Nə bilim, nağıldır dünyanın işi...

Elə bu an həmişə yaradıcılığına və şəxsiyyətinə hörmət bəslədiyim, hiylədən, hikkədən uzaq, varını verməkdən çəkinməyən, əlində olanı ehtiyacı olanlardan əsirgəməyən, həmişə üzü gülər, dostdan, eləcə də düşməndən belə (onun düşməni yox idi) köməyini əsirgəməyən, fevralın 28-də 70 yaşı tamam olan, lakin 2 iyul 2005-ci ildə əbədi olan həyata əlvida deyən, xüsusi ustada da malik gözəl şair, məhsuldar publisist, duyğulu tərcüməçi Səyavuş Sərxanlının kitabı şeirləri ilə üz-üzə, baş-başayam. Daha mənimlə onun özü yox, söz cildinə girmiş şeir qiyafəli Səyavuş Sərxanlı danışacaq. Oxuduqca, düşündükcə, məni sevindirəcək də, qəmləndirəcək də! Başa düşəcəyəm ki, aradan ötən bu illərdə nə dərdi dəyişib, nə istəyi.

“Azərbaycan yazıçıları” (Nurlar 2011) ensiklopedik məlumat kitabında Səyavuş Sərxanlının 23 fevral 1943- cü ildə anadan olduğu qeyd edilsə də, o, 28 fevral 1942-ci ildə Şəmkirin şəhərə birləşən Sərxan kəndində dünyaya göz açıb. Özünün söylədiyinə görə elə ilk dəfə ədəbiyyata da S.Sərxanlı imzası ilə qədəm qoyub. O, ana yurda –ilk göz açdığı doğma kəndinə vurğunluğunu təkcə imzasında yox, ömrünün sonunadək qəlbinin ən uca zirvəsində yaşatdı.

İlk tanışlığım 1981-ci ildən olsa da, onun anadan olduğu kəndi gedib görmək mənə qismət olmadı. Hər görüşəndə, müəyyən məclislərdə də birlikdə iştirak edəndə doğulduğu Sərxan kəndi haqqında o qədər sevinc ilə, o qədər həsrətlə danışırdı ki, mənə hərdən elə gəlirdi ki, mən nə vaxtsa Səyavuş Sərxanlının Şəmkirdəki ata evində dəfələrlə olmuşam. O müqəddəs tut ağacının altında dəfələrlə oturub, gur axan “Başına döndüyüm ulu kəhrizin” sərin suyunda yuyunub sərinləmişəm (bu gün də belədir). Sağlığında nəşr olunmuş 8 şeir, 5 tərcümə kitabının hansı vərəqini açıb oxuyursan, ondan torpaq, yurd, kəhriz, gül-çiçək qoxusu gəlir. Şeirlərinə ardıcıl nəzər saldıqda dünyaya, dünya hadisələrinə baxışının anbaan dəyişdiyini, münasibətinin fərqini duyursan. O, bir neçə misrada həyatının bütün dönəmlərini ard-arda düzərək yazır:

Uşaq olub şirni aldım əlindən,

Cavan olub yerə dəydim belindən,

Baş açmadım fitnəsindən, felindən,

Qəmində gül, gülündə qar dünyadı.

S.Sərxanlının sevinci də, fərəhi də, qəmi də, kədəri də şeirdir, şeirə dönmüş misralardır. Onun yaratdığı misralar gur yanan ocağın üstündə qaynayan qazana bənzəyir. Bu ocaqda yanan-bu qazanı qaynadan odun-ocaq, kötük-çırpı deyil, onun qəlbinin odudur, ürəyinin alovudur ki, onun istisindən, alovundan güclü heç bir od-ocaq ola bilməz. Onun ömrü gün-gün, həftə-həftə bu şeir ocağında əriyib külə dönür! Xeyr, çaşdım, gözəl-gözəl misralara, şeirlərə dönür. Bu şeirlərin hasilə gəlməsi üçün bəzən baş götürüb dünyadan uzaqlaşır:

O, həyatı, dünyanı sevir, həm də ağlasığmaz məhəbbətlə sevir. Səyavuş Sərxanlı üçün bu həyat torpaq da, su da, gecə də, gündüz də, öz rəngarəng keşməkeşi ilə əvəz olunmazdı. Bu həyatın toyu da, yası da, lap ölüm gətirən qara günü də ona xoşdur, çünki bu həyatdır; öz donumu, ləngərini dəyişməyən həyat. Bu istəklə o yazırdı:

Qəbul et həyatın bünövrəsini,

Qəbul et ağ günü, qara yası da.

Qəbul et həyatın ulu səsini,

Xoşdur gülməsi də, ağlaması da.

Səyavuş üçün təbii olan hər şey xoş idi, qəbul idi. O düşünürdü ki, həyat toy və yasdan ibarət olduğu kimi, həyatda yaşayanlar da mütləq və mütləq yaxşılardan və pislərdən ibarət olmalıdır. Əgər belə deyilsə, bu həyat anormaldır, sünidir, qondarmadır. Ona görə də ətrafını bəzəyənlərin, onun müvəffəqiyyətinə sevinənlərin də, istedadına həsəd aparıb, ona badalaq gələnləri də sevirdi.

Səyavuş xisləti pis olub, qəlbində kin, nifrət gəzdirənlərə pis insan kimi nifrət etmir. Hər bir kəsi ulu tanrının yaratdığı bəndə kimi, tanrı payı, dünya yaraşığı kimi qəbul edir. Onları dəyişdirməyə, düz yola çəkməyə çalışır.

Səyavuşun şeirlərini oxuyanda həmin sətirlərin insan qəlbindən çıxdığına inanmaq çətindir. İnanmaq olmur ki, bu misralar insan hissinin, duyğusunun məhsuludur. Deyəsən, heç onun özü də yazdıqlarının onun öz qələmindən çıxmasına inamır və bunu etiraf etməyə məcbur olur:

Şeir də çörəkdir, duzdu-yeyilən,

Ondan üz çevirmək günah işidir

Bu şeir deyilən, bu söz deyilən

Allaha and olsun, Allah işidir.

Şair dediklərinə oxucularının inanmadığını düşünərək, onları inandırmaq üçün Ulu Tanrıya and da içməyə məcbur olur ( doğrudan da belədir).

S.Sərxanlı hansı işdən yapışırdısa,ilk öndə vicdanının səsinə qulaq asırdı. Hər kəsi vicdanlı olmağa, bütün qanun və qaydaların tələblərindən əvvəl, vicdanın səsinə qulaq asmağa ilk növbədə onu dinləməyə çağırırdı. Əlindən nə gəlirdisə ehtiyacı olanın qurbanına çevirirdi, yanına şeir gətirən gənclərə elə qayğı,elə səmimi yanaşırdı ki,yanına bir dəfə gələn yenidən öz əziz adamının yanına qayıdan kimi dönürdü.

Başqalarına göstərdiyi səmimi münasibət bumeranq kimi onun özünə qayıdırdı.Bunun üçün də hamını vicdanlı olmağa,vicdanlı yaşamağa çağıraraq deyirdi.

Ömür nur çeşməsi-

Coşub axacaq......

Bir addım səsidir

Hər addım səsi.

Vicdandan qırağa bir addım atmaq-

Ömrün alçalması,

Ləkələnməsi!

Çox yazmaq olar, çox danışmaq olar S.Sərxanlı haqqında. Çünki bitib – tükənməyən dağların döşündən fışqırıb çaylara qoşularaq ümmanlara axan əbədi bir bulaqdır – söz bulağıdır onun yaradıcılığı. İllər keçəcək, bu əsərlər hər bir oxucunu ağuşuna alıb sonsuzluqlara aparacaq. Şeir də qalacaq, söz donuna bürünmüş onu yazan şair də, ancaq bircə şey olmayacaq. Bunu isə S.Sərxanlının öz dostu Vidadiyə həsr etdiyi şeirlə demək istəyirəm.

Ölüm qara yeri bir yol da böldü,

Bir də at oynatdı qəmin sağ-solu.

Səyavuş ölmədi, ruhumuz öldü,

Bir də yetim qaldı yazı stolu.

Sərdar ZEYNAL,

Filologiya elmləri namizədi

525-ci qəzet.- 2012.- 28 fevral.- S.7.