50 il kinoda

ŞƏRƏFLİ AİLƏNIN SONBEŞİYİ – OKTAY MİR-QASIM

1960-cı illərin əvvəlləri. Mən o vaxt televiziya ekranından tamaşaçılara artıq tanış idim. Məni Yuri Qaqarin adına “Pionerlər evi”ndəki dram dərnəyində məşq zamanı görüb bəyənən, Oktay “Azərbaycanfilm”də yenicə istehsalata buraxılmış “Əmək və qızıl gül” adlı məşhur rəqqas Mahmud Esenbayevin (İşxoyevin) həyat və yaradıcılığından bəhs edən bədii filmdə onun uşaqlığına çəkilmək üçün kinostudiyaya gətirdi. Mənimlə bərabər daha iki pioneri – indiki Xalq artisti Fuad Poladovu və İbrahim Əliyevi də (indi o, iş adamıdır) bu rol üçün sınağa çəkdilər. O vaxt Oktay Mir-Qasım kinostudiyaya təzəcə işə düzəlmişdi, 17 yaşı vardı.Rejissor köməkçisi işləyirdi. Bu iş Oktayın da, mənim də kinoda ilk işimiz oldu. Müəyyən sınaqlardan keçəndən sonra, arıqlığım, gözlərimin iriliyi, saçımın qıvrımlığı, ən əsası isə rəqs etmək qabiliyyətim olduğu üçün məni M.Esenbayevin uşaqlıq dövrünə çəkilmək üçün bəyəndilər. Bu, mənim yadımdadır...Lakin o dövrdə mən oxuduğum 190 saylı məktəbdə həm də, gimnastika ilə məşğul olurdum. Məşqçimiz də Əmirov idi. (“Brilyant məsələsi”, “Qara volqa” və sairə bu kimi əsərlərin müəllifi Cəmşid Əmirovun qardaşı) Həm də bacarığıma görə digər məktəblilərdən seçildiyim üçün, məni orta məktəb şagirdlərinin Krımda, daha dəqiq, Beynəlxalq Pioner Düşərgəsi olan (SSRİ zamanında) “Artek”də keçirilən spartakiadaya, yarışlara apardılar.

Qayıdandan sonra kinostudiyaya gəlib, filmin taleyi ilə maraqlandım. Öyrəndim ki, artıq filmin çəkilişlərinə başlayıblar...Məni adı çəkilən filmin, o dövrə görə kinomuzun ən nüfuzlu rejissorlarından biri olan Tofiq Tağızadənin otağına gətirdilər.Ən çox yadımda qalan odur ki, məni görəndə həm əsəbləşdi, həm də gözlərindəki həvəs və ümid nöqtəsi müəyyən qədər sevinc və qığılcımlara səbəb oldu... Səbəb o idi ki, bu məşhur rejissor-Tofiq Tağızadə məni filmin baş qəhrəmanı-Mahmud Esenbayevin uşaqlığına çəkmək məqsədinə nail olmasa da, məni yenidən tapmışdı...Elə buna görə də “Hayıf səndən”-deyib, mənim üçün xüsusi bir epizod yazdı. “Sən kinodan uzaqlaşma,”- dedi və məni özünün düşünüb filmə epizod kimi əlavə etdiyi “Çörək fabriki” səhnəsində, guya rəqqaslıq elementlərini kiçik Mahmuda öyrədən ilk müəllimi- Qaraçı balası roluna çəkdi... Filmi görənlər yəqin bu səhnəni yaxşı xatırlayırlar. Olduqca kiçik bir epizod idi, köhnə kinostudiyanın həyətində çəkilirdi.

Beləliklə, mənim öz içimdə baş qaldıran, məni ilk işimdən bu sahəyə bağlayan kiçik rol, taleyimi ömürlük kino sənətinə bağladı. Sonrakı illərdə mən Azərbaycan kinosunda aktyor kimi çalışıb, dublyaj sahəsində özüməməxsus uğurlar qazanmışam. 25 il ərzində müxtəlif ölkələrin, eləcə də SSRİ məkanında istehsal olunan müxtəlif bədii, sənədli və animasiya filmlərində məhsuldar aktyorluq fəaliyyətim olub. Xeyli sayda filmləri səsləndirməklə xalqın bu sahədəki sənət adamlarına olan xüsusi rəğbətini qazanmış, bu illər ərzində “Azərbaycanfilm”də çəkilən 40-a yaxın bədii filmdə, “Mozalan” satirik kunojurnalının neçə-neçə bədii süjetində həm aktyor, həm rejisor kimi çalışmışam. Bu sahədə ən çox birgə çalışdığım adam Oktay Mir-Qasım olub.

Onun “Mozalan” satirik kinojurnalı üçün çəkdiyi neçə-neçə bədii süjetlərdə birgə işimiz olub. Biri – birindən maraqlı ekran həlli verib bu süjetlərə Oktay müəllim...Ən qədim zamanların plastik həllindən tutmuş, müasir dövrümüzün xırdalıqlarına qədər nə varsa çəkib böyük ekrana.

Bundan əlavə Oktay Mir-Qasım “Mozalan” satirik kinojurnallarındakı sənədli süjetlərin də ekran həllini bədii yanaşmalarla tapıb. Buna misal olaraq mən Mozalanın 80-ci nömrəsindəki “Məğlubedilməzlər” süjetinin adını çəkə bilərəm. Sənədli süjetdə antisanitariya faktları siçanların dili ilə ifşa edilib. İki siçanın biri – birilə şirin söhbətini, müəllif tərəfindən verilən hazır mətni, artikulyasiyası bəlli olmayan bu kəsəyənlərin sinxron danışıqlarını tapmaq və onları səsləndirməyin nə dərəcədə çətin olduğunu yəqin təsəvvür edirsiniz. Saysız-hesabsız süjetlərin və filmlərin sinxron dialoqlarını işləməyi hər dəfə mənə etibar edən Oktay müəllim bu dəfə də mənimlə çalışmağa qərar verdi. Çətinlik çox idi, lakin işin öhdəsindən gəldik... Bu iki siçanı Eldəniz Rəsulovla (əməkdar artist) mən özüm yazası oldum. Eldənizin səsləndirmə sahəsindəki ustalığı bizə imkan verdi ki, rejissorun əldə etmək istəydiyi nəticəyə gəlib çıxa bilək. Süjet tamam yığıldı və redaksiyaya təhvil veriləndə hamı heyran qaldı. Bizim çalışqanlığımız nə dərəcədə yüksək olsa da, təbii ki, əsas fikir və zəhmət rejissor Oktay Mir-Qasımın olduğu üçün uğurlar da onun payına düşür.

Ümumiyyətlə qeyd etmək istərdim ki, Oktay Mir-Qasımla mənim aramda bir iş tandemi yaranmışdı və hər dəfə əldə olunan uğur sonrakı işlərimizdə də birlikdə çalışmaq üçün bizdə inam və həvəs yaradırdı.

Hərdən elə olurdu ki, müxtəlif aktyorları öz iri həcmli filmlərində ekrana gətirən Oktay Mir-Qasım, səsləndirmə proseslərində mənim imkanlarımı nəzərə alıb, qəhrəmanlarının ekran danışıqlarını çəkinmədən mənə həvalə edirdi. Azərbaycan kinosunda misilsiz obrazlar yaratmış, hamımızın sevimlisi Fazil Salayevi səsləndirməyi də mənə tapşırdı. Əvvəla F.Salayevin olduqca çevik hərəkətləri və bu hərəkətlərin arxasında itib-batan danışıqlarını tənzimləmək, aşkar diksiyaya gətirib çıxarmaq lazım gəlirdi. Bu işi Oktay müəllim hər dəfə mənə tapşırırdı. Sinxron mətnin müəllifi kimi onu səsləndirməyi də, təbii ki, məndən tələb edirdi. (Mozalan № –39 “Gecəniz xeyrə qalsın” adlı bədii süjetdə gecə sakitliyini pozanlar tənqid edilir.) Bu siyahını xeyli artırmaq olar. Lakin ehtiyac görmürəm. Bir şeyi böyük həvəslə qeyd etmək istəyirəm, çox qısa bir zaman kəsiyində – 2 və ya 3 dəqiqə ərzində tamamlanan hər bir bədii süjetdə rejissor Oktay Mir-Qasım müəllifin fikrini bütövlükdə açmaqda və sujetə olduqca orijinal yanaşmaqda usta idi. Özü də əksər süjetlərə “777” adı ilə başlanan adlar verirdi: “777 – №-li mağazada”, “777 – №-li evlər idarəsində”, “777 – №-li sexdə”, “777 – №-li bağçada”, və sairə. Süjetləri əksər hallarda eyni adlar altında çəkmək – çox güman ki, bu sahədəki işlərinə eyni müəllifin möhürünü vurmaq kimi başa düşülməlidir. Belə də var...Oktay Mir-Qasımı bütün işlərində onun iti zəkasını və olduqca böyük yumor hissini görürsən. Mən çox təəssüflənirəm ki, vaxtı ilə həyatımızdakı neqativ halları işıqlandıran, öz dövrünün antipod və dələduzlarını, işbazlarını tənqid atəşinə tutan “Mozalan” satirik kinojurnalı bu gün öz aktuallığını itirib, “yox” dərəcəsinə enib.

Oktay Mir-Qasımın quruluşçu rejissoru olduğu bir neçə filmdə çəkilmişəm. Bunlardan: “Cin mikrorayonda” – (Tofiq) – 1985, “Şeytan göz qabağında” – (HES direktoru) – 1987 bədii filmlərini göstərə bilərəm.

Xüsusi qeyd etmək istədiyim sonuncu işimiz isə bu ilin fevral ayının əvvəllərindən Göy-göl rayonunda çəkilişlərində olduğum “Qisas almadan, ölmə” bədii filmidir. Oktay müəllim ssenari müəllifi və quruluşçu rejissoru olduğu bu işə olduqca böyük həvəslə yanaşıb. Peşəkarların son illərdə kinodan uzaqlaşmağı bu sahədə nə qədər çətinliklər yaratsa da, Oktay Mir-Qasımın öz ətrafına toplaya bildiyi müxtəlif kino işçiləri nə qədər cavan və təcrübəsiz olsalar da bu iş öz axarındadır. Məni İkinci Dünya Müharibəsinin ağrı- acılarının şahidi olan, bu gün isə o illəri ürək ağrısı ilə yad edən 85-88 yaşlı “Nemes Salman” roluna dəvət edən rejissora, göstərdiyi böyük etimada görə minnətdarlığımı bildirirəm.

Çəkiliş meydançasında müəyyən çatışmazlıqlara görə əsəbiləşən, lakin tez də soyuyan, işçilərə və aktyorlara qarşı son dərəcə tələbkar olan bu rejissor, ekrana gətirmək istədiyini bütün personajların xarakterlərindən tutmuş yaş xüsusiyyətləri, geyim, qrim, əlbisələrin belə seçilməsində xüsusi ustalıq göstərməsi, onlara olan insani münasibətləri ilə də məni həmişə sevindirirdi, Oktay müəllim.

Öz roluma gəlincə, mənim qoca Salmanın – böyük həyat təcrübəsi, qocalığı, mərdliyi, dostluq sədaqəti, bəşər övladını anlamaq, sevmək qabiliyyəti olan bir azərbaycanlı kişisinin obrazını yaratmağımı tələb edən rejissor Oktay Mir-Qasıma aktyor minnətdarlığımı çatdırmaq istəyirəm...

85-88 yaşlı Salman – üzündə xüsusi yapışqanlarla yaradılmış qocalıq qırışları, kürəyində ayrıca bağlanan donqar, yerişindəki təbiiliyi, hərəkətindəki ağırlığı almaq üçün hər iki ayağına hər biri 4 kiloqram olan çuqun qandallar bağlanan və ayaqqabılarının içinə qurğuşun yığılan – Ramiz Əzizbəyli təsəvvür edin nələr çəkib...

Əziyyət arxada qaldı... mən öz işimi tamamladım. Çəkilişlər və montaj isə davam edir... İnşaallah sona yetəcək...

Kino çox ağır çətinliklərlə ərsəyə gələn bir sənət əsəridir. Oktay müəllimə bu ağır işdə ilk öncə səbr və təmkin diləyirəm.

Növbəti Azərbaycan kinosunun yaradıcısı qayğıkeş, ustad, xeyirxah insan Oktaya gözəl insani keyfiyyətlərinə görə çox sağ ol, deyirəm.

Yaradıcı şəxsin bilik və təcrübəsi, geniş dünyagörüşü, fantaziyası, emosional yaddaşı və geniş təsəvvür dairəsi ilə bərabər səbri-təmkini də olmalıdır. Bu mənada mən böyük kino aləmində ilkin tanıdığım və bu günə qədərki son işim olan, kino fəaliyyətimə görə böyük hörmət və qardaşlıq məhəbbəti bəslədiyim Oktay Mir-Əsədulla oğlu Mir-Qasıma bundan sonra şəxsi həyatında Ulu Tanrının məsləhət bildiyi qədər sağlam ömür, yaradıcılıq işlərinin uğurlu davamını və hələ geniş ekranımıza tövhə edə biləcəyi neçə-neçə yaradıcılıq işinə görə səbr, təmkin arzulayıram.

Düz 50 il öncə kinoya rejissor köməkçisi kimi gəlmiş, bu gün bu sahənin ağsaqqallarından biri – Respublikanın Xalq artisti, professor Oktay Mir-Qasım Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində pedaqoqluq fəaliyyəti ilə məşğul olur, milli kinomuz üçün layiqli kadrlar hazırlayır.

İnanıram ki, onun gələcək kinomuzun inkişafı naminə qatlaşdığı əziyyətlər unudulacaq və o ahıl çağında tamaşa etdiyi filmlərin son tirlərində öz tələbələrinin adlarını oxuduqca, “zəhmətimə dəyərmiş” deyəcək.

Ramiz Əzizbəyli,

Xalq artisti, professor

525-ci qəzet.- 2012.- 25 fevral.- S.18.