Qocanın axdığı gün

Bu hekayəti mənə güneyli (iranlı) tanışım danışıb. Arazın o tayındakı Aslandüz rayonunun Katta kəndində yaşayır.

Qoca kəndin qırağındakı köhnə çayxananı özünə məskən eləmişdi. Çayxana sahibilə danışmışdı ki, hər gecəsinə on min tümən, yəni bir dollar verəcək. Ona çayxananın arxasındakı otaqda yer eləmişdilər. Əvvəllər bura asılqanı əvəz edirdi. Bir çarpayı ancaq yerləşirdi. Qocanın yaşı olardı 70-75. Gündüzlər vaxtını çayın qırağında keçirir, axşamlar isə bura qayıdırdı. Çay deyilən şey Böyük Arazın bir qoluydu, suvarma kanalıydı. Arazın özü isə bir az aralıydı.

Hərdən qarmağına balıq da düşürdü. Əl-ayaq yığışandan sonra balıqları artırmadakı qaz pilətəsinin üstündə gündüzdən qalma günəbaxan yağında qızardırdı, qalanını istəyənə pay verirdi, artığını duzlayıb çəlləklərə yığırdı. Diləyindən istifadə elədiyinə görə çayxana sahibinə də günorta yeməyi üçün nəsə saxlayırdı.

Qoca burada həyatını tənzimləyə bilmişdi. İş düşəndə suvaqçı peşəsi karına gəlirdi. Asta-asta, tələsmədən işləyirdi. Onsuz da ikiqat olmuş belini bir az da əyməklə məşğul olurdu. Adətən çovustanları mal təzəyiylə, kərpicdən olan tövlələrisə təzəkqarışıq palçıqla suvayırdı. Kəndin adamları onun özü kimi kasıb idilər. Nadir hallarda varlı adam rastına çıxırdı. Onda kəndin çıxacağındakı evlərdən araba kirayələyir, Sarı dağdan torpaq gətirib kəc qayırırdı...

Əvvəllər onunla xüsusi xidmət orqanları maraqlanmışdılar, hətta çayxana müştərisi adı altında Qocanı sorğu-sual da etmişdilər, amma ondan hökumətə heç bir ziyan gəlmədiyini görüb rahat buraxmışdılar. Qoca da onlardan şübhələnmişdi. Çünki çayxanının müştəriləri elə də çox deyildi və yad adamı o saat tanımaq olurdu. Müştərilər Qocanın özü kimi boş-bekar adam idilər. Onların qarşısında çay əvəzinə çox zaman nargilə buxarlanırdı.

Buralara yaxşı bələd olan bir cavan oğlan ona göz qoyurdu. Sanki izləyirdi. Əslində isə qocaya yazığı gəlirdi. Həmin cavan Təbrizdə universitetdə oxuyurdu. Bir neçə günlüyə tətilə gəlmişdi. Evləri çayxananın yaxınlığındaydı. Çayxana sahibi onun dayısıydı.

-Bu kişi, - deyə o, bir dəfə dayısından xəbər aldı, - hardan gəlib? Yad adama oxşayır. Heç kimə qaynayıb-qarışmır. Daim kədərli və düşüncəlidir.

Dayısı başı ilə Arazın o üzünü göstərdi.

-Hmm...- Cavan mızıldanmaqla dayısının nə dediyini anladığını bildirdi.

Bir müddət öncə erməni-müsəlman davasında cavanın həmdilliləri və həmdinliləri Arazın bu tayına pənah gətirmişdi. Çoxları bir az burda qalandan sonra başqa yerlərə köçüb getmişdilər. Qoca isə burda qalmışdı. Görünür, getməyə yeri yoxuydu. Bəlkə də özü istəmirdi. Özü ilə gətirdiyi yorğan-döşəkdə yatırdı. Yuxudan durandan sonra yerini səliqəylə yığır, üstünə qara, köhnə qəhvəyi kürkünü sərirdi. Sonra əyilib kürkünü iyləyirdi. Görünür, hansısa xatirəni beynində və qəlbində canlandırmaq istəyirdi.

Dayısı:

- Heç kimi qalmayıb, bir yana da getmək fikri yoxdu. Balıq tutmaqla dolanır, hərdən kiminsə işinin qulpundan yapışır. Alıb-satmaqla arası yoxdu. Dərviş kimi bir adamdı. Nə versələr, alar. Pis adam deyil. Əvvələr çoxlu mal-qarası, qoyun-quzusu olub. Qaçaqaç düşəndə heyvanları bu tərəfə adlatmağa da macal tapmayıb. Ermənilər onları qəfil haqlayıb, arxayınçılıqlarından istifadə ediblər. Hərdən təpəliyə çıxıb durbinlə doğma kəndlərinə tərəf baxır, deyir ki, onu bu həyatda saxlayan öz həyətləridir. Həyətdə çoxlu ağacları varmış, indi yoxdur. Kimsə o ağacları kəsib aparıb. Bir gecənin içində. Hərdən bu taydan da şübhələnir. Damda-bacada ona tanış nəsə axtarır.

-Hmm, - cavan yenə mızıldandı və başını tərpətdi, handan-hana, - mən onunla danışa bilərəmmi, acığı tutmaz? - deyə xəbər aldı, iri qara gözlərini dayısına zillədi.

-Dərdli adam çox danışan olar, amma bu onlardan deyil, sözü kəlbətinlə çıxarmaq olar.

-Mən danışdıraram, - cavan ürəklə dedi, yerindən durub qocaya yaxınlaşdı, salam verdi və cavab gözləmədən üzbəüzdəki kətildə oturdu.

- Mən təəssüf eliyirəm, - cavan oğlan kinolardan eşitdiyi sözlərlə söhbətə körpü salmaq və qocanın ürəyini ilk baxışdan ələ almaq istədi. - Doğma eldən aralı olmağın nə qədər ağrılı olduğunu anlayıram. Mən özüm bir-iki ay evdən aralı düşəndə darıxıram.

Qoca dinmədi, əlindəki ucuz, filtrsiz “Dəmənd” siqaretindən bir qullab vurdu, tüstüsünü burnundan çıxardı, sonra göz qapaqlarını ağır-ağır qaldırdı, məzəmmətli nəzərlərlə cavana baxdı və baxışlarıyla sanki: “sən vətən həsrətinin ağırlığını başa düşmək üçün hələ gəncsən” - dedi, sonra ayağa qalxdı və çaya sarı getdi.

Qoca güclü və sağlam adama oxşayırdı. Dərd onu tam məğlub edə bilməmişdi.

Cavan onun arxasınca düşdü; günah işlətmiş şagird müəllimin dalına düşən kimi. Qoca ona əhəmiyyət vermədi. Amma cavanın ümidləri Qocanın inadkarlığından güclüydü.

Çayın kənarına çatdılar. Qoca suya salladığı qarmaqları və tilovları yoxladı. Qarmaqların birinə xırda bir balıq düşmüşdü. Qoca balığı qarmaqdan çıxarıb iylədi, sonra suya atdı. O, qismətinin boşa çıxmasına sakitcə heyfsləndi, başını buladı və təpəliyə tərəf getdi.

Təpənin başına çıxandan sonra durbinlə Arazın o üzünə uzun-uzadı, diqqətlə, sanki zərrəbinlə baxdı və durbini dinməz-söyləməz cavana uzatdı. Cavan onun bu jestini başa düşdü, dömbəgöz qurbağaya oxşayan durbini aldı və qocanın göstərdiyi istiqamətə baxdı. Dağların döşündə kəndin xarabalıqları açıq-aydın görünürdü. Adi gözlə baxanda nəyisə seçmək müşkülüydü.

-Nə görürsən? - Qoca xırıltılı səslə soruşdu.

-Bir neçə ev, boş həyətlər, ağaclar, başqa heç nə...

-Yaxşı bax, ikimərtəbəli evin qarşısında həyət var, su quyusu da görünür. Quyunun üstündə çarx var. Ondan bir az bəridə körpə bir ağac. Armuddu.

Cavan oğlan Qocanın dediyi yerlərə gözü ilə şahidlik elədi, ikimərtəbəli uçuq evin qarşısını diqqətlə izlədi, sonra durbini sahibinə qaytardı və həmkarının iti gözlülüyünə təəccüb elədi.

Qoca durbini gözünə tutub bir daha həmin səmtə uzun-uzadı baxdı və dinməz-söyləməz təpədən düşüb çayxanaya tərəf getdi.

-Mənim saldığım bağdan qalan o körpə armud ağacıdır. Onu nəvəmlə əkmişəm. O ağacda nəvəmin barmaq izləri var...Bu sözlərdən sonra Qoca bir müddət susdu, başını qaldırıb göyə baxdı, handan-hana: -Onlar hamısı mərmi düşən evdə yatmışdılar, -dedi.

Onun danışığında heç bir ağrı yoxuydu. Hər halda, cavana belə gəldi.

- Mən onunla nəfəs alıram, hər gün necə böyüməsinə tamaşa edirəm. Bu gün-sabah çiçəkləməlidir, tumurcuqları partlayıb. Amma havaların quraq keçməsi mənə dinclik vermir. Əslində, indi yağış yağmalıydı. Yağış isə yağmır... Qoca bu sözləri deyəndən sonra dayandı, başını qaldırıb göyə baxdı, nəzərləri çox-çox uzaqlarda ilişib qaldı.

Cavan oğlan ona ürək-dirək vermək istədi:

-Yəqin yağar, -dedi...

Qoca bir söz demədi və yoluna davam etdi.

Cavan Qocaya öyrəşmişdi. Onunla balığa gedir, tutduqlarını qardaş malı kimi bölüşür, birlikdə təpənin üstünə çıxıb Arazın o üzünə baxırdılar. Qocanın danışmaqla arası yoxuydu. Dərdini içində çəkir, öz-özünə mızıldanır, yağışın yağmasıyla bağlı Tanrıya dualar pıçıldayırdı. Amma bir gün durbinlə o tərəfə baxandan sonra sevinclə:

-Armud ağacı çiçəkləyib, -dedi və durbini cavana uzatdı...

Cavan nə qədər baxsa da, armud ağacının çiçəklədiyini sezə bilmədi. “Yəqin qocanı qara basır”, -deyə ürəyində fikirləşdi, amma düşüncəsini dilinə gətirmədi. Əksinə:

- Hə, əməlli-başlı çiçəkləyib, -dedi.

Cavanın bu sevinci qocanın əhvalını durultmaqdansa pozdu və məyuslaşdı:

- Yağış yağmasa quruyacaq... O tərəflərdə yağış yağır. Buralara isə gəlmir. Qara buludlar bizdən uzaqlaşır... Cavan vaxtım olsaydı, Arazı keçib ona bircə vedrə su verərdim. Çarxı bircə dəfə fırlatmaq bəsdir. Buz kimi suyu olur. Yağış yağsa, çiçəkləri döyəcək. Bəlkə də bu il meyvəsi az oldu, ya heç olmadı. Amma meyvə əsas deyil. Payızda armud ağacının qızılı yarpaqları olur...

-Mən bir neçə günlüyə qara buludlar olan yerə gedirəm, xahiş edərəm ki, geri qayıtsınlar, - cavan oğlan zarafata salmaq istədi, amma yanıldığını dərhal duydu. Qocanın üzü qapqara qaraldı, bir söz demədi, təpədən düşdü və çayxanaya tərəf getdi.

Cavan doğru deyirdi. O, bir neçə günlüyə qara buludlar olan tərəfə - Təbrizə getdi. İmtahanlarının vaxtını öyrənmək üçün. Qayıdıb gələndə şıdırğı yağış yağırdı. Cavan Qocaya göz aydınlığı verməyə tələsdi, amma onu görmədi.

Dayısı Qocanın adını eşidəndə hüznlü görkəm aldı:

-Qoca çayda boğulub, - dedi, - səbəbini heç kim bilmir, uşaqlar axanda görüblər. Bir neçə gün idi ki, yoxa çıxmışdı. Fikirləşdim ki, yəqin harasa işləməyə gedib, ya da Sarı dağdan torpaq gətirməyə. Sən demə, suda batıbmış. Su bollanan gün üzə çıxıb. Tanınmaz hala düşmüşdü. Əsgər qayışından tanıdım.

Bu sözləri deyəndən sonra dayısı kirli dəsmalını çıxarıb üz-gözünün suyunu sildi, - üz-gözümüz öyrəmişdi ona. Havalar da ki... Allah göstərməsin...Bu cür quraqlıqdan sonra yağış kəsmək bilmir ki...Elə bil, günəşli günlərin hayfını alır. Hələ belə şey olmamışdı...

-Onun durbini vardı, hardadı? - deyə cavan oğlan xəbər aldı.

Artırmadan asmışam. Bəlkə lazım oldu. Çobanlara da satmaq olar. Yaxşı pula gedər. Onlar belə şeyin qiymətini hamıdan yaxşı bilir.

Yağış səngiyəndən sonra cavan oğlan durbini götürüb təpəliyin üstünə gəldi və Arazın o üzünə - Qocanın həyətinə baxdı. Həyətdəki körpə armud ağacı başını aşağı əymişdi, deyəsən qurumuşdu. Dəqiq yadında deyil. Bəlkə Qocanın xiffətini çəkirdi. Bəlkə də Qocanın arzuladığı yağış onun belini əymişdi.

Amma o, Qocanın axdığı günü xatırlayır. Həmin gün yağış yağırmış...

May-iyul 2012

Elçin HÜSEYNBƏYLİ

525-ci qəzet.-2012.- 14 iyul.- S. 24.