Ürəyə damanlar və ya gerçəkləşən gümanlar

Bu məqalə Türkiyənin önəmli şairlərindən biri olan Əli Akbaşın “İlin ədəbiyyat adamı” seçilməsi münasibəti ilə hazırlanan kitab üçün Anadolu türkcəsi ilə yazılmışdı. Dostumun Azərbaycanda ilk şeirlər kitabının yayınlanması, Bəxtiyar Vahabzadə adına uluslararası mükafatına layiq görülməsi və bu il yetmiş yaşının tamam olması münasibəti ilə bu yazımı Azərbaycandakı oxucularımla da bölüşmək istədim.

“MƏNƏ ELƏ GƏLİR Kİ...”

Fərqinə varan, mənasını anlayan, anlamayan dünyada gündə neçə min adam bu sözləri dilinə gətirir. Gələn nə gələndi və haradan gəlir? Bu, bir ürəyə dammanın şuraltı dilə gətirilməsidirmi? Anadolu türkləri bu qeyri-adi hala “içinə dolma”, “iç güdü”, “sezi”,ya da “iç sezi”, Ruslar “intuitiv” deyirlər. Biz nə deyirik? Gərək ki ən ağla batanı “ürəyə damma”dır. Allahla aramızda olan sirrimizi üzə vuran bu “ürəyə damma”, “içinə dolma”, “iç güdü”,ya da “iç sezi”, “intuitiv”lərin varoluşunu yer üzündə nə qədər insan onlara göndərilən “işarələrə” əsaslanaraq dərk edə bilir?! Bilirmi? Bütün bunların Allahdan gələn bir işarət, bir səda olduğunu və boş olmayan dünyanın bu işarətlərlə dolu olduğunu hər ölümlü bəndənin idrak edəcəyi çağlara kim bilir nə qədər qalır...Əslində dünya və insanlığın təkammülü hər nəslin gələcək nəsillərə ötürə biləcəyi biliklərdən, ürəyə dammlardan çox asılıdır. Dünyaya gələn hər nəsil özüylə bərabər yaşadığı dünyanı heç olmasa bir buğda, bir arpa boyu irəli aparmalıdır. Yoxsa dünya yerində saya-saya durar və belə olduqda insanlığın gələcək təkamülündən danışmağa da ehtiyac qalmaz...

İstər inanın, istər inanmayın hələ o zorlu Sovet dönəminin səksəninci illərində mənə qonaq gələn Əli Akbaşla Bakıdakı ilk görüşlərimə sonradan (yəni son onaltı ildə)başıma gələcək bütün bu qürbət həyatı içimə dolmuş, ürəyimə dammışdı. Sadəcə necə deyərlər “nitqim tutulmuş”, içimə dolanları dilmə gətirməmişdim. Bəlkə elə gələcək, ürəyimizə damanlardan, içimizə dolanlardan ibarətdir. Və buna hardasa xəyalın maaddiləşməsi, gerçəkləşməsi də deyə bilərsiniz. Həm də bu ürəyə damanların həyata keçməsi üçün sonralar, əvvəllər heç tanımadığın insanların mənə necə dəstək olduğunu gördükcə heyrətdən damarında çağlayan qanın şırıltısını belə eşitməli olacaqdım...

Dəyişkənliyi ilə zaman insanı heyrətlər içərisində buraxır. Bir zamanlar Azərbaycana ilk gəlişində hər addımı gizli-aşikar izlənən, izlədilən Əli Akbaşın indi elə həmin Bakıdaca kitabı yayınlanır, ona uluslararası mükafatlar verilir. (Anası ölməsin zamanın, hansı mümkünsüzlüyü mümkün qılmır ki?!) Bunlar bomboz həqiqətlərdir. Amma qursağıdar, burnundan uzağı görməyən adamların bu tarixi təcrübədən dərs çıxartmaq düşüncələri yox ki?! Oxucularımın ixtiyarına vermək istədiyim bu yazı hardasa qazanılmayan, amma qazanılması vacib olan o dərs çıxarmaq təcrübələrini xatırlatmaq üçündür.

HEÇ NƏ TƏSADÜF DEYİL

Yaşadığın uzun ömrün zirvəsindən geri dönüb baxanda bu ömrün hər mərhələsində təsadüf diyə bir şeyin olmadığını dərk edərsən. Yaşanan illərin təcrübəsi zamanla öz sözünü deyir. İndi bu cümlələri yazarkən yaşadığım bu şəhərin də, başımdan geçən olayların da bir Tanrı nizam və diktəsinə bağlı olduğunu düşünürəm.

İki rejimi bir vücudda yaşayan insanlar üçün yazdıqlarım, dediklərim keçilmiş mərhələdir bəlkə?! Bütün bunları mənə yazdıran hansı həqiqətlərdir? Bu yazı əslində həm də bu həqiqətlərin açılması üçündür.

Azərbaycanın hücrə bir köşəsində dünyaya gəlmişdim. Orta məktəbdə, hətta universitetdə də (tərs kimi üniversitetin də elə fakültəsində oxumaq məcburiyyətində qalmışdım ki, hansı dərsə girmələrindən asılı olmayaraq bütün müəllimlərin əzbərlədiyi bir şablon cümlə vardı:” V.İ.Lenin kitabxana haqqında nə deyib?”) mənsub olduğumuz millətin türk olduğuna aid nə kitaplarda bir şey yazılırdı, və nə də müəllimlər bu barədə bir şey söyləyirdi. Elə isə bəs yaxşı mənim içimdəki o qarşısıalınmaz türk sevgisi, Türkiyə sevgisi hardan qaynaqlanırdı? Gərçi doğulduğum, oğuz bölgəsi, (O zamanlar başları qarpız olan sözdə alimlər “doqquz oğuz” kəliməsi dura-dura alması-qatması olmayan bir türk yurdunun adının “qarpız” sözündən gəldiyini isbata çalışırdılar.) Yasaqlar o qədər güclü idi ki, “türk” kəliməsini dilə gətirmək Sibirə sürgünə göndərilməyə bərabərdi.

Sonralar Moskvada oxuduğum illərdə artıq içimdəki türk sevgisi,Türkiyə sevgisi qarşısıalınmaz bir axara çevriləcəkdi. Kursumuzda Sovetlər Birliyinin çeşitli türk bölgələrindən gəlmiş tələbə yoldaşlarımın arasında türkçülüğü yaymaya çalışacaqdım. Bu insanların bir çoxu hələ türk olduqlarının fərqində belə deyildilər. Amma mən Moskvanın idman qazətələrində bir türk idmançısıının uğur qazandığının xəbərini oxuyanda bayram edər, bu sevincimi türk bölgələrindən gələnlərlə də bölüşərdim.. Bu davranışım sürgünə yol aça bilsə də gözümü qan örtəcək Türkiyənin Moskvadakı səfirliyinin adresini öyrənib günlərlə həndəvərində fırlanacaq, səfirlik əməkdaşları ilə tanış olmaq istəyəcəkdim. (Rəhmətlik Vidadi Paşayevlə Moskvanın o zamankı Kalinin prospektindəki “Oktyabr” restoranında rus müğənniyə “Sənə qurban” mahnısının sifarişini verib hər kəsin şübhəli və çaşqın baxışları altında çıxıb oynayanda çevrəmizi hər yönü ilə bizə oxşayan adamlar saracaq və onların Türkiyədən səfirlik binasını təmir etməyə gəlmiş işçilər olduğunu görüb ele sevinəcəkdik ki?! Bu, mənim Türkiyə türkü ilə ilk qarşılaşmam olacaqdı.Onlar bizim bu riskli hərəkətimizə heyrətlərini gizləməyəcəklərdi:- Abi, bizə deyiyorlardı ki, sovyetlər birliğindəki tüm türklər əsir durumundadır, nasıl oluyor da Moskovanın göbəyində böylə işlər yapa biliyorsunuz?..)

Kursu bitirdikdən Moskva mətbuatında az-çox uğur qazandıqdan sonra demək olar ki, hər il SSRİ Yazıçılar Birliyinin Xarici əlaqələr şöbəsinə Türkiyəyə getmək üçün ərizə versəm də hər dəfə bir bəhanə gətirib mənə,- gəl səni filan ölkəyə göndərək deyə yönümü başqa istiqamətə salacaqdılar. Beləcə mən Türkiyəyə göndərilməməyimin hesabına Kubadan vurub Vyetnamdan, Vyetnamdan vurub Burkino Fasodan çıxacaq, otuzdan çox ölkəyə səyahət edəcəkdim. Hətta bəzən mindiyim təyyarə Türk hava sahəsindən də keçəcəkdi, amma Türkiyəyə yollarım doxsanıncı illərin əvvəllərinə qədər qapalı qalacaqdı. Bir dəfə Suriya səfərindən dönərkən təyyarəmiz yolçu almaq üçün Kiprin Latakiya limanına enmişdi. Latakiya limanından qalxarkən təyyarə bəldçisi təyyarəmizin Türkiyə Respublikası torpaqları üzərindən uçacağını elan edəndə sevincimin həddi-hüdudu olmayacaqdı, həsrətində olduğum torpaqları heç olmasa yuxarıdan da olsa seyr edə biləcəkdim. Gecənin üçü idi, səfər yoldaşlarım beşinci yuxuda idilər, mən isə gözümü qırpmadan bu bəxtimdən aylı gecədə yuxarıdan aşağıya həsrətində olduğum torpaqları seyr edəcəkdim. Ay işığı qar işığına qarışmışdı, aşağıda çiyin-çiyinə söykənmiş dağlar, dağlar, qalaylanmış kimi bəmbəyaz ağaran qarlı zirvələr bir-birini əvəz edəcəkdi. Arada yenə təyyarə bələdçisinin səsi eşidiləcəkdi:-Az sonra təyyarəmiz Türkiyə respublikasının paytaxtı Ankaranın üstündən keçəcək... Bu xəsbər içimi işıqlandıracaqdı, heç olmasa yuxarıdan da olsa arzularımın baş kəndini görəcəkdim...Amma kimə deyirsən, gözlənilməz buludlar bu aylı gecənin də, mənim də qanımızı qaraldacaq və Ankaranı görünməz edəcəkdi. O zamanlar necə məyus olduğumu sözlə ifadə etməkdə çətinlik çəkirəm, Ankara, sevgilim Ankara mübarək üzünü mənə göstərmək istəməmişdi.(Az qala aradan iyirmi ilə yaxın vaxt keçdikdən sonra ikimin dördüncü ilin qarlı bir dekabr axşamında Türkiyə Yazarlar Birliyinin təşkilatçılığı ilə Milli Kitabxananın geniş salonunda ilk dəfə yaşayan bir sənətkara (yəni mənə!)yubiley keçirilərkən çıxışımda birdəncə təyyarə ilə üzərindən uçarkən Ankaranın mənə üz göstərmədiyini xatırlayıb deyəcəkdim:- Ankara o zaman üzünü bilirsinizmi mənə niyə göstəbilər, sən kim olursan da, mənə yuxarıdan aşağı baxasan, gələcəkdin, qarıma, çamuruma bələnəcəkdin və ondan sonra üzümü görə biləcəkdin!!)

MƏN DARDANEL BOĞAZIYAM

HAMI MƏNDƏN KEÇİB GEDƏR!

Lap elə o Ankaranın mənə üz göstərmədiyi gecədə də ürəyimə dammışdı necə, nə təhər, amma günlərin birində mütləq Türkiyəyə gedəcəyimi bilirdim, bilməsəydim, hələ min doqquzyüz səksən doqquzuncu ildə bu misraları yazardımmı:

İki sahil yaxasıyam,

Həsrət-həsrət baxasıyam.

Mən Dardanel boğazıyam

Hamı məndən keçib gedər!

Niyə Cəbbəl-üt-Tarik, Bosfor, Berenq, nə bilim nə boğazı yox, Dardanel? Bu sualın cavabını illər sonra Çanaqqala şəhərində işə başlayıb Dardanel boğazının sahilində gəzərkən biləcəkdim: yazdıran belə yazdırmışdı! Yazılana isə pozu yoxdur! Mənə nəinki Türkiyəyə gəlmək hətta başqa bir yerdə yox, uzun illər öncə şeirimdə adı keçən Çanaqqala şəhərində çalışmaq da qismət olacaqdı.Amma bunlar hələ sonralar olacaqdı, çooox sonralar!

Türkiyə arzumun qərçəkləşmədiyi illərin birində – min doqquz yüz səksən səkkizdə Türkiyədən səfərdən dönmüş şairlərdən biri mənə bir məktub və bir də “Masal çağı” adlı kitab gətirəcəkdi. Kitab da, məktub da adını ilk dəfə duyduğum Əli Akbaşdan gəlmişdi. Təbii olaraq mən ünvanıma göndərilən bu kitaba da, bu məktuba da sevinəcəkdim. Nəhayətində dastani sevgi ilə vurulduğum ölkədəndi bu gətirilənlər.( O dönəmlərdə bəlkə kimsənin ağlına gəlməzdi ki, Sovetlər Birliyi bir gün yıxılacaq və vətənimiz, qanlar içində olsa da azaldığına qovuşaq. İllər boyu arzuladığım, uğrunda mübarizə etdiyim vətənim azaldığına qovuşsa da o azadlığı o vətəndə doyasına yaşamağa mənə imkan verilməyəcək, siyasi səbəblərdən dolayı canım qədər sevdiyim torpaqlardan ayrılmaq zorunda qalacaq və uzun müddət gələ bilmədiyim, daha doğrusu gəlməyimə imkan verilməyən Türkiyəyə sığınacaqdım. Türkiyədə isə Allahın öz əlləri ilə mənə göndərmiş olduğu Əli Akbaş vardı...)

Siz bunlara bir təsadüf əsəri, ya da nə deyirsinizsə deyin, amma mənim üçün bunlar göydəki Tanrı qərarının yerdə həyata keçməsindən başqa bir şey deyildi. Niyə mənə qonaq gələn bir başqası yox, Əli Akbaş olmalıydı? Sirr nədədir? Dəmir pərdə zamanında da, sonraki azadlıq dönəmlərində də başlanğıcda dastan sevgisi səviyyəsində olan Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı gediş-gəlişlər xəyal qırıqlığını da bərabərində gətirəcəkdi. Türklük sevdası düşük insanlar arasında yavaş-yavaş öncəki müqəddəsliyini itirəcəkdi. Mən də, Əli Akbaş da eyni xəyal qırıqlığını yaşaya bilərdik. Şükürlər olsun ki, taleh deyilən güc bunu bizə yaşatmadı, biz diyən yox, Tanrı deyən oldu.

Və... nəhayət min doqquz yüz səksən səkkizin payız günlərindən birində Əli Akbaş Qars üzərindən, Ermənistan sərhəddini keçib Azərbaycana ayaq basdı.

Yaxşı bir misalımız var; soruşurlar, qardaşını tanıyırsanmı, deyir, yoldaş olmamışam. Tale mənə Əli Akbaşla sadəcə yoldaş olmağı deyil,həm də bir ay eyni zaman və məkanı paylaşmağı da qismət elədi. Və mən belə dost, qardaş, sirdaş qazana bildiyim üçün ilk tanışlığımızdan günümüzə qədər özümü hər zaman şanslı bildim. Elə bilirəm Əli Akbaşdan bu xüsusda soruşan olsa o da eyni cavabı verər.

Osmanlı kültüründən gələn canayaxın davranışlarıyla elə ilk gündən ailə üzvülərimlə elə qaynayıb qarışacaqdı ki, sanki illərdir ömrümüzü bir damın altında keçirmişdik. Saçları yenicə bəyazlaşmağa başlamış, ilk baxışda yosma boy-buxunu ilə (Azərbaycana səfəri zamanı yazdığı:”Pəhlivanlar gördüm Müttalip gibi, Xırdasın görmədim bən qarip gibi” misraları elə bilirəm çox şeydən xəbər verir...) bir elə də diqqəti çəkməyən bu adamın içində elə bir sevgi enerjisi vardı ki, ilk tanış olduğu adamı anındaca sehrinə salmağı bacarırdı O zamanlar Türkiyədən Azərbaycana gəlişlər hələ yeni başlayırdı. Əli Yavuz Akpınar və rəhmətlik İbrahim Bozyeldən sonra bu, üçüncü gəlişdi. Öncədən Əli bəy üçün gəzi planı hazırlamıştıq. Ona ölkəmizin ən önəmli yerlərini göstərəcəktik. Amma o zaman ölkə ən çalxantılı günlərini yaşayırdı. Ruslardan gizli dəstək alan ermənilər tarixi Türk torpaqları olan Dağlıq Qarabağı Azərbaycandan qoparmaq üçün yüz cür hiyləyə və fəsada əl atırdılar.

DAŞIN, DİVARIN DA QULAĞI VARDI.

Və bu elə bir dönəm idi ki, erməniyə gözün üstə qaşın var deməyən sovet dövlət təhlükəsizlik orqanlarının əməkdaşları demək olar ki, Azərbaycanda “başını qaşımağa” belə imkan vermirdilər Əli bəylə haraya gedirdiksə, maşınımızın ya önündə ya arxasında bir maşınla təqib olunurduq. Hərdən Əli bəyə zarafat edib deyirdik ki, gör sovet höküməti necə çox istəyir ki, sənə xidmət etmək üçün cangüdən və maşın ayırıb.Zarafat bir yana, hətta öz mənzilimizdə də rahat danışa bilmirdik.. Çünki danışdıqlarımızın bir çoxu sabah bizi izləyənlərin dilində səslənirdi. O zamanlar mən ortaya qoyduğu açıq fikirləri və cəsarət ilə çox ünlü olan “Gənclik”-“Molodost” jurnallarının baş redaktoru olduğuma görə hələ bir elə də girişmirdilər, amma Əli Akbaşla aramızda körpü olub tanışdıran ( Bəlkə də Əli Akbaşın Azərbaycana gəlişi üçün rəy vermiş) adamı çək-çevirə salırdılar: Hətta günlərin bir günü mənə xəbər gəldi ki, dövlət təhlükəzlik orqanının bir əməkdaşı jurnalit kimliyi ilə Əli bəylə görüşmək istəyir. Mən buna imkan verməyəcəyimi söylədim,-əsla belə bir şey olmayacaq! O zaman dövlət təhlükəzlik orqanının həmin əməkdaşı özü mənimlə görüşmək istədi və qörüşümüz zamanı;- xaricdən Azərbaycana gələn kim varsa hamısı ilə biz bu yolla görüşürük, əğər buna imkan verməsəniz o zaman qonağınızı vaxtından qabaq ölkədən çıxararıq,-, dedi. İnad etdim,- o zaman mən də eləmək istədiyinizi jurnalda açıq-açıq yazacağam, kimin qonağı ilə necə davranmısınız özünüz bilərsiniz, amma mən buna imkan verməyəcəyəm,- cavabını verdim. Bəlkə elə buna görə də hər hərəkətimiz ciddi bir şəkildə izlənilirdi. Bunu hiss etdiyimizdən hətta gecənin saat üçündə ürəyimizdən keçənləri bölüşmək üçün evimizin çevrəsindəki bağçaya enib orada dərt bölüşürdük. Əli Akbaş sonralar bənim Ankarada Türkiyə Diyanət vakfının yayınladığı “Seçilmiş şeirlər”kitabıma yazdığı ön sözdə beləcə də yazacaqdı: “Aslında Baküdə güzəldi; bizi Hazar kıyısından buralara kaçıran nə, niçin çıktık dağlara?.. Hürriyət arayışı...diyorum kəndi kəndimə. Çünki şəhirdə kapalı kapılar ardında dahi konuşamıyor insanlar. “yerlərin də kulağı var diyorlar”. Oysa yığın yığın sorum, onlarınsa yetmiş yıldır saklanan sırları vardır.”

Burada bir detalı da yazmağı özümə borç bilirəm. Əli bəy o zaman basqıcı rejimdən canını qurtarıb qaçıb Türkiyəyə sığınan bir opera artistimizdən Bakıda yaşayan ailəsinə çatdırmaq üçün bəzi şeylər gətirmişdi. Biz (daha doğrusu mən) o geyimləri sahiblərinə çatdırmadıq. Çünki o zaman dövlət təhlükəzlik orqanlarının əməkdaşlarının əlinə bəhanə düşər və Əli bəyi vaxtından əvvəl ölkədən çıxara bilərdilər.Əlbəttə o zaman gətirdiyi şeyləri sahiblərinə çatdırmamağımızın əsas səbəbini Əli bəyə deyə bilməmişdim, bəlkə də bu “qorxaqlığıma” görə içində məndən küsmüşdü də. Amma mən onun vizasının müddəti bitənə qədər Azərbaycanda qalmasını istəyirdim.Vaxtından öncə ölkədən çıxarılsaydı, yəqinki ona heç Türkiyədə də “sağ ol” deməzdilər.

Əli bəy Azərbaycanda qaldığı müddətdə demək olar ki, onu ölkəmizin aşağı yuxarı bütün ədəbiyyat və kültür çevrələri ilə tanış etdik, üz-üzə gəldiyi, tanış və qonağı olduğu hər kəsin könlündə silinməz iz buraxdı. O zamanlar mən eyni zamanda respublika gənclər ədəbi birliyinin də sədri idim. Gərək bizim ədəbi gəncliklə, gərəksə də digər görüşlərdəki canlı təmasları elə bir təsir buraxacaqdı ki, inana bilərsiniz, o təsir aradan bir bu qədər zaman keçməsinə baxmayaraq hələ də canlılığını qoruyur. Nə zaman Azərbaycana getsəm ( Yazdığım kəlimələrə bax, sən Allah: “Azərbaycana getsəm!” Ay səni gidi dünya, ay səni vətəndən didərgin salınan canım!) və o əski zamanlardakı görüşlərimizin iştirakçıları ilə qarşılaşsam aradan keçən bunca zamana baxmayaraq “nə var, nə yox”dan sonra ilk soruşduqları adam heç şübhəsiz Əli Akbaş olur. İşin diqqətçəkən yanı odur ki, yaddaşıyla o qədər də öyünməyən Əli bəy də hafizəsində Azərbaycanda təmas ettiği bütün adamların adını bircə-bircə xatırlamaqdadır.

Azərbaycanda qaldığı bir aya yaxın müddətdə haralara getdik, haralarda olduqsa Əli bəy oralarda silinməz izlər buraxdı, dedim. Və Anadolu türkləri təsadüfi demirlər ki, hər şeyin mövsümü keçir, əfəndilikdən başqa. İlk tanışlığımızdan keçən bunca zaman içində Əli bəy əfəndiliyindən bir zərrə də itirmədi, əksinə onun əfəndiliyi yüksələrək sahibini kamillik zirvəsinə ulaşdırdı.

BİR ADAM AZ DEYİL, MİLYON ADAM ÇOX

Əli bəy Osmanlı kültürünün bütün yönlərini süngər kimi içinə çəkən bir müdrik kimi gəlmişdi Azərbaycana! Sanki Anadolu topluluğu uzun zaman ayrı düşdüyü Qafkazlardakı qardaşlarına örnək davranış sərgiləyə biləcəyindən öz təmsilçisi kimi onu- Əli Akbaşı seçmişdi. Və buna görə də diyə bilirim ki, bu seçim təsadüfi seçim deyildi.

Sazlı sözlü bir ay hiss edilmədən ötüb keçdi. Ayrılıq zamanı gəlmişdi. Amma Dağlıq Qarabağ çevrəsindəki hadisələr aydan aya yox, gündən günə daha gərgin bir hal alırdı. Artıq Azərbaycanla Ermənistan arasında elan olunmamış müharibə başlamışdı. Bu durumda Əli bəyin Ermənistan sərhəd keçid məntəqəsindən Türkiyəyə dönməsi çətin olacaqdı. Onun Moskva üzərindən geri dönüşünü təşkil etmək üçün çəkdiyimiz əmək də boşa çıxacaqdı. Moskvadan gələn cavab bunu deyirdi: Haradan ölkəyə daxil olubsa, oradan da ölkəni tərk etməlidir... Əlacsız qalıb Əli bəyin xatasız-bəlasız vətəninə dönməsini təşkil etmək üçün Qazax rayon partiya komitəsinin o zamankı birinci katibi Murat Aşurova müraciət etdik. İndi ünlü bir vəkil kimi tanınan dostumuz İsaxan da Qazax polis idarəsində işləyirdi. İsaxan, nə olur olsun, öz maşını ilə Əli bəyi sərhəddə qədər ötürməkdə israrlı idi. Amma sağ olsun Murad bəy daha tədbirli davranmağın işin xeyrinə olacağını söyləyib bir erməni tanışını Yerevandan Qazağa çağırıb İsaxanla birlikdə Əli bəyi Türkiyə sərhəddindən keçirməyi tapşırdı. (Bir neçə maşınla getməyimiz imkansızdı.)

Dostumun sağ-salamat gedişinə sevinsəm də gizləmirəm, sanki bir boşluğa düşmüşdüm. Əli bəy özündən şualar buraxan bir insandır desəm, ylan olmaz, o da rus şairi Yuri Kuznetsov kimidir, onunla bir yerdə olub təsiri altında qalmayan çox az adam tapılar. Kiçik, yosma vücudunda hansı sehirli qüvvə varsa, dəmir özünə çəkən maqnit misalı ətrafında kim olur olsun özünə çəkməyi, təsiri altına salmağı bacarır.

O zaman kim bilə bilirdi ki Əli bəyin Azərbaycana o çətin səfəri sonralar ona bütün Türk Dünyasının,Avrasyanın qapılarını açacaqdı.. Əli Akbaş çox yönlü bir şəxsiyyətdir.Onun haqqında bir çox yönləri ilə; çox istedadlı şair, sadiq dost, Avrasya Yazarlar Birliyinin katibi və ən əsası Avrasyaya qucaq açan, ulu bir missiya yüklənmiş “Kardeş Kalemler” jurnalının baş redaktoru kimi söz açmaq olar. Bir adam az deyil, milyon adam çox. Millət fərdlərinin sayı ilə deyil, mərdlərinin sayı ilə millət olur, demişdim bir zamanlar. Əli Akbaşın şəxsində bu fikir necə də yerində səslənir, o, mərd və heç şübhəsiz milli missiyası ilə seçilmiş bir adamdır.

Əli bəy Türkiyəyə döndükdən sonra əlaqələrimiz daha müntəzəm xarakter aldı, Azərbaycandan aldığı təəssüratla yazdığı şeirləri mənə göndərirdi mən də hələ o zamanlar latın əlifbasına keçidin xəyal olduğu bir zamanda həmin əsərləri orijinalda olduğu kimi latın əlifbası ilə “Gənclik” jurnalında çap edirdim. “Kutlu Taş”, “Göygöl” o zamanlar çap etdiyim şeirlərdən ağlımda qalanlardır. Bu şeirlər “Gəncliy”in oxucuları tərəfindən böyük bir rəğbətlə qarşılanırdı. Cəsarətlə diyə bilərəm ki, bu üsyankar və məcazlarla dolu şeirləri ilə Azərbaycanın özgürlük mücadiləsində bizimlə birliktə Əli bəy də iştirak etmişdir.

SƏN SAYDIĞINI SAY...

Bu dəfə Türkiyəyə gəlmək sırası mənə çatmışdı. Amma Azərbaycanda hadisələr elə sürətlə gəlişirdi ki, bu dəyişkən hadisələr mənim o zamanlar Türkiyəyə gəlişimə imkan verməzdi.

Əli bəylə ikinci görüşümüz ikiilyarımdan sonra olacaqdı. Min doqquz yüz doxsanıncı ildə Bakıdan Türkiyəyə ilk turist səfərləri başlayırdı. Yüz əlli nəfərlik gənçlik turist qrupunun rəhbəri kimi ilk dəfə İstambula uçanda sevincimin həddi, hüdudu yox idi, nəhayət ki, neçə illik arzuma çatacaqdım, Türkiyəyə gəlişimdən Əli bəyin də xəbəri vardı, (Burada İstambul Atatürk Hava limanına ilk enişimin o coşqulu anlarından geniş söhbət açıb yazımı uzatmaq istəməzdim.) onunla İstambulda görüşəcək və iki gün illər boyu həsrətində olduğum dünya şəhəri İstanbulu gəzib dolanacaqdım. Bu arada Kaysəri şəhərində ilk Büyük Azərbaycan Konqresi olacağı xəbərini də almışdım. Sadəcə “Gənçlik” jurnalındakı Türkçülük fəaliyyətlərimə görə o konqredə iştirak etmək mənim də haqqımdı. Amma haqqımı biriləri insafsızcasına yemiş və adım o konqreyə gedənlərin siyahısına salınmamışdı. Həm də konqrenin başlayacağı gün vizəm bitəcəyindən geriyə qayıtmağa məcburdum. Türkiyəyə gəlmişkən və əldə fürsət varikən vizamı uzada bilsəm gedib konqredə mən də iştirak etmək istəyirdim. Axtarıb Sovet səfirliyinin İstambul konsulluğunun binasını tapacaq və vizamın uzadılmasını xahiş edəcəkdim. Amma üzümə soyuq su səpiləcək, “olmaz” cavabını alacaqdım. Həm də bu “olmaz” cavabını bir rus yox, konsulluqda bu işə baxan V.Sultanzadə deyilən birisi verəcəkdi və “özümüzünkünün” “olmaz” cavabı məni daha çox üzəcəkdi. Amma, sən saydığını say, gör fələk nə sayır misalımız burada da işə yarayacaqdı. Sən demə İstambulda qaldığım hotel Türk Dünyası Araştırmalar vəqfinin lap yaxınında yerləşirmiş.Bu vəqfin başqanının sayğı duyduğum Turan Yazqan bəyəfəndi olduğunu öncədən bilirdim. Təsadüfən vəqfin qarşısından kəçəcəktim, maraqlanıb binanın həyətinə girəcəkdim.Və...girdiyimdə çaşıb qalacaq, məndən başqa Azərbaycandan hər kəsin burada olduğunu görəcəkdim.Məni Vəqfin başkanı sayqıdəğər Turan Yazqanla tanış edəcəklərdi: “Gənclik” jurnalının baş redaktoru şair filankəsdi deyəcəklərdi. Turan bəy adımı çoxdan duyduğunu söyləyəcək, amma “Gənçlik” dərgisini bizə bir başqa adam göndərirdi, deyəcəkdi. Və tərəddüt etmədən məni də konqreyə dəvət edəcəkdi. Vizamın bitdiyini söyləyəckdim. Elə oradaca Sovet səfirliyinin İstambul konsulluğuna məktub yazılacaq və az keçməmiş mənim viza məsələm də həll olunacaqdı.Qatarla əvvəlcə Ankaraya gələcək, Əli bəyin mübarək ailəsi və dostları ilə tanış olacaktıqdım. Sonra da Əli bəy məni qurultayın qərçəkləştiriləcəği Kayseriyə götürəcəkdi...

Və hər təsadüfdə bir zərurət var deyiminin bir həqiqət olduğunı Kaysəri səfərim bir daha təsdiqləyəcəkdi.Əgər mən bu gün Türkiyədə yaşayır və çalışıramsa bunun bəlkə də tək səbəbi Kayseri səfərimdir. Uzun-uzadı bu səfər haqqında burada yazmayacağam (Bu ayrı bir yazının mövzusudur) yalnızca onu deyəcəyəm ki, “Bu qan yerdə qalan deyil” şeirim Kayseridə yazılacaq və oxucularla Azərbaycan şairlərinin görüşündə oxunacaq və...təvazökarlıqdan uzaq olsa da ( Elə bilirəm həqiqəti söyləmək heç də təvazökarlıqdan uzaqlıq deyil) hamıdan çox alqışı da o şeirə görə mən alacaqdım.Görüşdən sonra qəzetlərin, televiziya və radioların təmsilçiləri məndən müsahibə almaq üçün sıraya girəcəkdi.Hətta sonralar o şeiri ülkücülər özlərinin marşına çevirəcəklərdi. Və mən hələ onda irəlidə başıma nələrin gələcəyindən xəbərsiz o uğurun qanadında uçanda heç ağlıma da gəlməzdi ki, elə də çox vaxt keçməyəcək və mən canım qədər sevdiyim vətənimdən ayrılmaq zorunda qalacaqdım.

(Ardı var)

Məmməd İSMAYIL

525-ci qəzet.- 2012.- 9 iyun.- S.14-15.