“Məqsədimiz vahid mədəniyyətə malik xalqları yaxınlaşdırmaqdır”

Pərvinin həmsöhbəti TÜRKSOY sədri Düsen Kaseinovdur.

Pərvin: 2008-ci ildən TÜRKSOY-a rəhbərlik edən şəxs kimi bu təşkilatın türk dünyasına faydasını necə izah edərdiniz?

Düsen Kaseinov: Əvvəla onu deyim ki, TÜRKSOY-un yaranması özü təsadüfi hadisə deyildi.1991-ci ildə Sovet imperiyası dağılanda hamı həyatın necə davam edəcəyini düşünürdü. Şübhəsiz ki, imperiyaya daxil olan türkdilli ölkələr bu mövzunun yasaq olmasına baxmayaraq əvvəllər də türk dünyasının böyüklüyünü, nəhəngliyini bilir və dərk edirdilər. Fikir verin, imperiyanın dağılmasından sonra birləşmək təklifi ilk öncə mədəniyyət nazirlərindən gəldi və Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkmənistan, Özbəkistanın Türkiyə ilə birgə bu təşkilatı yaratması təəccüblü deyildi. Bu barədə Süleyman Demirəl də çox gözəl demişdi: “Hamı birləşmək istəyirdi, amma bunu mədəniyyət nazirləri bacardılar.” Sonralar türkdilli ölkələrin birləşməsi başqa sferalarda da oldu. Amma məhz mədəniyyətdən başlamağımız, TÜRKSOY-un yaradılması genetik, təbii bir ehtiyac idi. Və zaman keçdikcə bu təşkilata başqa türk xalqlarının qoşulması vacib idi. Son illərdə biz Rusiya Federasiyasının tərkibində olan Qaraçay-Çərkəz, Kabardina-Balkarlarla da əlaqələr qurur, onların mədəniyyət, incəsənət adamlarını təşkilatımıza cəlb edirik. Eyni zamanda Dağıstanda yaşayan türklərlə də əlaqələrimiz var. Bir sözlə bu təşkilatın bütün böyük və kiçik işlərini ümumiləşdirib sualınıza belə cavab verərdim ki, TÜRKSOY-un ən əsas xidməti türkdilli xalqları birləşdirməsidir. Məqsədimiz vahid mədəniyyətə malik xalqları yaxınlaşdırmaqdır.

Pərvin: Dediyiniz kimi, bütün böyük türk dövlətləri təşkilata daxildir. Burada rəhbər, başçı hesab oluna biləcək ölkə varmı?

Düsen Kaseinov: (gülür) Bu bizim çox zarafatla danışdığımız bir məqamdır. Əslində TÜRKSOY yaradılanda əsas təşkilatçılıq, ağırlıq Türkiyənin üzərinə düşdüyündən belə bir təklif irəli sürüldü ki, Türkiyə böyük qardaş hesab olunsun. Amma sonda biz qərar verdik ki, ən böyük dövlətdən tutmuş ən balaca türkdilli xalqa qədər hamı bərabər olmalıdı bu təşkilatın tərkibində. Biz sovet imperiyası zamanı böyük qardaş-kiçik qardaş münasibətlərini kifayət qədər yaşamışıq. İndi burada eynihüquqlu olmağımız çox vacibdir.

Pərvin: Müxtəlif təşkilatlarla birgə layihələriniz olur. Bilirik ki, Avrasiya Yazarlar Birliyi ilə ardıcıl tədbirlər keçirir, layihələr gerçəkləşdirirsiniz. Bütün bu işlər arzuolunan nəticələr verirmi?

Düsen Kaseinov: Əvvəla onu deyim ki, Avrasiya Yazarlar Birliyi türkdilli ölkələrin ədəbiyyatının inkişafı istiqamətində durmadan çalışan və xidmətləri olan bir təşkilatdır. Bu baxımdan TÜRKSOY-un onlarla əməkdaşlığı təsadüfi deyil. Sevindirici haldır ki, birgə layihələrimiz uğurla davam edir. Ən böyük işlərimizdən biri Türk Dünyası Ədəbiyyat Dərgiləri Konqresidir. Bu konfrans artıq beşinci dəfə Astanada keçirildi. Hesab edirəm ki, belə tədbirlərin əsas faydası türk dünyası elitasını bir yerə toplamasıdır. Məsələn, sonuncu konfrans çərçivəsində Qazaxıstanın “Ulduz” jurnalının yubileyi keçirildi ki, bu da ədəbiyyata, sənətə verilən dəyərdir. Yəni sadəcə bir yerə toplaşıb müzakirələr aparmaq deyil, həm də türk dünyasındakı əlamətdar hadisələri qeyd etmək, böyük şəxsiyyətləri yada salmaq, xidmətlərini vurğulamaq, digər ölkələrdə tanıtmaq və s. bu toplantıların əsas faydasıdır. Yeri gəlmişkən deyim ki, bu Konqreslərin müsbət işlərindən biri də “Türk dünyasında ilin ədəbiyyat adamı” ödülünün verilməsidir. Bizim üçün çox sevindirici haldır ki, artıq hamımızın türk dünyasının ağsaqqalı hesab etdiyimiz Anar bu ödülə layiq görülüb. Şəxsən mən onun əsərlərini sevə-sevə oxuyur və fəxr edirəm.

Pərvin: Ankarada Anar müəllimin “Sizsiz” və “Həyatım ağrıyır” əsərlərinin daxil edildiyi kitab TÜRKSOY-un dəstəyi ilə çap olunub. Kitaba giriş sözünü siz yazmısınız...

Düsen Kaseinov: Bəli! Bunu sadəcə vəzifə borcum olduğu üçün deyil, Anara sayğı bəslədiyim və yaradıcılığını sevdiyim üçün etmişəm.

Pərvin: Ümumiyyətlə, Azərbaycan mədəniyyətinin, ədəbiyyatının dünyaya çıxması, tanınması üçün TÜRKSOY-un dəstəyi ilə bir çox işlər görülür. Sizin bu işlərə bir rəhbər kimi baxışınız maraqlıdır...

Düsen Kaseinov: Bilirsiz, əslində bizim əsas fikrimiz budur ki, güclü dövləti olmayan, az tanınan türk millətlərinə daha çox köməklik edək. Məsələn, Kabardina-balkarlar özləri Parisdə çıxış edə bilməzlər, amma TÜRKSOY bunu təşkil edir. Azərbaycan özü güclü dövlətdir və incəsənəti, mədəniyyəti ilə dünyaya çıxmaq imkanları çoxdur. Lakin bu mədəniyyət, ədəbiyyat, sənət o qədər parlaq, cazibədar, işıqlı və yüksək səviyyəlidir ki, biz TÜRKSOY olaraq da bu gözəlliyin təbliğatını vacib sayırıq. Azərbaycanla bağlı keçirilən tədbirləri, görüşləri saymaqla bitirmək olmaz. Bu il Ankarada Əhməd Cavadın 120 illik yubileyini qeyd etmişik. Ankara Dövlət Rəsm və Heykəl Muzeyinin böyük konsert zalında dahi Azərbaycan sənətkarı, maestro Niyazinin anadan olmasının 100-cü ildönümü münasibətilə konsertlər verilib. Əvvəlki illərdə də saysız-hesabsız işlərimiz olub. “Leyli və Məcnun” operasının 100 illiyi münasibətiylə tədbirlər keçirmiş, Azərbaycan kinosunun 100 illiyi ilə bağlı Antalyada sərgi təşkil etmiş, görkəmli şairlər Bəxtiyar Vahabzadə və Rəsul Rzanın əsərlərini nəşr etdirmişik.

Pərvin: Ötən il Beynəlxalq Antalya “Qızıl portağal” kino festivalında beş Azərbaycan filmi (“Əlvida, cənub şəhəri”, “Niyyət”, “İlahi məxluq”, “Buta”, “Sahə”) nümayiş olunmuşdu ki, bu da birbaşa TÜRKSOY-un xidmətidir. Sizcə Azərbaycan kinosu, musiqimiz, ədəbiyyatımız qədər sevilirmi?

Düsen Kaseinov: Şübhəsiz ki, sevilir. Azərbaycan kinosunun “Arşın mal alan”, “O olmasın bu olsun” kimi inciləri var. Bizim 2010-cu ildə təşkil etdiyimiz kinofestivala da Azərbaycan Sovet dövründə və müstəqillik dövründə çəkilmiş kinoları ilə qatılmışdı. Orda da iştirakçıların filmləri necə maraqla qarşıladıqlarını müşahidə etmişdim.

Pərvin: Rəhbərlik etdiyiniz təşkilatın böyük layihələrindən biri də “Koroğlu” operasının türkdilli ölkələrin opera səhnələrində nümayişi ilə bağlı idi...

Düsen Kaseinov: Doğrudur. TÜRKSOY-un 15 illik yubileyi ərəfəsində biz çox sanballı bir iş ortaya qoymaq barədə düşünürdük. Qərara gəldik ki, “Koroğlu”nu türkdilli ölkələrdə nümayiş etdirək. “Koroğlu” operası TÜRKSOY-a üzv olan 6 ölkədən (Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tatarıstan və Başqırdıstan) 250 sənətçinin iştirakı ilə Bişkek, Almatı, Ankara və Bakı şəhərlərində böyük uğurla səhnələşdirildi. Ən sonda Türkiyədə 1-ci Beynəlxalq İstanbul Opera Festivalı çərçivəsində Haliç-Konqres Mərkəzində nümayiş olundu. Sonralar mən öyrəndim ki, “Koroğlu” operasının ölkədən kənara çıxması, tanınması dahi Niyazinin də arzusu olub və illər sonra sənətkarın arzusunun reallaşmasından çox məmnun qaldım.

Pərvin: TÜRKSOY 2012-ci ili Mirzə Fətəli Axundzadənin 200 illik yubileyi münasibətiylə “Axundov ili” elan edib. Bu istiqamətdə görülən işlər barədə nə deyə bilərsiniz?

Düsen Kaseinov: Şübhəsiz, bu il mütləq Axundzadə adı ilə bağlanmalı idi. Axundzadə çox görkəmli sənətkar olub və o, özü üçün yox, millət üçün yaşayıb. Bu il Adanada Cahangir Zeynalov “Müsyo Jordan və Dərviş Məstəli şah” pyesinə türkcə quruluş verdi. Bu pyesə baxandan sonra Qazaxıstanda mənim məsləhətimlə bu əsər qazax dilinə tərcümə olundu və teatr səhnəsində oynanıldı. O zaman mən bir daha əmin oldum ki, tərcümə işinə son dərəcə ciddi yanaşmalıyıq. Bu baxımdan Avrasiya Yazarlar Birliyinin təşkil etdiyi tərcümə simpoziumlarının xidməti böyükdür.

Pərvin: Azərbaycan ədəbiyyatı, incəsənəti, mədəniyyətinin təbliğatı sahəsindəki xidmətlərinizə görə Prezident İlham Əliyevin sərəncamıyla “Dostluq” ordeni ilə təltif edilmisiniz. Mükafatlar işə yanaşmanıza təsir edirmi?

Düsen Kaseinov: (gülür) Bütün işlərimizdə təmənnasız olmağa çalışırıq. Bu mükafatı almağım isə gözlənilməz oldu. Bu orden, eyni zamanda, türk xalqları arasında əməkdaşlığı daha da möhkəmləndirmək sahəsində üzərimizə böyük məsuliyyət qoydu. Ümumiyyətlə, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev TÜRKSOY-un fəaliyyətinə hər zaman diqqət və qayğı göstərmişdir. Haqqında danışdığımız, bu ölkə ilə bağlı layihələr bilavasitə onun dəstəyi sayəsində həyata keçmişdir.

525-ci qəzet.- 2012.- 8 dekabr.- S.9.