“İlham Əliyevin prezidentlik dövrü təhsil tariximizdə qızıl dövr kimi qalacaq”

Pərvinin həmsöhbəti təhsil naziri Misir Mərdanovdur.

(VIII söhbət)

Bir neçə həftədir “525-ci qəzet”in şənbə saylarında təhsil naziri Misir Mərdanovla müxtəlif mövzularda silsilə söhbətlərimiz oxuculara təqdim olunur. Bu söhbətlərin hər birində həmsöhbətimin uşaqlıq, gənclik illərinə, həyatından keçən insanlara, ailəsinə, övladlarına, çağdaş cəmiyyətdə baş verən hadisələrə, mətbuata, təhsilimizin keçmişinə və bu gününə aid fikirləri ilə tanış oluruq.

Son söhbətlərimizin mövzusu nazirin təhsil tarixinə aid araşdırmalarıyla bağlı idi. Qeyd edək ki, Misir müəllim Azərbaycanda təhsilin tarixini araşdıran, bu barədə sanballı əsərlər yazan azsaylı alimlərdən biridir. Bəlkə də ilk baxışdan riyaziyyatçı alimin tarixi kitablar yazmasına skeptik yanaşanlar da ola bilər. Amma müəllifin kitabların hər birinin yazılma tarixçəsi, materialların toplanması haqqında şövqlə bəhs etməsi, ən kiçik əlyazmalarını belə arxivləşdirib saxlaması və özünün şəxsən redaktə elədiyi “siqnal” nüsxələri həvəslə qarşısına qoyub vərəqləyərəq danışması bir həmsöhbət kimi mənim üçün maraqlı idi. Düşünürəm ki, nazirin apardığı araşdırmaları özünəməxsus təqdimatı, ideyanın yaranmasından kitabın “soba”dan çıxmasına qədər incəlikləri, sirləri bölüşməsi oxucularımız üçün də maraqlı ola bilər.

Ötən söhbətlərimizdə “Azərbaycan təhsil tarixi” kitabının I, II cildində bəhs olunan dövrün xarakterik xüsusiyyətlərindən, təhsilin inkişafında xidmət göstərmiş insanlardan, eləcə də həmin zamanlar baş vermiş müxtəlif maraqlı və qeyri-adi hadisələrdən söz açmışdıq. Qeyd edim ki, bu kitabın III cildində Azərbaycanda müstəqilliyin ilk illərindən bu günümüzə kimi ölkəmizdə məktəbəqədər təhsil, ümumi təhsil, məkdəbdənkənar təhsil, ilk peşə-ixtisas təhsili və orta ixtisas təhsili tarixindən bəhs olunur. Budəfəki söhbətimizdə isə araşdırılan dövrdə təhsilin vəziyyəti, müstəqilliyin ilk illərində ortaya çıxan çətinliklər, Qarabağ müharibəsinin məktəbə təsiri, orta təhsilin bugünki vəziyyəti və digər bu kimi məsələlərdən danışacağıq.

Pərvin: Misir müəllim, “Azərbaycan təhsil tarixi” kitabınızın III cildi ölkəmizin müstəqillik əldə etməsindən bu günə kimi olan dövrdə əsasən orta ümumi təhsil tariximizdən bəhs edir. Ötən söhbətlərimizdə müstəqilliyin ilk illərində təhsilimizdə yaranan problemlər, çətinliklər barədə ötəri danışmışdınız. İstərdim ki, həmin dövrü həm yazmış, həm də yaşamış adam kimi bir qədər geniş danışasınız.

Misir Mərdanov: Ölkəmiz uzun illər, xüsusən 70 il Sovetlər Birliyinin tərkibindəykən müstəqillik uğrunda mübarizə aparıb. Müstəqillik ərəfəsində isə çoxsaylı problemlərlə qarşılaşmışıq.

Bunlardan birincisi 1988-ci ilin sonunda Qərbi Azərbaycanda yaşayan 200 mindən çox soydaşımızın mənəvi repressiyanın qurbanı olub, 48681 şagirdin, onların təlim-tərbiyəsi ilə məşğul olan 3992 müəllimin doğma el-obasından didərgin düşərək, Azərbaycana gəlməsidir.

İkinci, daha ciddi problem isə, elə həmin vaxtlar Dağlıq Qarabağda ermənilərin ayağa qalxıb Ermənistana birləşmək ideyası, erməni separatçılarının Azərbaycana əsassız ərazi iddiası ilə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin başlaması idi. Yeri gəlmişkən, deyim ki, həmin illərdə Təhsil Nazirliyində müxtəlif vəzifələrdə işləyərkən açıq şəkildə hiss edirdik ki, biz Dağlıq Qarabağı rəsmi olaraq Azərbaycanın subyekti kimi qəbul etsək də, o artıq qeyri-rəsmi olaraq Ermənistan rəhbərliyi tərəfindən idarə edilir.

Pərvin: Dağlıq Qarabağ məktəblərində bizim dərsliklərdən istifadə olunmurdu?

Misir Mərdanov: Bu da çox maraqlı məqamdır ki, biz oraya dərsliklər göndərsək də, onlar Yerevandan gələn kitablardan istifadə edirdilər. Bizimkilər isə, necə deyərlər, hələ ayılmamışdılar, dövlətin büdcəsindən böyük miqdarda vəsait ayıraraq, o zamankı Stepanakertin, Mardakertin, Hadrutun və ermənilər yaşayan başqa rayonların məktəblərini əsaslı təmirlə, müasir kompyuterlərlə təmin etməklə məşğul idilər və düşünürdülər ki, bu yolla onların qarşısını alacaqlar.

Sovet hakimiyyəti isə Ermənistanı və Dağlıq Qarabağın erməni rəhbərliyini açıq-aydın müdafiə edirdi.

Dediyim iki problem, sonralar da 20 Yanvar hadisələri xalqımızı nə qədər mətinləşdirdisə, amma həm də usandırdı, mənən əzdi. Və bu əhval-ruhiyyənin təhsildən də yan keçməməsi təbiidir.

Pərvin: Sovetlər Birliyi dağılandan sonra idarəçilikdə də müəyyən çətinliklər yaranıb yəqin ki?! Çünki hər zaman himayəyə, idarə olunmağa öyrəşmiş ölkənin öz idarəçilik sistemini yaratmağa zaman lazım idi. Təhsildə bu problemlər necə həll olunurdu?

Misir Mərdanov: İlk vaxtlarda əsas çətinliklər də elə bundan ibarət idi. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra ittifaqa daxil olan ölkələrlə bir çox əlaqələr, o cümlədən təhsil əlaqələri kəsildi. Qısa bir zamanda bütün problemlərin həlli öz üzərimizə düşdü. Əvvəllər elə düşünürdük ki, müstəqilliyə nail olan kimi bütün problemlərimiz öz həllini tapacaq. Təəssüf ki, belə olmadı. Müstəqilliyin ilk illərində ölkədə mövcud qeyri-stabil siyasi şərait bütün sahələrdə olduğu kimi təhsilə də öz təsirini göstərdi və burada ciddi bir inkişafdan söhbət gedə bilməzdi.

Pərvin: Həmin illərdə təhsil sahəsində islahat proqramları hazırlanmırdı? Yaxud yaranmış çətinliklərdən çıxış yolu axtarılırdımı?

Misir Mərdanov: O dövrə aid irəliyə doğru bir addımı deyə bilərəm ki, dərsliklərin milliləşdirilməsi istiqamətində müəyyən işlər görüldü. Lakin Azərbaycanın maddi imkanlarının zəif olması bu sahədə də köklü inkişafa imkan vermirdi. Təsəvvür edin ki, hətta Sovet dövründə dərsliklər məktəblərə pulsuz çatdırıldığı halda, müstəqilliyin ilk illərində bu qərarı ləğv etdilər və belə bir çətin zamanda dərsliklər şagirdlərə pulla satılmağa başladı.

Heydər Əliyevin xalqın tələbi ilə yenidən hakimiyyətə gəlməsinə qədər ölkədəki başıpozuqluq, aramsız mitinqlər, ziyalıların xaricə köçüb getməsi bütün sahələr kimi, təhsilə də öz mənfi təsirini göstərirdi.

Pərvin: Çıxışlarınızdan birində demişdiniz ki, təhsil çox mühafizəkar sferadır və həmin dövrdə məhz bu səbəbdən fəaliyyəti dayanmayan, işləyən sahələrdən biri olub.

Misir Mərdanov: Bəli. Bütün digər sahələrdən fərqli olaraq təhsili inkişaf etdirmək, yenidən qurmaq, qısa müddətdə uğurlu nəticəyə nail olmaq çox çətindir. Amma onu tezliklə məhv etmək də mümkün deyil. Sovetlər Birliyi dağılandan sonra demək olar ki, bütün sahələr iflic vəziyyətinə düşsə də, təhsil sistemimiz az-çox işləyən sahələrdən biri idi.

Pərvin: Maddi çətinliklərin təhsilə təsirindən danışdınız. Sizcə, problemlərin həllində maddiyyat vacibdir, yoxsa peşəkarlıq?

Misir Mərdanov: Hər ikisi önəmlidir. Elə haqqında danışdığımız kitabın III cildinə nəzərə salsanız, hadisələrin gedişatında ölkəmizdə iqtisadi inkişaf meyllərinin yaranması ilə təhsildə hansı dəyişikliklərin baş verdiyini görə bilərsiniz. Təsəvvür edin ki, müstəqilliyin ilk illərində biz kitabları çap etdirmək üçün kağız belə tapmırdıq. Türkiyənin Milli Egitim Bakanlığına müraciət etmişdik ki, bizə kağız göndərsinlər. Belə şəraitdə hansı peşəkarlıq kömək edə bilərdi?

Amma 1994-cü ilin sentyabrın 20-də ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi iradəsi və müdrik siyasəti nəticəsində imzalanmış “Əsrin müqaviləsi” sayəsində Azərbaycanda qısa müddət ərzində iqtisadi inkişafın təməli qoyuldu. Yalnız bundan sonra ölkənin təhsil sektoruna ayrılan büdcə vəsaitləri ilbəil artırıldı, islahatlara şərait yarandı və nəticədə bugünki səviyyəyə çatdıq.

Pərvin: Ötən söhbətimizdə təhsilin inkişafında, milliləşdirilməsində İslahat proqramının əhəmiyyətindən danışmışdıq. Həlledici və inkişafa xidmət edən başqa hansı addımları göstərə bilərsiniz?

Misir Mərdanov: Bəli, məhz İslahat proqramını görülən işlərin zirvəsi hesab etmək olar. Ona görə 1999-cu il yeni dərs ilinin əvvəlini əsaslı inkişafın başlanğıcı sayıram. İqtisadi inkişafın həyata keçirilən islahatlarda rolundan danışdıq, məncə, Dünya Bankının bu işlərə cəlbi, onlarla bağlanan müqavilələr, təcrübəli mütəxəssislərin tövsiyələri, inkişaf etmiş ölkələrin təhsil sahəsində müsbət təcrübələrinin öyrənilməsi həlledici rol oynadı. Düzdür, ilk vaxtlarda ayrılan vəsait çox az idi. İlk kredit sazişində ayrılması nəzərdə tutulan vəsait cəmisi 5 milyon dollar idi. Bu, təhsil üçün çox az məbləğdir. Ancaq nəzərə alsaq ki, bu vəsait hesabına həyata keçirilən işlər əsasən beynəlxalq təcrübəni öyrənmək, Dünya Bankının o qədər də sadə olmayan prosedurları ilə yaxından tanış olmaq, təhsil sahəsində yüksək biliyi, bacarığı olan milli və beynəlxalq ekspertləri Azərbaycan təhsilinə cəlb etmək məqsədilə edilmişdi, bu mənada hətta az məbləğin də bizə uğur gətirdiyini deyə bilərik. Bu sazişlərdə nəzərdə tutulmuş proqramlara əsasən ölkəmizin çoxsaylı təhsil ekspertləri dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin təcrübəsini yerində öyrənmək məqsədilə həmin ölkələrə səfərlər etdilər və nəticədə harada hansı addımları atmağımızı müəyyənləşdirdik.

Hesab edirəm ki, ümumtəhsil məktəbləri üçün yeni nəsil dərslik və dərs vəsaitlərinin hazırlanmasını uğurlu və əhəmiyyətli nəticələrdən biri hesab etmək olar. Qısa müddət ərzində bütün fənlər üzrə dərsliklərin ölkəmizin milli maraqlarına və beynəlxalq standartlara uyğun olaraq, məhz həmin fənlərin məktəblərdə tədrisini həyata keçirən müəllimlərin iştirakı ilə hazırlanması və dövlət tərəfindən şagirdlərə hədiyyə edilməsi ən böyük uğurlarımızdan biridir.

Pərvin: Müsahibələrinizdə, çıxışlarınızda ümumi orta təhsilin əsas pillə olduğunu, islahatları da ilk növbədə məhz bu pillədə etməyin vacibliyini çox vurğulayırsız.

Misir Mərdanov: İnsanın şəxsiyyət kimi formalaşmasında, zəruri biliklərə və həyati bacarıqlara yiyələnməsində ümumi təhsil müstəsna rol oynayır. Ola bilər, insan bağçaya getməsin, yaxud da təhsilin digər pillələrinin imkanlarından istifadə etməsin, lakin hamı hökmən ümumi təhsilin icbari mərhələsini keçməlidir. Eyni zamanda ümumi təhsil sonrakı pillələri keçmək üçün möhkəm bünövrə missiyasını da yerinə yetirir.

Bilirsiniz ki, bu vəzifəyə gələnə qədər ali təhsil müəssisəsində çalışmışam. Yaxşı xatırlayıram, Sovet dövründə uzun müddət ali təhsil əsas pillə hesab olunurdu, hər bir valideyn inadla çalışırdı ki, övladı ali məktəbə qəbul olunsun. Əlbəttə, sevindirici haldır ki, əksəriyyət övladını ali təhsil pilləsinə hazırlayır. Amma bu da danılmazdır ki, mükəmməl orta təhsil almadan həyatın sonrakı pillələrində müvəffəqiyyət qazanmaq qeyri-mümkündür.

Bu baxımdan Heydər Əliyevin dəfələrlə söylədiyi fikirlər yerinə düşür: Heç kəs elə düşünməsin ki, orta məktəbin əsas vəzifəsi ali məktəb üçün tələbə hazırlamaqdır, onun əsas funksiyası ana dilini dərindən bilən, vətəninin tarixi və mədəniyyəti haqda ətraflı məlumatlara malik olan, dövlətçiliyə və dövlət mənafeyinə sadiqlik nümayiş etdirən, insanlara, təbiətə, əxlaqi-mənəvi dəyərlərə dözümlü, həssas və ədalətli münasibət bəsləyən, müstəqil mövqeli olmaq keyfiyyətlərinə yiyələnən, ana dili ilə yanaşı bir və ya bir neçə xarici dildə ünsiyyət saxlamağı bacaran, millət üçün gərəkli şəxsiyyət, vətəndaş yetişdirməkdir.

Bütün bu qeyd etdiklərimi və mütəxəssislərin məsləhətlərini nəzərə alıb qərara gəldik ki, islahatlara ümumi orta təhsildən başlayaq. Mən fəxr və məsuliyyətlə deyə bilərəm ki, 13 il ərzində ümumi orta təhsil sistemində çox ciddi nailiyyətlər əldə etmişik. Bunu BMT, UNİCEF, UNECKO kimi nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların ekspertləri, uşaqları bizim məktəblərdə təhsil alan xarici ölkə səfirləri deyirlər.

Pərvin: Bu sahədə əsas görülməli işlər bitibmi artıq?

Misir Mərdanov: Xeyr, mən hesab etmirəm ki, işlər bitib. Biz çox məsuliyyətli və şərəfli bir yolun başlanğıcındayıq, inşallah, hələ bu yolla çox getməli olacağıq, ən əsası odur ki, seçdiyimiz doğru yoldur və əldə edəcəyimiz nəticələr də əvvəlcədən bəllidir. Beynəlxalq təcrübəni hələ də öyrənirik. Amerika, Böyük Britaniya, Hollandiya, Almaniya və Avstraliyaya bir neçə səfər edib onların məktəblərində olmuş, müxtəlif məsləhətlər almışıq.

Pərvin: Təhsil sahəsində görülən əsas və insanlarda birmənalı fikir yaratmayan işlərdən biri də Kurikulum islahatıdır. Artıq ibtidai siniflərdə tədris bu proqram üzrə həyata keçirilir. Amma hələ də “Bu bizim nəyimizə lazım idi” – deyib şikayət edənlər var. Sizin özünüzün bu barədə düşüncəniz necədir?

Misir Mərdanov: Beynəlxalq və milli ekspertlərin bəziləri islahatlara I, V, IX siniflərdən eyni zamanda başlamağı təklif etmişdilər. İşin incəliklərini bilən və gələcəkdə əsas məsuliyyət daşıyacaq şəxs kimi qətiyyən buna razı ola bilməzdim. 2005-ci ildə Təhsil Problemləri İnstitutu nəzdində Kurikulum Mərkəzi yaratdıq. Ölkəmizin görkəmli alimlərinin, fəal təhsil işçilərinin, tanınmış metodistlərin və qabaqcıl müəllimlərin iştirakı ilə “Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin Konsepsiyası (Milli Kurikulum)” sənədi hazırlandı və 2006-cı ildə hökumət tərəfindən təsdiq edildi. Bu tarixi sənəd ümumi təhsil üzrə təlim nəticələrini və məzmun standartlarını, ümumi təhsilin hər bir səviyyəsində tədris olunan fənləri, həftəlik dərs və dərsdənkənar məşğələ saatlarının miqdarını, pedaqoji prosesin təşkilini, təlim nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi və monitorinqi üzrə əsas prinsipləri, başqa sözlə, təlim prosesi ilə bağlı olan bütün fəaliyyətlərin təşkili və həyata keçirilməsini özündə əks etdirir. Sonralar ibtidai siniflər üçün fənn kurikulumları və onların əsasında yeni, müasir tələbləri ödəyən dərslik komplektləri hazırlandı və 2008-ci ildə, birinci sinifdən məktəblərdə tətbiq olunmağa başladı. Artıq dörd ildir ki, bu proses gedir, inşallah, gələn dərs ilindən V siniflərdə davam etdirəcəyik. Kurikulumu tənqid edənlərə məsləhət görərdim ki, məktəblərimizin ibtidai sinif şagirdləri, onlara dərs deyən müəllimlər və valideynlərlə görüşüb söhbət etsinlər, onda biləcəklər ki, kurikulumun tətbiqi nəticəsində nələr dəyişib.

Pərvin: Misir müəllim, Kurikulumun tələbi ilə müəllimlərin də dəyişməsi çox vurğulanır. Sizcə, müasir müəllim necə olmalıdır?

Misir Mərdanov: Bu bir qədər geniş mövzudur. Müəllim peşəsini digərlərindən fərqləndirən cəhətlərdən biri odur ki, cəmiyyətdə elə bir insan tapmaq mümkün deyil ki, onun müəllimi olmasın, dünyanı dəyişən, idarə edən, tarixi yaradan dahi şəxsiyyətləri də müəllim yetişdirmişdir. Məncə, “müəllim” sözünü ən dəqiq ifadə edən kəlamları Ulu öndərimiz demişdi: “Müəllim adı ən yüsək addır, mən yer üzündə müəllimdən yüksək ad tanımıram”, Türkiyə Cümhuriyyətinin banisi Atatürk isə deyirdi ki, “milləti yalnız və yalnız müəllimlər xilas edə bilər, bir cəmiyyətin millət ola bilməsi üçün müəllimlərə ehtiyacı var, onlar cəmiyyəti həqiqi bir millət halına gətirirlər”.

Pərvin: Bizim təhsil aldığımız dövrdə müəllimin işi danışmaq, öyrətmək və növbəti dərsdə öyrətdiyini tələb etmək idi, sadəcə. Sizcə, müasir müəllimin yanaşmasında nəsə dəyişibmi?

Misir Mərdanov: İndi cəmiyyət qarşısında dayanan əsas sual da bundan ibarətdir ki, “müəllim şagirdə necə yanaşmalıdır ki, millətinə layiqli vətəndaş yetişdirsin?” Zənnimcə, müasir müəllim öz ixtisasını dərindən bilməklə, pedaqoji, psixoloji, metodik hazırlığa malik olmaqla, peşəsini sevməklə yanaşı, şagirdlərinin hər birinə fərdi yanaşmağı bacarmalı, qayğılarını öyrənməli, münasibətləri əməkdaşlıq səviyyəsində qurmalı və onun potensial imkanlarını nəzərə almaqla düzgün istiqamətləndirməlidir.

Müasir dövrdə pedaqoji prosesə yanaşmada əsas paradiqmalar dəyişilib, müəllim-şagird münasibətləri də buna uyğunlaşdırılmalı, şagirdin obyektdən subyektə doğru inkişafı, ona şəxsiyyət kimi yanaşılmasını, bütün təlim prosesinin şagirdin maraqları, qabiliyyəti üzərində qurulmasını, onun fərdi-psixoloji xüsusiyyətlərinin nəzərə alınmasını tələb edir. Müəllim cəmiyyət qarşısında öz məsuliyyətini hiss etməlidir.

Pərvin: Dediyiniz tələblərə bütün müəllimlər cavab verirlərmi? Bu gün müasirlikdən uzaq, dövrlə ayaqlaşmayan, deyək ki, ən azı kompyuterdən istifadə edə bilməyən müəllimlərin də çox olması hamımıza məlumdur...

Misir Mərdanov: Düşünürəm ki, bütün mərhələlərdə müəllim olmaq istəyənlərin seçimində müəyyən tələblər hökmən gözlənilməlidir. Müəllimlər müasir qiymətləndirmə mexanizmləri ilə yaxından tanış olmalı, təhsildə İKT bacarıqlarını daim yüksəltməlidirlər. Artıq ölkəmizin təhsil sistemində keçmişdə mövcud olan yaddaş, hafizə məktəbindən, məntiqi təfəkkürə və tətbiqi bacarıqlara əsaslanan məktəbə keçməkdəyik və müəllimlərimiz bu keçidə hazır olmalıdırlar.

Biz də öz növbəmizdə bu işdə əlimizdən gələni əsirgəmirik. İslahatın həyata keçirildiyi illərdə bir tərəfdən müəllim hazırlığı ilə məşğul olan ali məktəblərin proqramlarında ciddi dəyişikliklər aparılıb, təhsilin məzmunu beynəlxalq təcrübəyə uyğun yeniləşdirilib, pedaqoji təcrübəyə ayrılan vaxt artırılıb, digər tərəfdən hazırda məktəblərdə işləyən müəllimlərin ixtisasartırması, təcrübə keçməsi, yenidənhazırlanması, təkmilləşdirilməsi istiqamətində ciddi yeniliklər edilib.

Əgər nəzərə alsaq ki, bu gün olkənin ümumtəhsil məktəblərində 150 mindən çox müəllim işləyir və onların əksəriyyətinin müasir təlim texnologiyalarından müvafiq bilik və bacarıqları arzulanan səviyyədə deyil, onda problemin mürəkkəbliyi aydın olar.

Ötən müddət ərzində ibtidai siniflərdə dərs deyən 40 mindən çox müəllim xüsusi hazırlanmış proqram çərçivəsində müvafiq treyninqlərdən keçmiş, bu il yay tətili dövründə yeni kurikulum əsasında V siniflərdə dərs deyəcək 30 mindən cox müəllim xüsusi təlimçilərin – öyrədənlərin rəhbərliyi ilə müvafiq bilik və bacarıqlara yiyələnəcəklər. Bunlarla yanaşı, ölkə prezidenti tərəfindən təsdiq edilmiş “Təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması üzrə Dövlət Proqramı” çərçivəsində 50 mindən çox müəllim müvafiq kurslar keçib.

Pərvin: Müasir dövrdə qiymətləndirmə sahəsində də yeniliklər çoxdur. İndi diaqnostik, formativ və summativ qiymətləndirmə üsullarından istifadə olunur ki, bu da xeyli effekt verir. Bunların üstünlükləri ilə yanaşı, çatışmayan tərəfləri də varmı?

Misir Mərdanov: Yeni qiymətləndirmə şagird nailiyyətlərinin, fəaliyyətinin izlənməsi ilə dərsi müşaiyət edən prosesdir, müəllimi yaradıcılığa, şagirdə fərdi yanaşmaya sövq etməklə bərabər, şagirdləri də, valideynləri də bu prosesə cəlb edir. Məhz, yeni qiymətləndirmə sayəsində şagird siniflə, yoldaşları ilə müqayisədə deyil, bacarığına görə qiymətləndirilir.

Qiymətləndirmənin əsas istiqamətlərindən olan məktəbdaxili qiymətləndirmənin diaqnostik formativ və summativ olmaqla üç yerə bölünən hər tərkib hissəsinin öz məqsədi var. Diaqnostik qiymətləndirmə ilə müəllim sinifə, şagirdə “diaqnoz” qoyur, özünün təlim strategiyasını müəyyənləşdirir. Sözlü yəni, formativ qiymətləndirmə ilə şagirdin fəaliyyətini ardıcıl izləyir və nəticədə summativ qiymətləndirmə ilə (rəqəmli qiymətləndirmə) həm özünün fəaliyyətinə, həm də şagirdin nailiyyətinə qiymət verir.

Yeni qiymətləndirmənin istiqamətlərindən ikincisi milli qiymətləndirmə tətqiqatıdır, o, təhsillə bağlı bütün amilləri-şagirdi, müəllimi, məktəbi, məktəb rəhbərliyini, dərslikləri, tədris vəsaitlərini, təlim texnologiyalarını, valideyni, şagirdi əhatə edən mühiti qiymətləndirməklə təhsilin vəziyyətini öyrənir, perspektivləri müəyyənləşdirir.

Pərvin: Milli qiymətləndirmə tətqiqatının xüsusi məqsədi, istiqaməti olurmu? Yoxsa bu ümumi aparılır?

Misir Mərdanov: Əlbəttə, xüsusi istiqamət və məqsəd olur. Sonuncu dəfə bu ilin may ayında ümumtəhsil məktəblərinin dördüncü sinifləri arasında keçirdiyimiz milli qiymətləndirmənin məqsədi məhz artıq dörd ildir ki, tətbiq etdiyimiz kurikulumun tədrisi vəziyyətinin, o cümlədən yeni qiymətləndirmə sisteminin səmərəsini öyrənməkdir. Onun nəticələri haqqında 2012-ci ilin sentyabr-oktyabr aylarında ölkə ictimaiyyətinə geniş məlumat veriləcək.

Bundan əlavə beynəlxalq qiymətləndirmənin də xüsusi əhəmiyyəti var. Ölkədə təhsil səviyyəsinin digər dövlətlərlə müqayisəli təhlilini aparmağa imkan verir. Məhz beynəlxalq qiymətləndirmənin nəticələri fəaliyyətə müqayisəli şəkildə nəzər yetirməyə, problemləri müəyyənləşdirməyə, perspektivləri dəqiqləşdirməyə etibarlı zəmin yaradır.

Pərvin: Son illərdə təhsil sahəsində daha hansı proqramlar təsdiqlənib?

Misir Mərdanov: Son on ildə Təhsil Nazirliyinin əməkdaşları tərəfindən bu sistemin ayrı-ayrı səviyyə və pillələrində mövcud olan problemlərin həlli ilə əlaqədar 16 inkişafyönlü Dövlət proqramı hazırlanıb, müvafiq qurumlarda ekspertizadan keçdikdən sonra ölkə başçısı və ya hökumət tərəfindən təsdiq edilib. Buraya Məktəb tikintisi, məktəblərin əsaslı təmiri, müvafiq avadanlıqlarla təminatı, istilik sisteminin bərpası, İKT ilə təminatı ilə bağlı iki proqram, ucqar kəndlərdəki məktəblərin müəllimlərlə təminatı, Texniki Peşə təhsilinin və Məktəbəqədər təhsilin inkisafı üzrə Dövlət Proqramları, Dünya Bankının dəstəyi ilə həyata keçirilən, xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların təhsilinin təşkili üzrə Dövlət Proqramı, Dövlət uşaq müəssisələrindən uşaqların ailələrə verilməsi və alternativ qayğı Dövlət proqramı, Azərbaycanlı gənclərin xarici ölkələrin ali məktəblərində təhsili ilə əlaqədar və.s proqramlar daxildir. Məsuliyyətlə demək istəyirəm ki, bu proqramların hər birinin hazırlanmasına böyük əmək sərf olunub və burada bu gün nazirliyin mərkəzi aparatda işləyən əməkdaşları böyük fədakarlıq göstəriblər.

Nəticədə ötən müddət ərzində milli təhsil sisteminin beynəlxalq standartlara uyğun hüquqi normativ bazası yaradılıb, 2200-dən çox yeni məktəb binası inşa olunub və ya əsaslı təmir edilib, şagirdlərin 80 faizindən çoxu əlverişli təlim şəraiti olan məktəblərdə təhsil almağa başlayıb və s.

Yeri gəlmişkən, xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, bu nailiyyətlərin qazanılmasında Heydər Əliyev fondunun, fondun rəhbəri Mehriban xanım Əliyevanın müstəsna xidmətləri olub. Fondun həyata keçirdiyi layihələr nəticəsində 300-dən çox yeni məktəb, uşaq bağçası, uşaq evləri və internat məktəbləri tikilib və ya əsaslı təmir edilib, məktəblərə əvəzsiz təlim vəsaitləri hazırlanıb.

Əlbəttə, bütün bunlar “Təhsil sahəsi ölkəmizin davamlı inkişafının əsas amillərindən biridir” deyən Prezident İlham Əliyevin ölkədə həyata keçirdiyi uğurlu daxili və xarici siyasətin, təhsil sektoruna olan birbaşa diqqət və qayğısının nəticəsidir.

Pərvin: Misir müəllim, adətən yazılan əsərlər, yaxud yazarların səviyyəsinə görə ədəbiyyatda “qızıl dövr” müəyyənləşdirilir. Siz təhsilin tarixini qədim dövrdən indiyə kimi araşdıran və bu sahəyə bağlı adam kimi hansı dövrü təhsilimizin qızıl dövrü hesab edərdiniz?

Misir Mərdanov: Hesab edirəm ki, artıq sizin sualınız öz cavabını tapıb və nəticələr göz qabağındadır. Atalarımızın gözəl sözü var: Görünən dağa nə bələdçi?! Heç şübhəsiz ki, İlham Əliyevin prezidentlik dövrü təhsil tariximizdə qızıl dövr kimi qalacaq.

525-ci qəzet.- 2012.- 9 iyun.- S.10-11.