Tarixdə yaşamaq haqqı

Görkəmli şərqşünas-alim, müəllim Vasim Məmmədəliyevi yaxından tanıyanların təəssüratları belə bir fikri xülasə etməyə əsas verir ki, “o bir sirri-xudadır”. Nədir bunun səbəbi? Nədən Vasim müəllimin kimliyində özünü göstərən şəxsiyyət həqiqətləri bu nəticəyə gəlməyə imkan verir? Zənnimcə hamımızın ehtiram göstərdiyi akademik Vasim Məmmədəliyevin sadəliyi, ünsiyyətcilliyi, insana diqqəti, qayğıkeşliyi ilk yada düşsə də, bunu tamamlayan alimin həm də heç birimizə bənzəməyən cəhətidir, onun müstəsnalığıdır. Hər birimizi görərkən şirin Bakı ləhcəsi ilə salamlayan, böyük qardaş sevgisi ilə rəğbətini gizlətməyən Vasim Məmmədəliyev ciddi alim, teoloq, ictimai xadim olmaqla yanaşı, bir də tanrının ona verdiyi müstəsnalıq taleyini yaşayır. Bunu onun həyat tərzi və işi, əməlləri təsdiqləməkdədir. “Quran” kimi islam aləminin möhtəşəm abidəsini dilimizə tərcümə etmək, Azərbaycanda ərəb dilçiliyi məktəbini formalaşdırmaq, İlahiyyat fakültəsini yaratmaq və yeni ilahiyyatçılar nəslinin yetişdirilməsində elmi-nəzəri əsərləri, təcrübəsi və təşkilati bacarığı ilə bilavasitə iştirak etmək onun tərcümeyi-halında müstəsnalıq deyil də, nədir? Bu və oxşar həqiqətlər başqalarının taleyinə yazılmayıb. Vasim müəllimin ictimai taleyində o da var ki, müqəddəs səmavi kitablarda deyildiyi kimi tanrının buyurduğu “missiya”nı yerinə yetirsin. Yəni, Allah kəlamını xalqa söyləsin, onun izahını versin, şərh etsin, özü həmin qeybdən gələn səsin intonasiyası ilə nəfəs alsın, tanrı SÖZ-ünün prinsipləri ilə yaşasın, çevrəsindəkiləri DOĞRU YOL-a səsləsin. Bu hər dəfə gördüyümüzdə uzun illərin doğması kimi salamlaşdığımız, sadə, sakit, rəvan nitqi ilə, eyni zamanda müdrik, məntiqli yumoru ilə feyziyab olduğumuz Vasim müəllimin müstəsnalığı deyil də, nədir? Axı, bu hər kəsə, hamıya verilməyib?..

Tanrı “missiyası”ndan danışmaq və öylə yaşamaq, başqalarını da bu yola dəvət etməklə yanaşı Vasim Məmmədəliyevin bir xüsusi cəhəti, hamımızın heyran olduğu, təqdir etdiyi bir müstəsnalığı da onun fenomenal yaddaş sahibi olmasıdır. Bu sadəcə bəzilərinin əzbər gücünə çoxsaylı bədii parçaları, klassik şeir nümunələrini yadda saxlaya bilməsi ilə müqayisəyə gəlməyən həqiqətdir. Vasim müəllimin təhkiyəsindəki aydınlıq və məntiq məqamları, onun klassik və müasir əsərlər arasında irs-vairlik əlaqələrini qorunması, ərəb-farsdilli ədəbiyyat tariximizi mükəmməl bilməsi, ona aşinalığı həmin fenomenallığı təsdiqləyən keyfiyyətlərdir.

Çoxprofilli fəaliyyəti ilə diqqət mərkəzində olan Vasim Məmmədəliyev yalnız Azərbaycanda deyil, müasir müsəlman aləmində modernist islam filosofu kimi yüksək qiymətləndirilir. Ərəb ölkələrinin və ümumislam dünyasının ictimai-mədəni tərəqqisinə dərindən bələd olan, tarix təcrübəsinə istinad etməyi və özünəqədərki islamşünasların iş üsullarından bəhrələnməyi vacib bilən Vasim müəllim əsərləri və nitqlərində XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda vüsət alan yeni islam maarifçiliyi və həmin miqyasda həyata keçirilən islahatlar- reformizm hərəkatına böyük əhəmiyyət verir. Bu dövrdə M.F.Axundov, Şeyx Əhməd Səlyani və Həsən bəy Zərdabi ilə başlayan, “Elmi-Əbdanə və elmi-ədyanə bir nəzər” mövzusunda mübahisə və müzakirələrə səbəb olan, Ə.Ağaoğlu, Ə.Hüseynzadə, M.Hadi, Axund Əbuturab, Axund Molla Ruhulla, Mirməhəmməd Kərim ağa, Axund Yusif Talıbzadə, C.Məmmədquluzadə, M.Ə.Sabir, Ö.F.Nemanzadə, H.Vəzirov və başqa bu kimi şəxsiyyətlərin fəaliyyəti ilə davam etdirilən modernizmi yeni müstəqillik illərində Vasim müəllim başda olmaqla onun həmkarları və tələbələri əsaslı şəkildə müdafiə etdilər. Bu istiqamətdə aparılan aktiv fəaliyyətin nəticəsidir ki, elmi və dini dəyərləri qarşı-qarşıya qoyan, birinin digərindən üstünlüyünü “sübuta çalışanlar”dan fərqli olaraq yeni dövrün modernistləri xürafat, fanatizm və mühafizəkarlıq əleyhinə çıxdı, tərəflərin sintezinə əsaslanmaqla dini dəyərləri gerçək həyat hadisələri ilə uzlaşdırmağa, ateizm təbliğatının qərəzli qalıqlarını aradan qaldırmağa nail ola bildilər. Həmin sosial-mədəni hərəkatın və elmi-nəzəri axtarışların lideri kimi tanınan Vasim Məmmədəliyev, eyni zamanda islamşünas filosof kimi də məşhurlaşdı, xalqın sevdiyi, ehtiram göstərdiyi, sözünə etibar bəslədiyi şəxsiyyət zirvəsinə yüksəldi.

İstər klassik, istərsə də müasir Şərq müdriklərindən danışsın, fərqi yoxdur, onların hər birinin gerçək yaşam üçün faydasını açıqlayan Vasim Məmmədəliyev səmavi kitablara da, ərəb, fars və Avropa dahilərinə də, özəlliklə Azərbaycanın tarixi və müasir şəxsiyyətlərinə eyni prinsiplərlə yanaşır, onların əsərlərinin bədii-estetik məziyyətləri ilə yanaşı ictimai dəyərlərinə, cəmiyyət quruculuğu işindəki əhəmiyyətinə mühüm yer verir. Çünki özü daha çox inanır ki,

Ayinəsi işdir kişinin, lafə baxılmaz,

Şəxsin görünür rütbeyi-əqli əməlində.

Onun nitqini və Azərbaycan divan ədəbiyyatı, poeziyası haqqında fikirlərini dinləyəndən sonra yaddaşa yazılan misralar insanı bir daha tərk etmir və elə hesab edirsən ki, haçansa bu misraları bəlkə özün yazmısan. Bu baxımdan yəqin ki, çoxları Vasim müəllimin tələbələrinə həsəd aparır, onun mühazələrini dinləmədiyinə təəssüf hissi keçirir.

Bir vaxtlar mən Azərbaycan televiziyasında “Qaynaqlar” adlı silsilə verilişlərin ssenari müəllifi və aparıcısı kimi çalışır, Azərbaycan tarixinə dair fakt, sənəd, hadisə, şəxsiyyət və problemlərin işıqlandırılmasına geniş yer ayırır, paralel olaraq eyni televiziya kanalında hər həftə efirdə çıxış edən Vasim Məmmədəliyevin fikir və mülahizələrindən bəhrələnir, ona daxili minnətdarlıq duyğularımı özünə hər görüşdə ifadə edirdim. Çox şükürlər olsun ki, indi özünün müdriklik çağını yaşayan Vasim müəllim haqqında düşüncələrimi yazılı şəkildə həm özünə, həm də onun qədrini bilən dostlarına, tələbə, tamaşaçı, oxucu və dinləyicilərinə çatdırıram.

Vasim müəllim xeyli vaxtdır ki, haqqın dərgahına sığınıb və onun auditoriyası yalnız ali məktəb, Bakı Dövlət Universitetinin tədris otaqları deyil, televiziyanın, elektron medianın əhatə edə bildiyi coğrafiyadır. Nitqində, fikrində böyük Azərbaycan həqiqətlərini, onun çağdaş qayğılarını yaşadan Vasim müəllimin SÖZ-ünün nüfuz dairəsi həmin coğrafiya miqyasındadır və ona tarixdə yaşamaq haqqını verib. Bu bir tək mənim deyil, akademik Vasim Məmmədəliyevi tanıyan və dinləyənlərin birmənalı söylədiyi fikirdir.

Şamil Vəliyev

filologiya elmləri doktoru,

professor

525-ci qəzet.- 2012.- 14 noyabr.- S.4.