İşıqlı alim, müdrik insan

Ötən əsrin səksəninci illərində işıq üzü görmüş “Altı il Dəclə – Fərat sahillərində” adlı kitabın cəmiyyətdə yaratdığı abu-hava indi də gözümün qabağındadır.

Yadımdadır, yüz mindən çox tirajla çap olunan bu kitabı əldə eləmək hamıya müəssər ola bilməmişdi. Amma onu Azərbaycan oxucusunun böyük əksəriyyəti oxumuşdu. Bu kitab əldən-ələ gəzir, evdən-evə “qonaq” gedirdi.

Kitab mağazalarından birində işləyən tanışımın vasitəsilə piştaxta altından əldə elədiyim bu kitabı özüm oxuduqdan sonra doğulub boya-başa çatdığım Ucar rayonunun Boyat kəndində yaşayan atam Seyfəddin müəllimin xahişilə, oxumaq üçün ona aparmışdım. Kənddə olan yeganə bu nüsxəni siyahı üzrə növbə ilə bütün boyatlılar oxumuş və mənim ünvanıma bolluca “sağol” da göndərmişdilər.

Qəzənfər Paşayevin adını onda ilk dəfə eşitmişdim, təbii ki, “Altı il Dəclə – Fərat sahillərində” elmi-publisistik kitabın müəllifi olaraq...

Azərbaycan müstəqillik əldə elədikdən sonra radiodan, televiziya ekranlarından, müxtəlif qəzet və jurnallardan Qəzənfər Paşayevin yaradıcılığı barədə onun özünün və başqalarının dilindən daha geniş məlumat əldə eləmək imkanım yarandı.

Onunla şəxsi tanışlığım isə – möhtəşəm əsərlərini, o cümlədən adı dillərdə gəzən “İtgin gəlin” və “Əfsanəsiz illər” kimi romanlarını 10 cildlik nəşrə yerləşdirən və Azərbaycan oxucusuna əmanət qoyaraq 2009-cu ilin ortalarında haqqın dərgahına qovuşan böyük Azərbaycan yazıçısı, yaxın dostum Əlibala Hacızadənin yas mərasiminə təsadüf etdi.

Qəzənfər müəllimlə sonrakı görüşlərimizdə onun şəxsi avtoqrafı ilə mənə bağışladığı – görkəmli Azərbaycan ədəbiyyatşünası akademik Bəkir Nəbiyevə həsr etdiyi “Azərbaycan ədəbiyyatının patriarxı”, böyük Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri İmadəddin Nəsiminin həyat və yaradıcılığından bəhs edən “Nəsimi haqqında araşdırmalar”, Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyev cənabları haqqında “Xilaskar” sərlövhəli yazısı başda olmaqla, 31 şəxsiyyət haqqında, o cümlədən – Səməd Vurğun – “Səməd Vurğunun dünya şöhrəti”, Rəsul Rza – “İki zirvədən biri”, İhsan Doğramacı – “Sağlığında heykəlləri ucaldılan fenomen insan”, Bəxtiyar Vahabzadə – “O xalqın ümid və güvənc yeri idi”, akademik Məmmədağa Şirəliyev – “Türkologiya elmimizin patriarxı” və digər dəyərli ziyalılarımız barədəki yazıları özündə cəm eləyən “Borcumuzdur bu ehtiram” adlı kitablar daim iş masamın üzərindədir. Vaxtaşırı vərəqləyirəm bu kitabları, təkrarlayıram bu kitablarda yer almış deyimləri...

Ötən əsrin 60-70-ci illərində zaman fasiləsilə iki dəfəyə 6 il müddətində İraqda tərcüməçi qismində fəaliyyət göstərmiş Qəzənfər Paşayev, əsas işindən sonrakı vaxtını daha səmərəli istiqamətə yönəldərək, bu ölkədə yaşayan və sayı iki milyon yarımı keçən – “İraq türkmənləri” kimi tanınan azərbaycanlıların dialektinə daxil olan spesifik sözlərin və onların folklorunun toplanaraq araşdırılması ilə məşğul olmuş və nəticədə “Azərbaycan dilinin Kərkük dialekti” mövzusunda namizədlik, “İraq türkman folklorunun janrları” mövzusunda isə doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək alimlik dərəcəsinə yiyələnmişdir.

Qəzənfər Paşayevin geniş əhatəli ədəbi-elmi fəaliyyətində İraq türkmanlarının ədəbi-bədii yaradıcılığının tədqiqi və təbliği xüsusi yer tutur ki, onun ərsəyə gətirdiyi “Kərkük bayatıları”(Rəsul Rza ilə birgə), “Arzu-Qənbər dastanı”, “Kərkük mahnıları”, “İraq-Kərkük atalar sözləri”, “Kərkük tapmacaları”, “İraq-Kərkük bayatıları”, “Nəsiminin İraq divanı”, “Kərkük folkloru antologiyası”, “Kərkük folklorunun fonetikası”, “İraq-türkman folklorunun janrları”, “İraq-türkman ləhcəsi” və bu kimi fundomental əsərləri buna bariz nümunədir.

Qəzənfər müəllim qələmini tərcümə sahəsində də sınayıb. O, “Rusca-ərəbcə danışıq kitabı”nın, ingilis dilində çap olunmuş “İngiltərə haqqında” kitabının və bir neçə bədii nəşrlərin tərcümə müəllifidir.

O, bir çox ədiblərimiz haqqında portret xarakterli maraqlı kitabların müəllifi olmaqla yanaşı, həm də bu kitabların işıq üzü görməsində şəxsi vəsaitini də əsirgəməmişdir.

Mən Qəzənfər müəllimin çoxsaylı əsərlərinin hamısının adını sadalamaq və bu əsərlərin məğzi barədə yazmaq fikrində deyiləm. Bu iş ədəbiyyatşünas, folklorşünas, publisist, dilçi və tərcüməçi alimin həyat və yaradıcılığının tədqiqi ilə məşğul olan mütəxəssislərin payına düşər. Mən sadəcə olaraq onun fəaliyyətinin əhatə genişliyindən, gördüyü hər işin sadəcə olaraq həcmindən yox, həm də onların hər birinin sanbalından, aktuallığından, hətta deyərdim ki, vacibliyindən, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığındakı xüsusi çəkisindən söz açmaq istərdim.

Qəzənfər müəllimin tədqiqat işləri təkcə Azərbaycanda deyil, həm də Türkiyə və İraq kimi ölkələrdə layiqli qiymətini alıb, onun barəsində Bəxtiyar Vahabzadə, Bəkir Nəbiyev, Teymur Bünyadov, Vasim Məmmədəliyev, Yaşar Qarayev, Nizami Cəfərov, Azad Nəbiyev kimi akademiklər, İraqdan – Əta Tərzibaşı, Əbdüllətif Bəndəroğlu, Sinan Səid, Mahir Naqib, Sübhi Saatçı, Mövlud Taha Qayacı, Türkiyədən isə Mustafa Arqunşah, Cəlal Ərtuq, İsa Özqan, Əflatun Nemanzadə və digər bu kimi elm və sənət adamları tutarlı fikirlər söyləyiblər.

Xalqını, onun keçmişini sevən, indisini inkişaf etdirməyə çalışan və gələcəyini firavan görmək istəyən, elm fədaisi Qəzənfər Paşayev Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda fəaliyyət göstərən “Folklor Elmi-Mədəni Mərkəzi”nin nəzdində hələ keçən əsrin sonlarında “İraq türkman ocağı” adlı altında yaratdığı çoxsaylı və maraqlı eksponatlardan ibarət kolleksiyanı sonradan Azərbaycan Ədəbiyyat Muzeyinə bağışlayıb.

Qəzənfər Məhəmməd oğlunun digər sahələrdə olduğu kimi, pedaqoji və elmi kadrların hazırlanmasında da xidmətləri var və o, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun “Elmi və Dissertasiya Şuraları”nın üzvüdür.

Qəzənfər Paşayev uzun illər “Azərbaycan-İraq Dostluq Cəmiyyəti”nin sədr müavini qismində fəaliyyət göstərib, o, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin nəzdində fəaliyyət göstərən “Elmi-Dini Şura”nın üzvü, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Təftiş Komissiyasının sədri kimi ictimai-siyasi fəaliyyətlə də məşğul olmaqla yanaşı, həm də bir çox mətbu orqanların Redaksiya Heyətinin üzvüdür.

Qəzənfər müəllim çox xeyirxah və həm də xeyriyyəçi insandır.

27 avqust 1937-ci ildə Tovuz rayonunun Düzqırıxlı kəndində doğulub boya-başa çatmış, amma 60 ilə yaxın bir dövrdə doğma yurdda yaşamayan Qəzənfər Paşayev, qardaşı qızı – dəyərli millət vəkili Qənirə xanım Paşayeva ilə birgə həmişə bu torpağın təəssübkeşliyini çəkir, bu yurdun daha da abad olması üçün bütün səylərini göstərir, bu eldə yaşayıb-yaratmış saz-söz adamlarının, el şairlərinin yubileylərinin Bakının və Tovuzun nüfuzlu mədəniyyət salonlarında keçirilməsini təşkil və təmin edir, onların yaddan çıxmaqda olan yaradıcılıq nümunələrini kitab şəklində əbədiləşdirərək təqdimat mərasimləri keçirir.

Gərəkli olmağı bacaran, insanlara yarımaqdan, gördüyü işi yarıtmaqdan zövq alan adamdır Məhəmməd oğlu Qəzənfər!

Məhəmməd oğlu Qəzənfər ədəb-ərkan sahibidir. Onun səsinin bir tembri var – orta, eşidilən və səlis.

Onun bərkdən danışdığını eşitməmişəm. Bu və ya digər məsələyə münasibəti zamanı üzünün cizgilərinin səyrişdiyini sezməmişəm. O, danışan adamın sözünü kəsməz(hətta lüzumsuz danışsa belə), söz ağzından qurtarmamış cavab verməz, kiçik, lakin ləmbərli pauza verərək, başını asta-asta qaldırıb məntiqi fikrini ortaya qoymaqla, haqqında söhbət gedən məsələnin nidasını qoyar ki, bununla da hər şey çözülmüş olar.

Kin-kidurət görməmişəm mən Qəzənfər müəllimdə. Kimsənin haqqında umu-küsü və ya narazılıq dolu fikir də eşitməmişəm. Elədiyini də Allaha xatir eləyər, əvəz gözləməz.

O, hamıyla dil tapa bilir. Hər kəsin azacıq da olsa “yaxşı”sı varsa, Qəzənfər müəllim ancaq bu “yaxşı”nı görə bilir və elə bil o, “yaxşı olmayanı” görmür, bəlkə də görmək istəmir, könül havasını “yaxşı” və “yaxşılar”a kökləyib eləcə. Könül demişkən, Məhəmməd oğlu Qəzənfərin könlü doludur söznən, şeirnən.

Folklorşünas alim olaraq o, Azərbaycan folklorunun ən səriştəli bilicilərindədir. Onun yaddaşı, Dədəmiz Qorquddan bu yana el deyimlər, bayatılar, tapmacalar, bilməcələr, atalar sözləri, rəvayətli ifadələr, müdrik kəlamlarla doludur.

Məhəmməd oğlu Qəzənfər elcanlı olduğu kimi, həm də dostcanlıdır, sədaqətlidir. Onun mənim də tanıdığım dostlarına olan səmimi münasibəti, can yanğısı, şəxsin əhatədə olub-olmamasından asılı olaraq ona olan sevgi və rəğbətini hər vasitə ilə göstərməsi əsl kişilik məktəbidir, gör, götür!..

Düzünü deyim ki, Qəzənfər Paşayev haqqında yazmaq fikrimin bir ilə yaxın yaşı var. Və tez-tez bu barədə fikrimi toplayırdım. Ancaq eşidəndə ki, Qəzənfər müəllimin bu ilin yayında keçiriləcək 75 illik yubileyi ilə bağlı “Ömrün əbədiləşən illəri” adlı kitab çapa hazırlanır, onda bu yazını bircə günün içində yazdım, yazdım deyəndə ki, yaddaşımda yazılanları köçürdüm.

Fəxrəddin MEYDANLI

525-ci qəzet.- 2012.- 24 fevral.- S.7.