Ənənə ilə müasirliyin bütövlüyü

RƏSSAM ÜLVİYYƏ HƏMZƏYEVANIN YARADICILIQ PORTRETİ

Əgər Azərbaycan təsviri sənətinin inkişafında XIX əsrin ikinci yarısında Şuşada fəaliyyət göstərən Mir Mövsüm Nəvvab, Usta Qəmbər Qarabaği və Xurşudbanu Natəvanın yaradıcılığı duyulası önəm kəsb edibsə, bir müddət sonra - əsrlərin qovşağında bu şərəfli missiyanı naxçıvanlı İbrahim Səfi, Əkbər Kazım Muğan və Bəhruz Kəngərli kimi sənətkarlar daşımışlar, desək, yanılmarıq. Onların özündə qədim miniatür sənəti ilə realist-gerçəkçi rəssamlığın bədii ənənələrinin vəhdətini yaşadan əsərlərindəki milli tanınma nişanına çevrilən məziyyətlər təəssüf ki, ölkəmizin XI Ordu tərəfindən işğalından sonrakı yetmiş bir illik təzadlı mərhələdə özünəməxsus təşəkkül yolu keçsə də, məcburi “sosialist realizmi” prinsipi çərçivəsində fərdi və fərqli görkəmini demək olar ki, itirdi. Yalnız rəssamlarımızın çox az bir qismi mərkəzi və yerli ideoloqların mənəvi və maddi təzyiqlərinə baxmayaraq öz yaradıcılıqlarında milli bədii qaynaqlarımıza yaradıcı münasibətlərini qoruyub saxlamaqla, qədim ənənələrimizə müasir görkəm verməyin mümkünlüyünü sərgiləyə bildilər. Artıq tarixiləşməklə yanaşı həm də milli təsviri sənətimizə layiqli töhfə hesab olunan Q.Xalıqov, S.Salamzadə, Ə.Rzaquliyev, S.Bəhlulzadə, M.Abdullayev, M.Mircavadov, T.Mircavadov, Ə.Muradoğlu, C.Müfidzadə, A.Hacıyev, E.Aslanov, S.Qurbanov, A.Hüseynov və s. tanınmış fırça ustalarının ötən illərdə yaratdıqları indi rəssamlığımızın çətin və şərəfli yükünü çiyinlərində daşımalı olan gənc yaradıcılarımız üçün də örnək olmaqdadır. Odur ki, Azərbaycan təsviri sənətinin hələ orta əsrlərdə formalaşmış şöhrəti bu gün də uğurla davam etdirilməkdədir. Yaxşı haldır ki, belə yaradıcılarımız paytaxtla yanaşı bölgələrimizdə də səmərəli fəaliyyət göstərməkdədir. Onlardan biri də Naxçıvanda yaşayan istedadlı fırça ustası, Azərbaycanın əməkdar rəssamı Ülviyyə Həmzəyevadır...

Onun yaradıcılığı cəmisi 10-12 ili əhatə etsə də kifayət qədər məhsuldarlığı ilə seçilir. Naxçıvan universitetinin incəsənət fakültəsinin məzunu olan Ülviyyə Həmzəyevanın 2000-2012-ci illərdə yaratdığı rəngkarlıq və qrafika əsərlərinin daşıdığı yüksək bədii-estetik məziyyətlərin məcmusuna yalnız həsəd aparmaq olar. Ən tələbkar həmkarları və sənətşünaslarla yanaşı, sənətsevərlər də gənc rəssamın ictimailəşən birneçə fərdi və qarışıq sərgidə göstərilən əsərlərinə baxmaqla buna əmin olublar. Bəs Ülviyyə Həmzəyevanın yaradıcılığını başqalarından fərqləndirən bədii-texniki məziyyətlər hansılardır? Onun yaradıcılığının özünəməxsusluğunu şərtləndirən ənənə ilə müasirliyin vəhdəti və bütövlüyü necə əldə olunub?

Öncə deyək ki, rəssam bu bütövlüyə çox məhsuldar yaradıcılığını təşkil edən əksər mövzuların bədii şərhində nail olub. Onun istər xalqımızın şərəfli qədim keçmişinə və zəngin mifologiyasına, istərsə də çağdaş mövzulara müraciətində həyat hadisələrinə münasibət mahiyyətcə real-gerçəkçi yanaşmadan qaynaqlansa da, sonradan yaradıcı düşüncə süzgəcindən keçirilməklə bütün mənalarda duyulası dərəcədə yeniləşən bir görkəm almışdır. Ülviyyə Həmzəyevanın bütünlükdə rəng yaxılarının qeyri-adi ritmindən “boylanan” bu özünəməxsus “realizmi” əslində yaradıcı insanın gördüklərinə yanaşmada təxəyyülün sərbəstliyi ilə bərabər, həm də gerçəkçi ifadə vasitələrinin nəhayətsizliyini sərgiləmək istedadının görüntüsüdür. Bütün bunlarsa onun müxtəlif illərdə yaratdığı əsərlərinin bir araya gətirilməsi qarşılığında onların bədii şərhinin, ifadə manerasının bir-birinə yaxınlığı ilə yanaşı, hamısının bir-birini tamamlayan duyğulandırıcı ruha köklənməsini şərtləndirib. Etiraf edək ki, müasir rəssamlıq məkanında ifadə zənginliyinin təzadlarla dolu bolluğu qarşılığında, hələ çox gənc olan yaradıcının bu cür bədii özünüifadəsi fərdi və yenidir. Elə bunun sayəsində görüntüyə gətirilən hər bir fərqli mövzular da inandırıcı olduğu qədər də ilğım təəssüratı yaradan obrazlaşmış biçimdədirlər.

Əlavə edək ki, əsərlərində gerçəkliyə özünəməxsus baxışının mövcudluğunu əks etdirən rəssam, eyni zamanda nümayiş etdirdiyi bədii-texniki sənətkarlığının bənzərsizliyini özündən əvvəlkiləri inkar etməkdən daha çox, özünün qurucu və ənənəni davam etdirmə tendensiyasına tapındığını sərgiləyir. Bu bədii-texniki məziyyət özünü onun klassik miniatürə yaradıcı münasibətində, məlum icra vərdişləri məcmusunun çərçivəsinin genişləndirilməsində, ifadə vasitələrini mahiyyət etibarilə dünənlə bu günün vəhdətini yaratmağa kökləyə bilməsində təsdiqləyib. Rəssamın əsərdən - əsərə cilalanan cəlbedici dəst-xəttinin bu günə kimi müasir qalması həm də onun həll etdiyi bədii vəzifələrin nəticələrinin hər bir yaradıcının arzuladığı zamansızlığa qovuşdurulması ilə sonuclanmasına yönəli olduğundan çox dəyərlidir, desək, yanılmarıq. Yaxı manerasının oynaq və sərbəstliyi hər bir əsəri donuqluqdan çıxarmaqla yanaşı, onların eyni zamanda dinamikliyini, axıcı cizgilərin insan ağlını ovsunlayan ritminin heyranedici ahəngdarlığını təmin edib. Qədim təbrizli sələfləri kimi hər bir əsərində təzadlı rənglərin harnoniyasına, sayagəlməz yaxı toplusunun bütövlüyünə nail olan rəssam son nəticədə tamaşaçıya təqdim olunan mövzuların düşündürücü təsirliyinə də yüksələ bilib. Kompozisiyaların ilk baxışda “qurama” təəssüratını yaradan təzadlı rənglər məcmusuna diqqətli baxışda onların əslində sayagəlməz çalarlardan yarandığına əmin olmaq mümkündür. Əsərlərin duyğulandırıcı koloritinin kifayət qədər şux boyalardan təşkil olunduğunu nəzərə alsaq, onda gənc rəssamın ayrı-ayrı ovqat daşıyıcısı olan “qurama”-səthləri vahid məcraya yönəldə bilmək ustalığını da vurğulamaq lazımdır. Elə bunun nəticəsidir ki, Ülviyyə Həmzəyevanın tamaşaçısını bir qayda olaraq heyrət burulğanına salan əsərləri çox vaxt həm görünənlərin, həm də gerçəkliyi fərqli görməyin ifadəsi kimi qəbul olunur. Rəssamın “Həyat adası”, “Ana məhəbbəti”, “Bürclər”, “Şaman”, “Yuxu və s. lövhələrini bu mənada dünyamızı fərqli duymağın, ona bədii görüntü verməyin obrazlı ifadəsi saymaq olar.

Rəssamın yaradıcılığında mənzərə digər məlum janrlara nisbətən az yer tutsa da, bu azlıqda belə onun təbiətə olan fərdi münasibətini görmək mümkündür. Onun təbiət motivlərini özündə əks etdirən əsərlərində təsvirə gətirilənlərin oxşarlığına səy nisbidir, hiss olunur ki, o, daha çox onu cəlb edənlərin sintez şəklində, ümumiləşdirilmiş obraz görkəmdə təqdimatına meyllidir. Rəssamın süjeti təkcə gözoxşayan mənzərə çərçivəsində saxlamayıb, kompozisiyaya həm də həmin məkanın qərar tutduğu yerin insanlarından söz açan element və atributları daxil eyməsi də bunu təsdiqləyir. Bütün bunlarsa çox vaxt gözümüzdə adiləşən mənzərələrin inandırıcı və duyğulandırıcı gözəllik qaynağı kimi qəbulunu şərtləndirir. Müəllifin Naxçıvan təbiətinə həsr edilmiş çoxsaylı əsərlərində, eləcə də “Gürcüstan” adlı mənzərəsində buna şahidlik etmək mümkündür.

Ülviyyə Həmzəyevanın yaradıcılığında gördüklərinin poetik-romantik ovqata bələnmiş fəlsəfi tutumla zənginləşdirməyə cəhdlərin uğurlu nəticələrini də görmək mümkündür. “Bəşəriyyət”, “Məkan və zaman”, “Olum-ölüm”, “Fani dünya”, “Günahkar”, “Həyat ağacı”, “Baxış”, “İtmiş dünya”, Çərxi-fələk”, “İtirilmiş həyat” və s. lövhələri bu qəbildəndir. Əslində rəssam təxəyyülünün nəhayətsizliyini nümayiş etdirməyə imkan verən belə əsərlər bir qayda olaraq həm də müəllifin həyata münasibətinin və intellektinin necəliyindən keçir. Qənaətimizcə rəssamın adları çəkilən lövhələrdəki bədii görüntüləri tamaşaçı ilə “həmsöhbətə” çevirə bilməsi, onun bilavasitə qarşısına qoyduğu yaradıcı vəzifəyə nail olmasının ifadəsidir. Doğrudan da rəssamın bədii təfsirində dünyamıza və onun ağlı-qaralı hadisələrinə yanaşma hər bir obyektdəki fəlsəfi tutuma başqalarını inandırmaqla yanaşı, onları eyni zamanda düşündürməyə yönəlidir...

Klassik miniatür sənətini realist-gerçəkçi Avropa rəssamlığı ilə müqayisədə fərqləndirən və onun üstünlüyünü sərgiləyən bir xüsusiyyət də onun tapındığı dəyərlərə uyğun olaraq rəssamlıq üçün az qala taleyüklü məsələ sayılan işıq-kölgədən imtina etməsidir. Bu məsələyə özünəməxsus münasibət sərgiləyən Ülviyyə Həmzəyeva məşhur sələfi S.Bəhlulzadə yaradıcılığında olduğu kimi təsvirin inandırıcı alınması üçün işıq-kölgəsiz də keçinməyin mümkünsüzlüyünə başqalarını inandırmağa nail olub. Bəzi əsərləri istisna olmaqla, demək olar ki, rəssam müxtəlif mövzulu əksər lövhələrində “kölgəsizliyin” uğurlu nəticələrini nümayiş etdirə bilib. Onun “İlğım”, “Duyğular”, “Maral”,”Nər”, “Səməni”,” “Vəhdət” və s. lövhələri dediklərimizin təsdiqi hesab etmək olar.

Rəssamın uzaq-yaxın keçmişimizə işıq salan və milli ruhi dəyərlərimizə həsr edilmiş əsərlərində də digər yaradıcılıq nümunələrində olduğu kimi ritmli-ekspressiv yaxıların yaratdığı faktura effektləri ilə qarşılaşmaq mümkündür. “Cahan Pəhləvan”, “Muğam”, “Milli rəqs”, “Tarix”, “Van Canavarı”, “Hüseyn Cavid” və digər lövhələrində bunu müşahidə etmək olar.

Onun tarixiliyi portretlər vasitəsilə yaşatmaq istəyi də davamlı axtarışlarının nəticəsidir. Bu mənada onun Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevə və qardaş türk cümhuriyyətinin yaradıcısı Atatürkə, Xalq rəssamı Səttar Bəhlulzadə və akademik İsa Həbibbəyliyə həsr etdiyi portretlərin adını çəkmək kifayətdir. Bu portretlər konkret şəxslərlə bağlı olsalar da, onlarda obrazlaşmış bu şəxsiyyətlərin yaşadıqları zamanla üzvi əlaqəsi duyulur. Kompozisiyalara həmin adamların işıqlı əməllərinin nəticələrinin daxil edilməsi bütünlükdə əsərlərin tutumunun duyulası dərəcədə zənginləşməsi ilə sonuclanıb.

Sonda demək istəyirik ki, respublikanın əməkdar rəssamı Ülviyyə Həmzəyevanın müxtəlif janrlarda yaratdığı çoxsaylı əsərlər nəticə etibarilə milli mənəvi dəyərlərimizin qovşağının ifadəsi olan milli ruhlu sintetik yaradıcılıq nümunəsi kimi qəbul olunurlar. Görünənlərin ən önəmlisi rəssamın çox qısa bir müddətdə öz dəst-xəttini müəyyənləşdirə bilməsidir. Onun sənətdə artıq fərdi “kölgə”yə malik olması da çox təzadlı və sərt olan sənət yollarında artıq öz izini salmasının göstəricisidir. Heç şübhəsiz bunlar başlanğıc üçün müsbət hal olmaqla bərabər, daşıdığı ruhi- mənəvi potensialın realizə edilməsi üçün təkanverici yaradıcı məziyyətdir. Bütünlükdə isə, haqqında söz açdıqlarımız hələ gənc olan rəssamın davamlı səylərinin əyani və müsbət nümunəsi sayılmaqla, ötən ildən rəhbərlik etdiyi Naxçıvan Rəssamlar Birliyinin digər üzvləri üçün də onları axtarışlara səsləyən ilhamverici amil ola bilər.

Ziyadxan Əliyev,

Azərbaycan Respublikasının

əməkdar incəsənət xadimi

525-ci qəzet .- 2012.- 14 iyul.- S. 21.