Türk sultanları və hərəm

Əslində, Türkiyənin Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan “Möhtəşəm yüz il” haqqında müzakirə yaradan sözlərini söyləmədən bir ay öncə biz, (Rəşad Məcid, Mehman Cavadoğlu, Aqil Abbas) Bakıda bir axşam bu məsələyə toxunmuş, bir xeyli də mübahisə etmişdik. Osmanlı padşahları, hərəm və xüsusilə Sultan Əbdülhəmid haqqında Mehman Cavadoğlu fərqli fikirlər irəli sürmüşdü. Hətta Sultan Əbdülhəmidin anasının erməni olduğunu da israrla söyləmişdi. Eyni gecə mən evə dönər-dönməz arxivimdəki bilgiləri Mehman Cavdoğlunun email adresi olmadığı üçün Rəşad bəyə göndərdim. Sonradan öyrəndim ki, demək olar eyni saatlarda Mehman Cavadoğlu da “Vikipedia”dan aldığı bir qaynağı Rəşad bəyə göndərmiş və mənə göndərməsini rica etmişdi. İndi gələk əsas məsələyə...

Osmanlı sultanları haqqında Azərbaycanda hakim olan yanlış bilgilərin çoxu rus qaynaqları vasitəsiylə yayılmaqdadır. Nə yazıq ki, türk tarixçiliyi qaynaqları Azərbaycan üçün hələ yox hökmündədir və bunun ən böyük məsulu da Türkiyədir.

Sultan İkinci Əbdülhəmidin anasının erməni olması yanlış bir bilgidir. Bütün bu yanlışların qaynaqları da çox əskiyə dayanmaqdadır. Üzərində çalışdığım məşhur yazarımız Məhəmməd Əsəd Bəy də “Axan Qızıl” və “Allahuəkbər” isimli kitablarında bu mövzuda daha böyük yanlışlara düşməkdədir. Şübhəsiz onun da qaynaqları rus qaynaqlarıdır. O yuxarıda adı keçən əsərlərində Sultan Əbdülhəmidin hərəmdə 30 min qadını olduğunu, elektrikdən qorxduğu üçün elektrik cərəyanını yasaq etdiyini yazmışdır. Yıldız və Topkapı saraylarını gəzənlər bilirlər, oradakı hərəm dairəsinə nəinki 30 min qadın, 300 qadın belə ancaq sığar. Ayrıca insaflı bütün Osmanlı və Qərb tarixçiləri Osmanlının bütün tarixi boyunca hərəmdə ən çox 300 qadın olduğunu yazmaqdadırlar. Sultan Əbdülhəmid Xanın dörd xanımı vardı. Anası da erməni deyil, çərkəzdi. Birisi “erməni və ya çərkəz olmuş nə fərqi var” deyə bilər. Mən sadəcə tarixi gerçəkçilik adına bunları yazıram, yoxsa Əbdülhəmidin anasının hansı yabançı qadın olduğu mənim üçün də maraqlı deyil.

Sultan İkinci Əbdülhəmid Osmanlı Dövlətinin ən çətin dönəmlərində tam 33 il dövləti idarə etmişdir. Güclü bir kəşfiyyat təşkilatı qurmuş, düşmənlərini addım – addım izlətmişdir. Fransa Kralının sarayında olub bitən hər şeyi biləcək qədər güclü bir kəşfiyyat ordusuna sahibdi. Məşhur türkoloq Vambery belə ona çalışmışdır.

Elektrikdən qorxmazdı, çünki elektrik enerjisini Türkiyəyə gətirən odur. Maraqlananlar (www.enerjienstitusu.com) saytına baxa bilərlər.Xaricə təhsil üçün yüzlərlə tələbə göndərmiş. Türkiyədə ilk sənayeləşmə hücumlarını başlatmışdır. İslam dünyasını gücləndirmək üçün “islamçılıq” fikrinə sarılmış, Cəmaləddin Əfqanini İstanbula gətirmiş, şiə-sünni ayrımçılığını ortadan qaldırmaq üçün işlər görmüş, Təbrizdə türkcə oxudulması üçün İran Şahından ricada bulunmuş, İstanbuldan Hicaza dəmir yolunu o çəkdirmişdir.

Təbii ki, düşmənləri onu diktator olaraq xarakterizə etmişlər. Bunun da çeşidli səbəbləri vardı. Məsələn, yeni açılmış məclisi qapatması ən çox tənqid edilən mövzulardan biridir. İlk məclisdə erməni, rum, ərəb, arnavud millət vəkilləri türk əsilli millət vəkillərindən çoxdu və dövlət üçün böyük bir təhlükə ilə nəticələnə bilərdi.

Sultan Əbdülhəmid indiki İsraildə bir yəhudi dövləti qurulmasını çox usta bir diplomatiya ilə əngəlləmişdir. Bu səbəblə yəhudilər və 1887 Maraş erməni üsyanı səbəbiylə də ermənilər ona düşmən olmuşdular. Ona Qızıl Sultan ləqəbini verən Albert Vandal isimli bir fransız (erməni kökənli ) yazarıdır. Ona qızıl adının verilməsinin səbəbi güya çox erməni qanı tökməsidir. Halbuki o sadəcə dövlətini qorumuş və üsyanları yatırmışdır.

Böyük türkçü H.Nihal Atsız isə onu Gök Xaqan deyə isimləndirmişdir. Məşhur alman kansleri şahzadə Bismarck onu Şərqin ən böyük diplomatı olaraq xarakterizə etmişdir.

Yuxarıda bəhs ettiyim “anası ermənidir” bəhsinə türk tarixçi Prof.Dr. Mustafa Armağan belə cavab vermişdir: “1842-ci il sentyabrın 21-də dünyaya gələn Əbdülhəmidin doğumu haqqında sonradan bəzi rəvayətlər önə sürülmüşdür. Bunlar Əbdülhəmidin atasının qanuni oğlu olmadığı, atası və ya anasının saray xidmətkarlarından bir erməni olduğu rəvayətləridir. Əbdülhəmidin anasının Çandır adında bir erməni qadını olduğu iddiasını ilk olaraq Əhməd Saib “Abdülhamidin Evail-i Saltanatı” adlı əsərində ortaya atmışdır. Belə bir iddianın ortaya atılmasının səbəbi saray həyatını bilməyən xalqı aldadaraq Sultana qarşı bir düşmənçilik yaratmaqdır. Halbuki Osmanlı Sarayına erməni və rum əsilli qadının girdiyi görülməmişdir. Anası Tir-i Müjgan, Sultan Əbdülməcidin altıncı Qadın Əfəndisidir. Tir-i Müjgan, Çərkəs Şspsıh qəbiləsindəndir. Sultan Əbdülhəmidin atası Sultan Əbdülməcid ilə 13 il evli qalmışdır. Tir-i Müjgan, “yaşıl gözlü, açıq qumral, uzun saçlı, bəyaz şəffaf tənli, nahif əndamlı” olaraq tərif edilməkdədir. Saray qadınları arasında incəliyi, nəzakəti və gözelliyiylə bilinən Tir-i Müjganın Əbdülməciddən üç övladı dünyaya gəlmişdir.

Görüldüyü kimi Osmanlı Saray hərəminə erməni və rum qızları alınmamaqdadır. Bunun səbəbi bu xalqların Osmanlı vətəndaşları olmaları və Saray ilə əqrabalıq qurulması istənməməsidir. Padşahların analarının yabançı olmaları bir başqa müzakirə mövzusudur. Qanuni Sultan Süleymanın anası Krım Xanının qızıydı və türkdü.Türk qızlarının cariyə alınmaması və Osmanlı Xanədanı xaricində bir başqa xanədan ortaya çıxması qorxusu hərəmə türk qızı alınmamasına yol açmışdır.

Ayrıca hərəm filmlərdəki və yabançı yazarların xəyallarında süslədikləri şəkildə deyildi əsla. Sarayda Əndərun deyilən bir saray akademiyası vardı və bütün əsgəri, siyasi və dini vəzifəlilər oradan yetişirdi. Əndərunun eynisi hərəmdə də vardı və qadınlar mükəmməl təhsil alırdılar. Məsələn, məşhur Hürrəm həm türk dilini, həm də Əruz vəznini mükəmməl bilir və çox ustaca deyilə biləcək şeirler və məktublar yazardı.O, öldüyündə İstanbulda yüzlərcə insan ac qalmışdı. Çünki hər gün bütün kasıblara yemək paylayar və yoxsulları, xəstələri qoruyardı.

Tarixə baxarkən tarix sosiologiyasını yaxşı bilmək və o günün şərtlərini göz önündə tutmaq məcburidir. Bu günün düşüncə tərzi və görüşləriylə tarix dəyərləndirmək olmaz. Ayrıca tarixdə söylənti və dedi-qodu ilə də tarix yazılammaz. Əldə bir dəlil yoxsa heç bir tarixçi hər hansı bir görüşü gerçək deyə yazammaz.

Son olaraq bunu qeyd edim ki, Mehman Cavadoğlu ilə üzərində mübahisə etdiyimiz Sultan Əbdülhəmid çox yönlü bir hökmdardı. Tarixçilərin çoxuna görə ( İlbər Ortaylı, Yılmaz Öztuna) Osmanlı İmperatorluğunun son böyük hökmdarıdır. Ona müxalif olanlar belə o öldükdən sonra onun ruhundan əhf diləmişdilər. Bunlardan biri olan məşhur Rza Tevfik bir şeirində belə yazmışdır:

Bizdik utanmadan iftira atan

Asrın en siyasi Padişahına!

Orxan ARAS

Almaniyadan yazır

525-ci qəzet.- 2012.- 13 dekabr.- S.2.