair söz
meydanında daha sərbəst surətdə at səyritməklə
ustalıq nümayiş etdirir və bu meydanın sərhədlərini
genişləndirir.Sözə “əhya”vermək (M.Füzuli),ram eləmək, ona bədii don geyindirib
başına ip salmaq ilahi vergidir .Mən Paşanın bircə
misradan və bircə beytdən ibarət onlarla şeirini
oxuyub heyran qalmışam.
Məsələn,
lll
Sükutu-ləngərli əruz vəznidi,
Hiddəti-dağları titrədən
ürək.
lll
Hardasa bir sərcə sınmış
qıçını
Daşıyır özüylə quru
çöp kimi...
lll
Lalənin “qan təzyiqi”
Neçə yüzü keçibdi...
lll
Sinəsi dağlıyam, bağrı
dağlıyam,
Bu nur şəlaləsi yuyammaz məni-
Kimi sərrast deyimlərdə nə fikir
qırıqlığına rast gəlinır,nə
də məzmun, hikmət natamamlığına.Sözlər,fikirlər
güllədir, hədəfə birbaşa
tuşlanıb.Doğma, bir-birinə uyuşan ifadələr o
qədər ustalıqla qəlibə yerləşdirilib, hec nə
qopartmaq mümkün deyil. Yalnız gətirdiyim
misallarda,”hardasa bir sərçə sınmış
qıçını, daşıyır özüylə quru
çöp kimi”-beytində mən olsaydım,
“daşıyır dalınca quru çöp kimi” yazardım,yəni
“özüylə” kəlməsini “dalınca”sözüylə
əvəzləyərdim.Bu yerdəyişmə, əvəzləmə
qətiyyən mənaya xələl gətirmir.Ancaq fərdi
üslub Paşa Qəlbinura məxsus olduğu
üçün buna da böyük hörmətim var:
çünki hər şairin surati onun öz
misralarının arxasından boylanır.Hansı şair
başqa bir şairin köntöy, nisbətən zəif hesab
elədiyi sözü düzəldirsə, məsuliyyət
yükünün altına girir, o həmin müəllifin
portretini zədələyir.
(Ardı 30-cu səh.) (Əvvəli 21-ci səh.)
Bircə misradan ibarət şeir
eşitmisinizmi?”Qışda sərçələrdən
çiçəklər çinar”.Dəqiq müşahidədir. Sədaqət
və vəfa rəmzi sayılan sərcələr Vətən
dəyişmir,köçəri quşlar
kimi qışda isti ölkələrə uçub getmırlər.Onlar
bapbalaca boyları ilə cikkildəyə-cikkildəyə,
civildəşə-civildəşə şaxtada. sazaqda çinar ağaclarında
budaqdan-budağa qonur,yerdə qarı eşələyib dən
axtarırlar.Çiçək-canlılıq,dirilik rəmzidir,sərçə
cevikliyi ağaçda donuq qışın hərəkətsizliyi
müqabilində bir tərpənişdir,
canlılıqdır. Misranı dönə-dönə səsləndirirsən,elə bil həqiqət,sərt
qışın oğlan çağında şax budaqlı
uca çinar yarpaqlayıb, çiçək açıb.Bir
misralıq şeir nəhəng bir mənzərə, lövhə
cızıb. Və yaxud başqa uğurlu misralara diqqət
yetirək:
lll
Hələ torpaq quluncunu qırmayıb...
lll
Gecələr qörünmür-duyulur dəniz...
lll
Kirpi balaları-tut dənələri...
lll
Dilimə söz qonur-bal
arısıymış.
lll
Sənin pəncərəndən od alıb gecəm.
Paşa Qəlbinur deyəndə
“sözüm tumurcuq tutub”:haçansa bu
turumcuğun boy atmasına,ağac olub bar-bəhrə vərməsinə
şübhə yeri qamır.Gecənin barmağında
üç günlük ay-üzük var.”Gecəni
gündüzə nişanlayıblar “ deyimi
də təzə- tərdir. “ Üç günlük ay “- təzə
doğmuş,göyə təsrif gətirmiş
mübarək aydı.Bəzən də şair bədii fikirdə
həddən ziyadə mübaliğəyə yol verir, təsfirləri
şişirdir...” Səni sevdiyimi heç kəsə
demə, dənizi göylərə qaldırmışam mən”.
Axı,şair demişkən, hər
fikrin, hər sözün,” hər eşqin ölüm kimi
ayrılıq məqamı var”. Hərdən də”
bu əbədi ayrılıq” soyuq ruzigarsayağı əsir,
adamı hiss və həyacanları ilə birgə buza
döndərir.
Mən Allahla danışanda,çıxma
yoluma,
Mən Anamla danışanda,çıxma
yoluma,
Mən özümlə danışanda,çıxma yoluma,
Mən Gözümlə danışanda,çıxma yoluma!..
Ancaq məni bu dünyada tək qoyma,
tək qoyma.
Gözlər haqqında bəlkə də
cild-cild kitablar yazılıb:hər
yazı adamı da öz ifasında münasibət bildirib.”Mən
gözümlə danışanda” ifadəsi yalnız göz həkiminin
müşahidəsidir, təbib Paşanin kəşfidir.Mən”
yalançının şahidi” deyiləm.Paşa həkim xəstəsini
müayinə edərkən ona tamaşa qılmışam.Və
gözümlə görmüşəm ki, həqiqətən
o, gözüylə danışır, gözü qulaq
asır, kiprik çalmadan sözü eşidir,ona
reaksiyasını bildirir.Dünyada baxışların
toqquşmasından, gözlərin danışmasından,
yerindən oynayıb etiraz etməsindən, buludlar kimi
tutulmasından təbii sevgi mənzərəsi yoxdur,ola da bilməz.
İşıq mövzusu Paşa Qəlbinur
poeziyasının baş mövzusudur.Bunu nəinki şairin
misralarında,eyni zamanda üzündə-gözündə,
sifətində hər zaman görmək olur.Paşa bir
işıq daşıyıcısıdır və bu
işığı ilə bütün kölgəliklərə,
qaranlıqlara nur saçır, onları aydınlığa
çıxarır.
İçimdə bir işıq yanır
elə bil,
İşığın kölgəsi
düşür gözümə.
Gecikən eşqimdi gözükölgəli,
Günahkar olmuşam özüm-özümə.
Paşa böyük həkimdir,ya boyük şair?Hər halda o, məharətlə”
bir əldə iki qarpız” tutmağı bacarıb.Həm
loğman kimi, həm yazar kimi adından söz
eşıtdirib.Bir də axı,Paşa müəllim
yaxşı bilir, şərqin ən müdrik filosofları, hətta
riyaziyyatçıları,təbiətşünasları, təbibləri,
astronomları, münəccimləri öncə poetikanı mənimsəyiblər,söz
sənətin xiridarına çevriliblər, sonra
icadlarını,elmi kəşflərini nəzmlə ifadə
edib xalqa çatdırıblar.Deməli,heç bir halda burda
qəbahət yoxdur.
Gənclik illərimdə gözəl
şair Fikrət Sadığın “İşığın
yaşı”adlı bir maraqlı şeirini oxumuşdum, bərk
xoşuma gəlmişdi.Mən indi də bilmirəm,
işığın yaşı neçədir? Yüz
min ildir,ya milyon il. Ancaq bircə şeyi dərk
edirəm ki, bu yaş ən azı bəşəriyyətin
yaşı qədərdir.Və ucalardan uca Tanrı
yaratdığı işıqdan, nurdan sevdiyi- seçdiyi bəndələrə
o vaxtdan paylayıb:kiminə zərrəcə
düşüb,kiminə də bir azca çox.
Paşa Qəlbinur işığı
çox olan xoşbəxt Allah bəndəsidir!
Ağacəfər
HƏSƏNLİ
525-ci qəzet.- 2012.- 28 aprel.- S.21.