Geriyə bax, dost!

Bilirəm yazımın başlığı ünlü yazıçımız İ. Əfəndiyevin məşhur əsərinin adını yada salır. Sadəcə, oradakı “qoca” sözünü “dost”la əvəzləmişəm. Fikirləşdim ki, mətbuatımızın cəfakeş veteranı, ağsaqqalı mənasında nəzərdə tutulsa da, bu “qoca” sözü Telman Qarayevin xoşuna gəlməyəcək.

Ümumiyyətlə, bu insanın qiymətləndirmə ölçüləri, meyarı çox sərtdir. Hər şeyi bəyənən deyil, xüsusilə də yaradıcılıqda, jurnalistika sahəsində. Birinci növbədə də özünə qarşı belə “zalım” olub. Məlum məsələdir ki, yaradıcılıq işi normallaşdırılmayan, vaxt- vədə çərçivəsinə sığmayan, necə deyərlər, səllimi bir fəaliyyət sahəsidir. Adlı- sanlı qələm sahibi, respublikanın əməkdar jurnalisti Telman Qarayev üçünsə, bu fəaliyyət mübaliğəsiz- filansız günün 24 saatını əhatə eləyib. Odur ki, bu mətbuat fədaisi təkcə çoxlarında olmayan istedadı ilə seçilməyib, həm də çoxlarında çatışmayan enerjisi, məsuliyyəti, qəzetçiliyin, efirin və ekranın fəhləliyi üçün əldən- ayaqdan getməsi ilə tanınıb. Bəli, o Azərbaycan televiziyasında, eləcə də radiosunda baş redaktor işləyib, başqa vəzifələrdə çalışıb. Amma heç vaxt ənənəvi iş rejimindən və obrazından çıxmayıb. Onu nə vaxt, harada axtarıblarsa, montaj otaqlarında, səsyazma studiyasında, mikrofon önündə, ya da tozlu lentlərin arasında tapıblar. Neçə illər qabaq radioda canlı yayıma start verilirdi. Bir qurum yaratmaq lazım idi ki, bu məsuliyyətli prosesə səmərəli nəzarət eləsin. Qonorarın, muzdun olmaması öz yerində, bu işin altına girən kəs əlavə nə qədər vaxtının itirilməsi, çoxlu əziyyət çəkəcəyi ilə də razılaşmalıydı. Telman Qarayev təkbaşına bütün ağırlığı üzərinə götürdü. Belə məqamlarda ona gülənlər də olurdu, “fanatik” deyənlər də. Amma bu ikincilər tamamilə haqlıydılar. Telman müəllim həqiqətən həmişə efirin əsiri- yesiri, dəli- divanəsi olub. Son zamanlar gözlərinin biri xeyli zəifləmişdi, ağrılar da vardı. Həkimlər deyirdilər ki, tezliklə müalicə olunmasa, tutulacaq və az vaxtda o biri göz də sıradan çıxacaq. Bütün tənələrə, təkidlərə baxmayaraq onu qısa müddətə də olsa, efirdən aralamaq mümkün olmadı. Müxtəlif bəhanələrlə günü- günə satırdı.Əslində isə neçə illər ərzində dişlə- dırnaqla yerinə oturtduğu, böyük dinləyici auditoriyası qazandırdığı verilişlərin səviyyəsinin aşağı düşəcəyindən qorxurdu. Başçılıq elədiyi redaksiyanın əməkdaşlarında cavanları, təcrübəsizləri vardı. İşi yarıtmayacaqlarından ehtiyatlanırdı. Beləcə, gözündən keçdi, adından, nüfuzundan, həyatının mənasına çevrilən efirin mənafeyindən keçmədi.

Telman Qarayev SSRİ dönəmində uzaq Şərqdən, Vladivastokdan üzü bəri ən çox ezamiyyətlərdə olan jurnalist, radio işçisidir. İgid Azərbaycan oğlu Tofiq Abbasovun sorağı ilə Damansk adasına gedib çıxmışdı. Baykal- Amur magistralına yollanan həmvətənlərimizin işi- gücü, güzəranı ilə yerində tanış olmaq istəyi ilə ağır səsyazan aparat çiynində Sibiri dolaşmışdı. Onun qiymətli səs arxivinə baxanda çox mətləblər aydın olur. Burada Ü. Hacıbəyli, T. Xrennikov, D. Şostakoviç, Q. Qarayev, F. Əmirov, Niyazi, R. Behbudov, M. Maqomayev, L. Zıkina, R. Pauls, V. Kikabidze kimi korifeylərin, məşhur insanların səsini- müsahibəsini, xalq üçün gərəkli sadə adamların, əsgərlərin, döyüşçülərin ürək çırpıntılarını görərsən, amma bir zamanlar dəbdə olan kolxoz sədrlərinin, sovxoz direktorlarının, hansısa təsadüfi idarə müdirinin çıxışına rast gəlməzsən.

O, heç vaxt, heç yerdə, heç şəraitdə öz əqidəsinə, yaradıcılıq prinsiplərinə zidd getməyib. Ürəyinə, ruhuna yatmayan mövzulardan kənar dolanıb. Müharibə gedən vaxt radiodan böyük bir yaradıcı qrup cəbhə bölgəsinə ezam olunmuşdu. Qrupda incəsənət ustaları da vardı. İlk görüşümüz hərbi hissədə baş tutdu. Konsertlə gecəyə qədər davam elədi. Axşam rayon rəhbərliyi təklifini bildirdi ki, bütün təşkilatların fəaliyyətini əks elətdirən radio verilişləri hazırlansın, heç kəsin əməyi diqqətdən kənarda qalmasın. Bölgü aparıldı, jurnalistlərdən biri tikinti idarəsindən, digəri emal müəssisəsindən, başqası polisdən və s. yazmaq istədiklərini bildirdilər. Növbə Telman Qarayevə çatdı. “Gündüzkü görüşdə bir iki əsgər qaralamışam”- dedi. “Yaxşı səsi olanı, kamança çalanı, başqa istedad sahibi var. Deyirlər hələ bu cür neçəsi də səngərdə, postdadı. Onları bir yerə yığıb bir veriliş eləyəcəm”. Elədi də. Həmin döyüşçülərdən sağ qalanlar sonralar da Telman müəllimlə əlaqə saxlayırdılar, indi də ünsiyyətləri var. Başqa misal. Məktublar şöbəsi bizim redaksiyaya tabe idi. Çoxlu şikayətlər də alırdıq. Və bunları aidiyyəti üzrə cavabdeh yuxarı təşkilatlara göndərirdik. Biləsuvardan bir ana dönə- dönə yazırdı ki, polis onun oğlunun ölümü ilə bağlı işi düzgün araşdırmır. Rayon prokuroru hər ikimizin tanışı idi. Telman müəllim təklif elədi ki, gəl gedək, bəlkə yazıq qadına bir köməyimiz dəydi. Rayona çatanda gördüm ki, ayağını sürüyür, “bilirsən ki, o qapılar mənlik deyil”- dedi. “Tanışımızdan mənim də adımdan xahiş elə, bu işi bir daha nəzarətə götürsün, qoy o qadın da bilsin ki, biz laqeyd qalmamışıq. Mən də gedim uşaq incəsənət məktəbinə, görüm yerli istedadlardan nə yaza bilirəm.”

Gözəl atalar sözü var “İgid odur atdan düşə, atlana”. Telman Qarayev də bir jurnalist kimi həmişə süvar olub. 20 Yanvar gecəsi hamı başını itirib neylədiyini bilməyəndə o gülləboranı, qışqırtıları, insanların etiraz səslərini diktafona yazmış, gecənin bütün mənzərəsini lentə almış, səhərisi hazır verilişlə işə gəlmişdi. O vaxtdan həmin proqram 20 Yanvarla bağlı material hazırlayanlar üçün bir istinadgah, qiymətli mənbədir və “ qızıl fondda” saxlanılır. Ümumiyyətlə isə, bu əvəzsiz səs saxlancında onun saya gəlməyən verilişləri qorunur ki, hər biri öz məzmunu, dəyəri ilə əvəzsizdir və bunları vaxtaşırı efirdən dinləyirik. Dünya işığından məhrum olması da Telman müəllimin qələmini əlində ala bilməyib. Yaradıcılığının formasını dəyişib. Bəlkə bu da taleyin məsləhətidir ki, daim irəli baxan, yeni planlarla nəfəs alan bu insan, nəhayət, bir qədər geriyə boylansın, 50 ildən artıq bir dövrdə yazdıqlarını sistemləşdirsin, arxivinin qaranlığından çıxarıb toplu halında ictimaiyyətin ixtiyarına versin. Telman Qarayevin son illərdəki heç nə ilə ölçülə bilməyən zəhməti, inadkarlığı nəticəsində üç böyük sanballı kitab ərsəyə gəlib və biri ötən il işıq üzü görərək rəğbət və məhəbbətlə qarşılanıb. O biriləri də çap ərəfəsindədir.

Avqustun 2-i ustad qələm sahibinin ad günüdür. Bu ərəfədə xatırlamalar, təbriklər, ünvanına deyilən xoş ürək sözləri çox olacaq. Özü həmişə belə tədbirlərin önündə gedib. İnsanların dəyərini, xidmətini cəmiyyətə tanıdıb, könlünü şad eləyib. İndi isə bunları qəbul eləməyə alışmaq lazımdır. Ən azı ona görə ki, bu onun halal haqqıdır.

Bəxtiyar Bəxtiyarov

525- ci qəzet.-2012.-2 avqust.-S.4.