Əli Hüseynli: “Qarabağ probleminin həllində bəlkə ən ədalətli rolu Rusiya oynaya bilər”

“SOÇİ GÖRÜŞÜNDƏ İMZALANMIŞ BƏYANATDA ZİYALILARIN BU PROSESƏ QATILMASI İLƏ BAĞLI BƏND CİDDİ MÜZAKİRƏYƏ SƏBƏB OLMADI”

Milli Məclisin Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsinin sədri Əli Hüseynlinin Modern.az saytına müsahibəsini təqdim edirik.

– Azərbaycan-Ermənistan prezidentləri arasında bu ilin yanvarında Soçidə baş tutan görüşdən sonra verilən birgə bəyanatda maraqlı məqamlar nəzərə çarpıb. Prezidentlər ziyalılar, elmi və ictimai dairələrin təmsilçiləri arasında dialoqun inkişaf etdirilməsinə dəstək verməyə hazır olduqlarını bildiriblər. Sizin fikrinizcə, bu münaqişə tarixində tərəflər arasında indiyə qədər arxa planda qalan humanitar miqyaslı təmasların yaradılması bizə hansı perspektivlər vəd edir?

– Əvvəla qeyd edim ki, Soçi görüşü zamanı imzalanmış birgə bəyanatdakı ziyalıların, elmi və ictimai dairələrin bu prosesə qatılması ilə bağlı bənd ölkəmizdə ciddi müzakirəyə səbəb olmadı. Bu təəssüf doğurur. Mən hesab edirəm ki, bir sıra ziyalılarımız siyasi ambisiyalarını kənara qoyub ümummilli maraqlara xidmət edərək prosesə çox ciddi şəkildə qatılmalıdırlar. Bir sıra aspektlərinə görə bu çox mühüm məsələdir. Bu bizim ziyalılarımıza imkan verəcək ki, qarşı tərəfdən nə qədər üstün olduğumuzu sübut etsinlər. Ermənilər və azərbaycanlıların təmsil olunacağı belə təmaslarda debatlar yəqin ki, olacaq. Bu zaman biz arqumentlərimizin qarşı tərəfdən nə dərəcədə daha üstün olduğunu debatlarda sübut etməli olacağıq. Belə təmaslar həmçinin bizim ziyalılara 20 il ərzində qurduğumuz dövlətimizin sabit və dayanıqlı olduğunu göstərməyə imkan yaratmaqla yanaşı, Dağlıq Qarabağ ermənilərinə seçim etmək şansı verəcək: Ermənilər başa düşəcəklər ki, Azərbaycanın tərkibində qalmaq müstəqil olmaqdan yaxud Ermənistana birləşməkdən daha rahat və faydalıdır.

Odur ki, belə demək mümkünsə, qeyri-ənənəvi fəaliyyətlə məşğul olan bizim ziyalılar üçün yaxşı mövzudur. Bundan başqa, qeyd edim ki, ziyalılarımızın bir hissəsi passivdir, bir hissəsi isə cəmiyyətdəki problemləri təkcə ziyalı gözü ilə deyil, artıq siyasi xadim gözü ilə görməyə başlayıb. Bunlar isə ayrı-ayrı şeylərdir. Siyasətlə məşğul olmaq istəyən gərək siyasi partiyada təmsil olunsun. Ziyalının məqsəd və məramı başqa məsələdir. Mən ziyalıların azad düşüncəsini başa düşürəm və ona hörmətlə yanaşıram. Amma siyasi yüklə yüklənmiş ziyalı modeli dünyada yoxdur. Mənə elə gəlir ki, Azərbaycan ziyalı təbəqəsi Soçi görüşündəki bəyanatda əks olunmuş təklifə ciddi reaksiya verməli və prosesə qatılmalıdırlar.

– Fransa Senatının qondarma “erməni soyqırımı”nın inkarına görə cəzanı nəzərdə tutan qanunu Azərbaycanda ciddi və sərt təpki ilə qarşılanıb. İctimai və siyasi müstəvidə Fransanın ATƏT-in Minsk qrupundakı həmsədrliyindən çıxarılması aktiv müzakirə edilir. Bu mümkün ola bilərmi?

– Azərbaycan indiyə qədər Fransanın Minsk qrupundakı həmsədrliyinə dözüb. Zamanında Parisin bu formatdan kənarlaşdırılması üçün cəhdlər edilib. Mərhum Heydər Əliyevin dövründə Fransanın əvəzlənməsi üçün ciddi işlər də görüldü. Azərbaycan çalışırdı ki, Almaniya həmsədr olsun. Nəticələr də var idi. İndi nə çarə ki, format belə olub. Bizim Fransaya olan münasibətimiz aydındır. Amma bu problemin həllində Fransaya axıra qədər inanmamışıq. Çünki Fransanın təmsilçiliyi Azərbaycanın istəyi ilə olmayıb.Ona görə də Minsk qrupundakı fəaliyyətində Fransadan umacağımız bir məsələ də yoxdur. Demək istədiyim nədir? Cəmiyyətə Fransa ilə bağlı Azərbaycan hakimiyyətini guya Fransanın mövqeyindən bixəbər kimi təqdim etmək yanlışdır. Belə təsəvvür yaradılır ki, guya Azərbaycanın bu sahəyə məsul şəxsləri bu vaxta qədər heç nə bilməyiblər və indi Fransa belə addım atandan sonra bəlli olub ki yanılmışıq. Bu düzgün deyil. Fransanın məlum bədnam qanunu qəbul etməzdən əvvəl və sonrakı mövqeyində Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı heç bir dəyişiklik yoxdur.

– Bəs ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrlik institutunun iflası barədə deyilənləri bölüşürsünüzmü?

– İlk olaraq həmsədr dövlətlərin regiona yönəlik siyasətinə diqqət yetirmək lazımdır. Məsələn, dünyanın superdövləti elan edilmiş ABŞ-a nəzər salın. Biz bu dövlətlə müttəfiqik və ABŞ Azərbaycan müstəqilliyinə sayğı ilə yanaşan dövlətdir. Amma ABŞ çox uzaqdadır və dünyadakı problemlərə yönəlik strateji planları var. Onlar Dağlıq Qarabağ məsələsinə Qafqazdakı sabitliyin pozulmasına gətirən problem kimi, yəni ümumi problem kimi baxırlar. ABŞ-da bu münaqişəni “Azərbaycan-Ermənistan”, “torpaq, işğal” parametrləri ilə ölçmürlər. Heç baxa da bilməzlər. Ona görə ki, ABŞ tarixinin özü başdan-ayağa qədər işğaldır.

Yəni demək istəyirəm ki, ABŞ Azərbaycan ərazilərinin ermənilər tərəfdən işğalı məsələsinə bizim qədər həssas yanaşmır. Onlar üçün belə bir problem yoxdur. Amerikalılar üçün geopolitik problem var: hesab edirlər ki, münaqişə onların bölgədəki neft maraqları üçün qeyri-sabitlik yarada bilər, elə etmək lazımdır ki, bölgədə sakitçilik olsun. Heç ideal vəziyyətdə də amerikanlar bizi duymur. Nə amerikanlı olaraq, nə də dövlət olaraq. Hətta bizim orada olan dostlarımız bunu başa düşsələr belə, Amerika çox uzaqdadır. Prosesə müdaxilə edə bilmirlər. 2008-ci ildəki Gürcüstan–Rusiya münaqişəsi göstərdi ki, ABŞ prosesdə aktiv ola bilmədi. Yerdə qalır Rusiya. Ola bilər mövqeyim bir qədər fərqli görünsün. Bizimlə dost olsa da, Rusiya Ermənistanla daha yaxın müttəfiqdir. Məsələ ondadır ki, problemin həllində bəlkə də ən ədalətli rolu məhz Rusiya oynaya bilər. Bunu yetişdirən bir sıra amillər var. Dağlıq Qarabağ probleminin ilk illərində bizim cəmiyyət ədalətli mövqeyi daha çox Avropadan və ABŞ-dan gözləyridi. İndi 20 il keçib. Cəmiyyət çaşqınlıq içərisindədir. Çünki ümid etdiyi ədaləti görə bilmədi. Bilirsinizmi ictimaiyyət niyə Fransanın əleyhinə gedir? Fransızlar bunu başa düşmürlər. Ona görə ki, biz Rusiyadan fərqli olaraq onlardan daha çox şey gözləyirdik. İndi 2012-ci ildə isə cəmiyyət düşünməyə başlayıb və onda suallar yaranıb. İnsanlar sual verirlər ki, axı 20 il əvvəl biz bu Qərbin demokartik dəyərlərini seçərkən, inteqrasiya yoluna üstünlük verərkən ayrı arzular var idi. Sən demə burada başqa məqsədlər var imiş. Ela Fransa Senatının son məlum qərarını götürün. Rusiya Ermənistanın tarixi partnyoru olsa da, o belə addım atmayıb. Ruslar Ermənistan dövlətini ermənilərə hədiyyə edib, amma fransızların atdıqları addımı atmayıblar. Digər tərəfdən Fransa sıradan bir dövlət deyil axı. Avropanın aparıcı dövləti, Avropa Şurasının üzvü olan dövlətdir. Onların böyük məsuliyyəti var. Deməli dünyada nəsə başqa şeylər baş verir...

– Hesab edirsiniz ki, 20 il əvvəl bizim Qərbə yönəlik arzularımız Qərbin günahı üzündən doğrulmayıb?

– Birmənalı şəkildə belədir.

– Yəni Rusiya bu məsələdə “kozur” əldə edib?

– Mən demək istyirəm ki, tarixi baxımdan da, əlaqələrimiz baxımından da Rusiya bu konfliktin həllində daha ədalətli rol oynaya bilər və oynayır da. Üstəgəl çox yaxşı haldır ki, son illərdə Türkiyə də bu prosesdə aktivləşib. Yəni münaqişənin real həlində həlledici sima yalnız Türkiyə və Rusiyadır. Siz məni inandıra bilməzsiniz ki, ABŞ bu problemin həlli üçün gündəlik işlə məşğuldur. Qarabağla Rusiya və Türkiyə məşğul olur. Fransanın Minsk qrupundan çıxması hələ heç nə demək deyil. Biz enerjimizi ona sərf etməli deyilik ki, Fransa Minsk qrupundan çıxsın. Əslində emosiyalar düzgün qərarların qəbul edilməsinə mane olur. Məncə, Rusiyanın bu prosesdə rolu faydalıdır və Soçi bəyanatı bu baxımdan ictimai təbəqə-jurnalistlər, alimlər, ziyalılar üçün yeni bir müstəvi açır.

– Azərbaycan Qarabağ məsələsində daim hüquqi müstəvidə mübarizə aparır. Biz BMT qətnamələrinin yerinə yetirilməsini tələb edirik. ABŞ-ın, Avropanın siyasi tərzi bəzən elə təsəvvür yaradır ki, məsələ təkcə kağızda yazılanlarla həll olunmur.

– Bəzən belə olur. Məsələn Xocalı soyqırımı problemdir. Siz yəqin ki, 90-cı illərdə Balkanlarda baş vermiş müharibənin tarixindən xəbərdarsınız. Orda 10 minlərlə insan tələf olub. Yuqoslaviyanın bombalanması, Serbiya məsələsi... Demək istəyirəm ki, əslində geniş mənada dünyanın aparıcı dövlətlərinin münaqişələrə və insan ölümlərinə yanaşması çox fərqlidir. Onlar hətta buna vərdiş ediblər. Bunlar xoşagələn tendensiyalar deyil. Təəssüf ki, dünya İkinci Dünya Müharibəsindən sonra formalaşmış sərhədlərə təqribən 50 il hörmətlə yanaşdı. SSRİ-nin dağılması ilə dünyada yeni tendensiya müəyyənləşdi. Əslində isə hamının razılaşdığı “Helsinki sisteminin” dağıldığını demək olar.

– Bəs indi dünyada universal hüquq sistemi nə dərəcədə çevikdir və keçərlidir?

– Hüquq sistemi və beynəlxalq məhkəmələr elə bir sistemdir ki, konkret nəticə olur. Yəni tərəflər konkret qənaəti–haqsız və ya haqlı olduğunu görürlər. Amma siyasi yüklü qərarlarda siyasi emosiyalar həmin qətnamələrin üzərinə çökür. Bir tərəfi qane edir, bir tərəfi eləmir. Açıq danışaq. Ərəb ölkələrində rejimlərin dəyişməsinə baxaq. Azərbaycanda insanlar var ki, orada baş verənlərə bir müsəlman kimi fərqli yanaşır. Deməli burada artıq bizim individual istəyimiz ortaya çıxır. Xarici ölkənin müsəlman ölkəsinə müdaxiləsi kimi baxır. Bu baxımdan Avropa Birliyinin, Ərəb Liqasının qətnamələri siyasi emosiyaların çökdüyü qərarlardır. Bir də var hüquqi qərarlar. Fransa Senatının “erməni soyqırımı” ilə bağlı qərarına müxtəlif yanaşma var. Məsələn, Fransa qanunvericilik komitəsində yanaşma fərqli oldu. Bu mənim üçün də bir hüquqşünas olaraq maraqlı idi. Belə çıxır ki, Fransa böyda ölkənin qanunlar sistemi tam mükəmməl deyil. Halbuki, Azərbaycanda Milli Məclisinə hər hansı qanunu təqdim edərkən onun İnsan Haqları Konvensiyasına, Konstitusiyaya zidd olub-olmamasını araşdırırıq. Deyirik ki, birdən bizim parlamentdə qoşulduğumuz konvensiyaya zidd olan qərar çıxararıq. Düzdür, bizdə onu müəyyənləşdirmək üçün xüsusi bir mexanizm yoxdur. Amma biz bunu Hüquq siyasəti komitəsinin, parlamentin qanunvericilik şöbəsinin gücü ilə edirik.

Amma biz Fransa parlamentində nəyin şahidi oluruq? Qanunvericilik komitəsi deyir ki, bu bədnam qanun Avropa İnsan Haqları Konvensiyasının 10-cu maddəsinə ziddir. Buna heç əhəmiyyət belə vermirlər. İndi Fransa Konstitusiya Şurasının qərarını gözləyək. Mən inanıram ki, Fransa Konstitusiya Məhkəməsi bununla bağlı obyektiv qərarını verəcək və qanunun İnsan Haqları Konvensiyasına zidd olduğunu elan edəcək. Etməsə, mən belə qərara gələcəyəm ki, heç orda da tam müstəqil məhkəmə sistemi yoxdur. Deməli belə çıxır ki, 21-ci əsrdə artıq insan haqları məhkəməsi, beynəlxalq məhkəmələr iflasa uğrayıb.

525-ci qəzet.- 2012.- 22 fevral.- S.5.