Hamlet Qoca: “Mən bu ömrü boşuna yaşamamışam...”

“AZƏRBAYCANIN MÜSTƏQİLLİYİNİ, SOVET REJİMİNDƏN QURTULUB AZAD YAŞAMASINI ÖMRÜMÜN ÖTƏN 70 İLİNİN ƏN BÖYÜK SEVİNCİ BİLİRƏM”

Tanınmış tərcüməçi Hamlet Qocanın bugünlərdə 70 yaşı tamam olur. Bu münasibətlə söhbətləşdiyimiz yubilyar öz ömür yolundan, məşğul olduğu tərcümə sahəsinə gəlişindən, nailiyyət və çətinliklərindən söz açdı.

Hamlet Qoca 1942-ci il dekabrın 22-də Ağdaşda dünyaya gəlib. Hələ orta məktəbdə oxuduğu illərdən fransız dilinin öyrənilməsinə xüsusi maraq göstərib, sonralar Xarici Dillər İnstitutunun fransız dili şöbəsini bitirib. Bir müddət Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutunda çalışan Hamlet Qoca 1966-68-ci illərdə Mali Respublikasında tərcüməçi işləyib. Tərcüməçilik fəaliyyətini davam etdirməklə yanaşı, 1970-80-ci illərdə Azərbaycanın Asiya və Afrika ölkələri ilə həmrəylik Komitəsinin katibi, Əlcəzairdə keçmiş Sovetlərin ölkəsinin səfirliyində bölmə müdiri, Azərbaycan Televiziya və Radio Şirkətində Qərb ölkələri üzrə baş redaktor vəzifələrində çalışıb. Sonralar Milli Məclisinin Beynəlxalq münasibətlər şöbəsində baş məsləhətçi, AzərTAc-da fransız bölməsinin rəhbəri kimi çalışıb. Fransa-Azərbaycan mədəni əlaqələrinin inkişafındakı səmərəli fəaliyyətinə və xidmətlərinə görə, Fransanın yüksək “İncəsənət və ədəbiyyat komandoru” ordeninə layiq görülüb. Azərbaycan- Fransa tarixi və mədəni əlaqələri haqqında ilk araşdırma kitabının müəllifidir. Heydər Əliyev İrsinin Araşdırma Mərkəzinin hazırladığı kitabların fransızca mətninin redaktəsini həyata keçirib.

Tələbəlik illərindən tərcümə ilə məşğul olmağa başlayan H.Qoca Azərbaycan dilinə ümumilikdə 14 tərcümə kitabı, o cümlədən Gi de Mopassanın hekayələrini, Jorj Simenonun “Malular ailəsi” romanını, Fransuaza Saqanın “Salam, kədər”, Ann Flippin “Bir göz qırpımı”, Nikol Villelmanın “Samba və Kinaro”, Andre Moruanın “Fəslin çiçəkləri”, Ümmülbanunun “Qafqaz günləri” və başqa əsərləri tərcümə edib.

Yüksək peşəkarlıq səviyyəsi ilə seçilən tərcüməçiliklə yanaşı müxtəlif illərdə Hamlet Qocanın müəllifi olduğu “Tam-tamlar ölkəsində”, “Afrikada gördüklərim”, “Üç Afrika səfəri”, “Fransızlar yurdum haqqında” və digər kitabları da işıq üzü görüb.

Məşhur mütərcim tərcümə sahəsinə marağından və gəlişindən danşırkən dedi: “Mənim bir ömürlük mütaliəmin böyük hissəsi fransız ədəbiyyatının payına düşür. Hələ fransız dilini yaxşı öyrənməyə başladığım tələbəlik illərində əlimə düşən bütün fransız kitablarını oxuyurdum. Tələbəlik illərindən sonra Afrikada – Mali Respublikasında tərcüməçi işlədiyim illərdə, yaşadığım şəhərlərdə fransızlardan qalan kitabxanalardakı kitabların əksəriyyətinin yararlı-yararsızlığına baxmadan gecə-gündüz oxuyurdum. Bəzilərinin mövzusunu tez unutsam da, arasında sosial mövzulu, yadda qalan əsərlər də vardı. Sonralar Əlcəzairdə işlədiyim müddətdə kitabları və müəllifləri seçmək imkanım vardı. Saatlarla bukinist dükanlarında vaxt itirir, kitabları ancaq reklamlı üzlüklərə görə deyil, mövzu və müəlliflərə görə seçmək imkanı qazanırdım. Məhz ona görə də 1982-ci ildə Əlcəzairdən gəmi ilə Azərbaycana qayıdanda gömrük işçiləri yükümün böyük hissəsinin fransız dilində kitablardan ibarət olduğunu görüb çox təəccüblənmişdilər. Yalnız Sovet Yazıçıları Birliyinin üzvlük vəsiqəsini təqdim etdikdən, kitablar haqqında sorğu-sualdan, bədii tərcümə ilə məşğul olduğumu dedikdən və kinayəli baxışlardan sonra gömrük işçilərinin əlindən qurtarıb həmin kitabları gətirə bildim. Fransız ədəbiyyatı haqqında bildiklərimi azərbaycanlı oxuculara, ədəbiyyat həvəskarlarına çatdırmaq fikri də elə həmin dövrlərdə başlayıb”.

Yubilyarla söhbətimiz zamanı H. Qoca sovetlər dönəmi ilə müasir dövrdə tərcüməçilik fəaliyyətində böyük fərqlər olduğunu qeyd edib. Mütərcimin fikrincə, sovetlər dövründə həm orijinaldan tərcümədə senzura amili vardı, həm də kitab dövlət planına salınmasa, çapı müşkül məsələ idi: “Sovet dövründə orijinaldan hansısa əsəri oxuyurdum, elə xoşuma gəlirdi, mətndən elə ləzzət alırdım ki, istəyirdim, dilimizə tərcümə edim, başqa həmvətənlərim də həmin zövqü hiss etsinlər. Amma gərək mütləq əvvəlcədən tərcümə olunan kitabı dövlət planına salınmasına nail olaydın. Üstəlik də orijinaldan tərcüməyə bir qədər şübhəylə yanaşırdılar, gərək rus dilinə tərcümə olunmuş əsəri çevirəydin. Gi de Mopassanın əsərlərini tərcümə etmişdim, amma plana salınmamışdı deyə, illərlə onun çapını gözləməli oldum. Amma indi, müstəqillik dövründə vəziyyət başqadır. Tərcümə sahəsində də, çap məsələlərində də sərbəstlik mövcuddur. Amma bu dövrün də özünəməxsus problemləri var, çox zaman tərcüməçi öz kitabını özü çap etdirmək, satmaq, oxucuya çatdırmaq məcburiyyətində qalır. Xarici ölkələrdə bu problem çoxdan həll olunub. Nəşriyyatlar tərcüməni də, satış işini də özləri həyata keçirirlər”.

H.Qoca hazırki dövrdə keyfiyyətsiz tərcümə nümunələrinin yayılması fikrinə də münasibət bildirdi: “Mən tərcümədə təcrübəsizliyi də, uğursuzluğu da bir qədər normal qəbul edirəm. Çünki uğurlu tərcümələr təcrübə ilə birbaşa bağlıdır. Əlbəttə ki, bu gün tanınmış mütəxəssislər özləri də nə vaxtsa çətinliklə başlayıblar, ilk vaxtlar uğursuzluqları da olub. Tərcümədə peşəkarlıq zamana bağlıdır, amma həmişə yox. Əgər mütərcimin bədii təfəkkürü, mütaliəsi, dünyagörüşü zəifdirsə, heç onillər də keçsə, uğurlu əsərlər ortaya qoya bilməyəcək. İstedad, əlbəttə ki, vacib amildir. Amma istedadı da zamanla mütaliə ilə, təcrübə ilə cilalamaq, inkişaf etdirmək lazımdır”.

Yubilyar “İndiyə qədər tərcümə etdiyiniz fransız müəlliflərindən daha çox kimi ruhunuza yaxın hiss etmisiniz, yaradıcılığını daha artıq bəyənmisiniz” sualını belə cavablandırdı: “Fransız ədəbiyyatının zəngin tarixi haqqında hamının az-çox məlumatı var. Müasir fransız ədəbiyyatı özünün keçmiş sirayətedici ənənələrinə sadiq qalaraq bütün qitələrdə oxucuların qəlbinə yol tapa bilib. Mənim ən çox sevdiyim fransız yazıçısı isə Viktor Hüqodur. Onun yaradıcılığına, şəxsiyyətinə böyük hörmətim var”.

Sonda tərcüməçi keçdiyi 70 illik ömür yoluna nəzər salanda bir məqamı xüsusilə vurğuladı: “Azərbaycanın müstəqilliyini, sovet rejiminin pəncəsindən qurtulub azad yaşamasını ömrümün bu ötən 70 ilinin ən böyük sevinci bilirəm. Vətənimlə qürur duyuram. Tərcümə sahəsində indiyə qədər dövr və imkandan asılı olaraq bacardığım kimi fəaliyyət göstərmişəm. Düşünürəm ki, mən bu ömrü boşuna yaşamamışam, fəaliyyət sahəmə uyğun olaraq mən də Azərbaycanın və xalqımızın inkişafı naminə mümkün qədər faydalı işlər görməyə çalışmışam”.

Sevinc MÜRVƏTQIZI

525-ci qəzet.- 2012.- 19 noyabr.- S.5.