Ön söz yerinə

Bu günlərdə “Mütərcim” nəşriyyatında Səlim Babullaoğlunun yazıçı Əjdər Ol haqqında “Sənət əsirliyində” adlı kitabı çıxıb. Kitaba müəllifin yazıçı, şair, dramaturq və tərcüməçi kimi çoxprofilli ədəbi fəaliyyətlə məşğul olan Əjdər Olun yaradıcılığı haqqında 2005-ci ildən bu yana müxtəlif vaxtlarda yazılmış resenziya və təəssürat yazıları, habelə Səlim Babullaoğlunun Əjdər Olla müxtəlif vaxtlarda elədiyi ədəbi söhbətlər (“Əmir Teymurun filləri”, “Şeir duyum göstəricisidir”, “Əjdər Olun “Qrafoman” hekayəsi haqqında”, “İnsan azad düşünəndə hər şeyi deyə bilir”, “Üzlərdəki mimikaları oxumaq kitab oxumaq kimidir”, “Həyatımızın çalınan kamançası”, “Əjdər Olun “Yaşa” şeirlər kitabı haqqında düşüncələr”) toplanıb. Nəfis və məxsusi tərtibatla 500 tirajla çap olunan bu kitab müəllifin 4-cü publisistika və ədəbiyyatşünaslıq (“Doktor Qarayev”, “Diktor”, “Ədəbi söhbətlər”) kitabıdır.

Kitabın giriş yazısını oxucularımız üçün maraqlı olacaq deyə diqqətinizə çatdırırıq.

Redaktə və korrektura üçün nəşriyyatın təqdim elədiyi son varianta baxıram. Əjdər Ol haqqında ilk yazını 6 il əvvəl yazmışam, fikirləşirəm ki, bu illər ərzində xeyli görüşümüz, söhbətlərimiz olub və indi pərakəndə xatırlamağa vərdiş eləmiş yaddaşımı qurdalaya-qurdalaya həm o görüşləri, həm də Əjdər Olu bir ədəbi ad kimi nə vaxtdan tanıdığımı dəqiqləşdirməyə çalışıram.

İlk dəfə 80-ci illərin ortalarında eşitmişəm Əjdər Olun adını. Atamdan. Bir neçə il sonra, indi dəqiq xatırlamıram, ya “Gənclik” jurnalıydı, ya “Ulduz”, atam Bakıdan ezamiyyətdən dönəndə, onun şeirləri çap olunmuş bir jurnalı gətirdi. Oxudu, mənə dedi ki, Əjdər Əli Bayramlıdandı, o vaxt Hacıqabul qəsəbəydi və indi Şirvana çevrilən Əli Bayramlıyla eyni ərazi vahidinə daxildi. Jurnalı yazı masasına qoyub gedəndən sonra mən də oxumuşdum o şeirləri. Bu artıq şair Əjdər Olla tanışlıq deməkdi.

Gərək ki, 90-cı ilin oktyabrında, o dövrdə Əjdər Ol Dövlət Televiziyasında ya işləyirdi, ya da sadəcə “Karvan” verilişinin aparıcısıydı, atamla bağlı bir veriliş çəkmişdilər, bizim evdə olmuşdular... biz onda tələbəydik, təəssüf ki, nə qardaşım-bacım, nə mən evdə deyildik. Deməyim budur ki, onda da mənim Əjdər Olla görüşüm, tanışılığım birincinin ikinciyə, kiçiyin böyüyə getdikcə artan hörmətiylə, yenə də qiyabi baş tutdu...

Daha bir neçə il keçdi. Bu illərdə mən artıq şair Əjdər Olu daha yaxşı tanımağa başlamışdım. Bizim tələbəlik dövrümüzün sevimli ədəbiyyat qəzeti kimi yadda qalan “Yol”da oxumuşdum şeirlərini...

Beş-altı il sonra Əjdər Ol bir kitab tərtib elədi. “Şirvana binə gəlləm”. Hələ də Əli Bayramlı olan Şirvanın, Hacıqabulun az-çox tanınan ziyalıları, ədəbiyyat adamları haqqında əsərlərindən nümunələr verilməklə məlumat kitabıydı. Mənim də haqqımda iki şeirimlə bərabər məlumat verilmişdi. Düzü, o vaxt da, indi də həmin kitaba düşməyimin səbəbini özümdən daha çox Əjdər Olun atama verdiyi qiymət, atama olan səmimi münasibətiylə bağlayıram.

2000-ci illərin lap əvvəliydi. Brodskidən tərcümələrə aludəydim. Bir gün Əjdər Olla rastlaşdım. Bu bizim ilk görüşümüz olsa da elə salamlaşdı, elə hal-əhval tutdu ki, elə bil ilk dəfə görüşmürdük, bunun insanlarla davranmağın ustası olan Əjdərin ən adi keyfiyyəti olduğunu sonradan bildim. “Palitra” qəzetində Adil Mirseyidin hazırladığı “Vernisaj” adlı ədəbiyyat səhifəsində yer almış Brodskidən elədiyim tərcümələrdən danışdı, bir-iki xoş söz söylədi, sonra da telefon nömrələrini verib dedi ki, zəng elə, gəl, söhbətləşək. Bir neçə gün sonra getdim. Yadımdadır, “Palitra”nın səhifəsinin surətini, üzünü çıxarmışdı, bəzi yerlərdə karandaşla, bəzi yerlərdə isə qırmızı qələmlə qeydlər eləmişdi. Bu dəfə çox böyük nəzakətlə də olsa yalnız iradlarını dedi. Düzü, onda bir az alındım, bəlkə yenə də təqdir gözləyirdim. On il vaxt keçib həmin hadisədən. Amma indiyədək ikinci belə hadisəylə rastlaşmamışam. Heç vaxt görməmişəm ki, bir həmkarımız xahiş, müraciət gözləmədən başqa bir həmkarının işinə belə həssaslıqla yanaşıb ona düzəliş etsin, bunu onun diqqətinə ürəyinə dəymədən çatdırsın. İndiyədək yadımdadır, Əjdərin surəti çıxarılmış qəzeti masasının bir küncündən səliqəylə götürüb açmağı və qeydlərini aramla mənə deməyi. Sonra da həmin o nüsxəni mənə uzatdı, dedi ki, lazım bilsən(!) istifadə eləyərsən. Düz səkkiz il sonra, “525 kitab” seriyasından İosif Brodskinin şeirlər və esselər kitabını çapa hazırlayanda mən o qeydlərdən yararlandım, qeydlərin bir hissəsinin doğru olduğunu etiraf elədim özümə, həmin nüsxəni saxlamışdım.

Bir neçə il də keçdi. “Yeni Azərbaycan” qəzetində “Ədəbiyyat” əlavəsi hazırlayırdıq.Yenə də tərcümələr, şeirlər , yazılar, resenziyalar, məqalələr. ...Bir gün Əjdər zəng eləyib məni aparıcısı olduğu “Gülüstan” verilişinə dəvət elədi. Sonradan daha bir dəfə də getdim o verilişə...

İndi biz onunla tez-tez görüşürük. Kitablar çıxanda, premyeralarda, təqdimat mərasimlərində, xeyirdə, şərdə, yaxud da ki, elə-belə, darıxanda. Bu illər ərzində onunla tərcüməçi kimi kitablar üzərində bərabər işləmişik, mən onun hər sözə, hər vurğuya nə qədər ehtiyatla, həssas yanaşdığını, məhsuldar olduğunu dəfələrlə görmüşəm. Tərcüməçisi özü olduğu mətnlərə də belə yanaşıb, tərcüməyə verdiyi öz mətnlərinə də.

Biz onunla müxtəlif layihələri birlikdə gerçəkləşdirmişik: “Əjdər Ol və dostları” adlı, güman edirəm bu iş davam edəcək, layihəsini Rəbiqə Nazimqızının da iştirakı ilə birlikdə “uydurub” cavan həmkarlarımızın əsərlərindən,səslərindən ibarət disk buraxmışıq, Maqvala Qonaşvilinin kitabı üzərində işləmişik... Mən onun nə qədər dəqiq bir adam olduğunu və zamana hörmətlə yanaşdığını görmüşəm.

Mən onun həmkarlarına və ümumiyyətlə insanlara nə qədər həssas yanaşdığını hər dəfə sezmişəm. Əjdər Ol mənim tanıdığım az-az adamlardandır ki, hədd, ölçü hissini heç vaxt itirməyib. Panika keçirdiyini heç vaxt görməmişəm.

İş başında görmüşəm Əjdər Olu. Amiranə, lakonik, dəqiq. Qarşısındakını belə olmağa sövq edən xarizma və bacarıqla: telefon zənginə “Salam. Danış”- deyə cavab verəndə həmsöhbətinə o saat mətləbə keçməkdən başqa çıxış yolu qoymayan ustaca tövrü, “Həəə, qardaş salam,salam. Danış görək” deyəndə isə vaxtının çox olmasını duyuran, ürəkləndirən bir eyhamla.

Onun ilk baxışdan quru, soyuq təəssürat yaradan görüntüsünün altında, bunu mənə çoxları deyib, iti yazıçı gözü və fəhmiylə yanaşı insanpərvərliyi həmişə ayıq-sayıq olub.Onun o soyuq və quru görüntüsünün altında yuxa, kövrək bir şair və insan gizləndiyini mən tez-tez görmüşəm.

Əjdər Ol çətin günün dostudu. O qədər olub ki, səhər tezdən zəng edib və təklif edib ki, bəlkə gedək filankəsə baş çəkək,başına qəza gəlib. Getmişik, geri qayıdanda gülə-gülə deyib ki, heç qəhrəmanlarıyla belə görüşə gedən yazıçı görmüsən? Bu sözün çoxlu yozumu ola bilər, amma mən dəqiq bilirəm ki, Əjdər bu sözüylə baş verənlərdə sanki onun bir yazıçı kimi də olsa marağı olduğunu yumorla qabartmaqla, əslində həmin adama insani planda göstərdiyi xeyirxahlığı gizlətmək, unutdurmaq, onu sanki arxa plana keçirmək niyyəti durub.

Onda özünü erkən biruzə verən –hər halda mən bunu on ildi ki, hiss edirəm, – ağsaqqallıq görmüşəm,yox,o bu keyfiyyəti heç kimə güclə sırımayıb, hamı elə belə də olmalıdır düşünüb, hər şey ahəngdar baş verib.

O qədər olub ki, “yəqin filankəsin toyuna gedəcəksən, bir gedərik” deyib, görüş yerinə də hamıdan tez gəlib. O qədər olub ki, hamının özünü itirdiyi, çaşqınlığın bərqərar elədiyi sükut və çıxılmazlıq içində adi sözü ilə hamını vəziyyətdən çıxardıb, yox yerdə necə deyərlər, urvat yaradıb.

Yumor hissi çox güclüdü onda. Amma hamı kimi yalnız gülüş üçün hesablanmayan, adi, axarlı, orqanik bir yumoru var Əjdərin. Çox ciddi görkəmlə, asta səslə və rahatca, məsələn bir toydasınızsa, müğənninin qulaq batıran cingiltili səsindən bezib belə deyə bilər: – O müğənniyə çox pul vermək lazımdı, ki, oxumasın. Necə ki deyib.

Deyəsən, Karneginin sözüdü, deyir ki, masası dağınıq olanın qafası da dağınıqdı, iş otağında dəfələrlə görüşmüşəm onunla, masasının üstünü heç vaxt dağınıq görməmişəm. Kağızlar, məktublar, poçt, qəzetlər, kitablar... hər şeyi təzələnmiş şəkildə, amma həmişə öz yerində görmüşəm.

Yoldaşlığı əvəzolunmazdı. İngilssayağı hazırlıqlı adamdı. Sanki qabaqcadan nə lazım olacağını bilir. Bəlkə də elədi.

Əjdər də bir səyyah, Odissey ruhu var. Böyük öyrənmək yanğısı var onda. Hər səfərdən qayıdanda təəssüratlarıyla bölüşüb mənimlə. Hər dəfə də mütləq muzeydən, teatrdan, tarixdən nəsə danışıb... Marqaret Tetçerin London küçələrindəki asta yerişindən də, Vatikanın tükürpədən əzəmətli kilsələrindən də. Danışmağı da ki bir ayrı aləmdi. Yer, məkan haqqında, muzey haqında elə danışır ki, elə bil adam haqqında danışır, sanki növbəti portret yazısını oxuyursan, kim bilir, bəlkə bu daha düzdü, biz muzeyə gedəndə əşyaları yox, onların vasitəsiylə adamları tanımaq, görmək istəməmişik məyər?

Əjdər Ol həqiqi vətənpərvərdi, çünki az-az ədəbiyyatçılarımızdandı ki, vətənin-insan olduğunu bilir, vətən onun üçün adətən pafosla şəkilləndirilən və yalnız ərazi yox, o ərazidəki talelər məcmusudu.

İnsanşünas deyilən bir söz var, Əjdər insanşünasdı.

Mən onun evində olmuşam, eyvanında yaratdığı “yazıçı guşəsində” energetik rahatlıq duymuşam, həmin güşədə hələ yəqin çox az adamın eşitdiyi memuar, xatirat üslubunda yazdığı iri həcmli nəsr əsərinin fəsillərini oxuyub. Özü də fasiləsiz 2 saat 15 dəqiqə. Əsla yorulmamışam. Əksinə, bu oxu prosesində bizim əsrdə itib getmiş olan, mənim isə yalnız kitablardan tanıdığım “velikosvetskiye”, ya da “bogemnıye çteniya”ları canlandırmağa çalışmışam...

Mən bu giriş yazısında yazıçı Əjdər Olla tanışlığımdan, bu tanışlığın tarixçəsindən, insan Əjdər Olu necə gördüyümdən danışdımsa da onun yazıçılığı haqqında danışmadım, çünki kitabdakı sonrakı yazılar həm vaxtilə çap olunanda, həm də elə bu kitabda eyni işi yerinə yetirib və yetirəcək. Ümid edirəm ki, bu giriş yazısı sonrakı yazılarda yaradıcılığını təhlil etdiyim Əjdər Olun obrazını bitkinləşdirməyə az da olsa xidmət edəcək. Çünki bu kitab öz-özünü yaradıb, yaşadığımız günlər həyatı təşkil edib yaratdığı kimi.Bu kitaba daxil olan yazılar, söhbətlər kitab olmaq hədəfi ilə yazılmayıb, edilməyib,bunu sevmirəm. Kitab yazıram, roman yazıram deyib işini anons eləməyi düzgün hesab eləmirəm. Kitab yazılmaz, o baş tutar, peyda olar. Deməyim budur ki, bu kitabdakılar – istedadlı şair, son illər yetişmiş ən bitkin, bütöv yazıçılarımızdan biri (polyak tərcüməçilərindən birinin dediyi kimi azərbaycanlı Çexov; mən isə “və Dovlatov” kəlməsini əlavə edərdim), dramaturq Əjdər Olun zaman-zaman nəşr olunan, oxucuların, dinləyicilərin, insanların ixtiyarına verilən şeirlərinə, hekayələrinə, pyeslərinə münasibətlər kimi ayrı-ayrı vaxtlarda yazılıb və mətbuatda çap olunub. Əgər kitab öz-özünü yaradırsa demək giriş yazısını da qaçılmaz edir.

Ağlıma gəlir, bəlkə də Əjdər Ol mənim yerimdə olsaydı, əvvəllər yazdığı portret yazılarındakı ustalıqla növbəti hekayəsini yazacaqdı, çap etdirəcəkdi, bu hekayə uzun müddət ədəbiyyatın yarımqaranlıq və şərab qoxuyan dəhlizlərində yozulacaq, dartışılacaq, yüz cür mənalandıracaq, hətta mənə “təskinlik” verənlər də olacaqdı. Ola bilsin...

Amma heç kimi təkrar eləməyə ehtiyac yoxdu, xüsusən həmin adamla dostsansa. Hətta həmin adam Əjdər Oldursa belə...

18 avqust, 2011-ci il, Höküməli

525-ci qəzet.- 2012.- 11 fevral.- S.21.