Oralarda kimlər var:Cavad Zeynal-2

ORALARDA KİMLƏR VAR: CAVAD ZEYNAL–2

Yazar,dramaturq və alim Aslan Qəhrəmanlı şair Cavad Zeynalın “AXŞAM QƏRİBLİYİ” kitabına yazdığı ÖN SÖZDƏ qeyd eləyir :”Qarşımda hələ çap olunmamış bir kitabın kompüterdə yığılmış variantı var. “Axşam qəribliyi” adlandırılan bu kitabı gözdən keçirirəm, yadıma müəllifin – şair və nasir Cavad Zeynalın “Yazıçı” nəşriyyatında işlədiyi vaxtlar, bir də şair Qabilin eyni adlı şeiri düşür:

“Gedirsən, deyirsən öz-özünə sən:

Bu səbəbsiz olan qüssəni unut!

Lakin heç qoyarmı qəlbin ola şən

Axşam qəribliyi, bir də ki, sükut?!”

...Cavad Zeynalın son zamanlar məhsuldar işləməsi bəzilərini təəccübləndirsə də, mən buna çox təbii baxıram. Çünki yaradıcılıq məsələsi həddindən artıq mürəkkəb məsələdir. Hər gün müəyyən saatlarda yazanlar da var, aylarla mövzunu beynində saf-çürük edib birnəfəsə yazanlar da. Cavad Zeynal ikincilərə aiddir. Onun mətbuatda çıxan şeirlərinin, hekayələrinin çox böyük hissəsini oxumuşam və bəzən fikirlərimi müəllifə bildirmişəm. Nəhayət, haqqında danışdığım kitabın əlyazmasını (yəni kompüterdə yığılmış variantını) görəndə tənqidi qeydlərimi söyləməyi xahiş elədi. Düzünü deyim ki, kitab xoşuma gəldi. Buraya müəllifin həm şeirlərinin, həm də nəsr əsərlərinin bir hissəsi daxil edilib.Yaradıcılığa şeirlə başlamış Cavad Zeynal sonradan nəsrə keçsə də, çox az dəyişib, yenə gəncliyində olduğu kimi emosionaldır, dəymədüşərdir, tez inciyəndir və bir az da... bədbindir.Bilmirəm Cavad özünü şair hesab edir, yoxsa nasir? Bunu mən ondan heç soruşmamışam. Çünki onun cavabı nə olur-olsun, lap qalın-qalın romanlar yazsa belə, o şairdir”.

– Keçən həftəki sualımızın cavabı yarımçıq qaldığı üçün həmin sualı oxuculara bir də xatırladıram : Vaxtilə yaxşı vəzifələrdə olmusuz, yəni yazıçılıq sahəsində deyirəm, məsul nəşriyyatlarda, məsul işlərdə çalışmısız, redaktor işləmisiz, nə kimi şeylər qalıb o illərdən yadınızda?

...Müəllifə teleqram vurdum. Gəldi. Əvvəlcə hazır hekayələri oxudu. Çox razı qaldı. Qalan yazılarının ələ gəlmədiyini bildirdikdə barıt çəlləyi kimi partladı: “Ağzının sarısı hələ getməyib, mənə cik-cik öyrədəcək...”. Qalxdım.

– Səni öyrətmək fikrim də yoxdu heç. Çünki sən bundan məhrumsan. – dedim və əlyazmasını da qoltuğuna verdim. – Get, hara gedirsən!

– Ordan çıxandan sonra güman ki, hər şeyin bitdiyini hesab elədiniz.Bəs sonra nə oldu?

–Sonra məni Əliağa Kürçaylı çağırdı (baş redaktor idi). Getdim. Əlyazması ilə bağlı fikrimi soruşdu. Çox sərt fikirdə olduğumu dedim və əlyazmasından birini götürüb nümunə üçün oxudum. Yazıda personajlar fırıldaq mollalar idi. Hamısı bir-birinə iyrənc oyunlarından, alçaqlıqlarından danışırdılar. Hətta biri İmamzadə qəbrində eşşək sümükləri basdırıldığını bəyan edirdi. Əlyazmanın bu yerində Əliağa müəllim məni dayandırdı və qəzəbini özündən razı professorun üstünə tökdü:

– Yığışdır bu zibilini burdan... Bugünkü sərçə dediyin bu adama cavab ver görüm, nə cavab verəcəksən? Tərk elə otağı xahiş eləyirəm!

Professor suyu süzülə-süzülə otağı tərk etdi.

–Yəqin ki, professor da əlini əlinin üstünə qoyub oturmadı?

Bir aydan sonra Əjdər müəllim məni otağına çağırdı:

– Səndən şikayət ərizəsi gəlib, Mərkəzi Komitədən, Kamran Bağırovun adına yazılıb.

Üstünə blankda nəsə yazılmış ərizəni mənə uzatdı:

– Apar, müəllifə cavab yaz!

Baxdım. Əlyazmasını rədd etdiyim professordan idi. Gülmək məni tutdu.

– Məndən şikayət eləyənə mən nə yazım?

– Adə, get nə yazırsan yaz də!

Mən çıxdım.Mənfi rəyimi yazıb əlyazmasının üstünə qoydum və katibəyə verib bərk-bərk tapşırdım:

– Apar sal poçta, qəbzi də mütləq saxla.

Bundan sonra səs çıxmadı.

–Daha kimlərlə maraqlı “ macəralarınız” olub?

–Sabir Əhmədovun (Sabir Əhmədli) “Toğana” romanını çapa yazıb mətbəəyə göndərmişdim. Üç gün sonra məni Qlavlitə çağırdılar. Baş senzor məni yaxşı qarşıladı. Bunu salam-sabaha, aramızdakı xətir-hörmətə yozdum. Sonra mətləbə keçdi və çapa imzaladığım korrekturanın səhifələrini açıb qeydlərini bir-bir mənə göstərdi. Əlavə də etdi ki, bəs Qlavlit konstitusiyada yoxdu, bunları biz ixtisar edə bilmərik, redaktor kimi gərək bu ixtisarları sən eləyəsən. Qırağından qırmızı xətt çəkilmiş səhifələrə baxdım. Heyrət məni götürdü. Bunlar romanın elə yerləri idi ki, ixtisar etsəydim roman tamam zay olurdu.

Etiraz elədim: Mən bunları ixtisar edədimsə, elə redaktə vaxtı edərdim də, ta çapa imzalayandan sonra yox ki!

Senzor da geri çəkilmədi:– Dedim bizim ixtiyarımız yoxdu, biz belə şeyləri redaktorun əli ilə elətdiririk həmişə.

– Yox, qardaş! Buna əlim gəlməz. Bu namərdlikdi.

Senzor qıpqırmızı oldu.

– Başın ağrıyar, işdən çıxardarlar səni belə şeylərin üstündə.

Mən qəti dedim:

– Namərd yaşamaqdansa yaşamamaq yaxşıdı. Bacarırsınız özünüz eləyin!

Çıxdım. Bilirdim ki, heç nə eləyə bilməyəcəklər. Göygöl qonaqlığı, stadiondakı təhqir böyük rezonans doğurmuşdu və hələ də dillərdə gəzirdi.

–Bilirsən Cavad bəy , mən sizin xatirələrinizə ona görə bu qədər hövsələ ilə qulaq asıram ki,sizdən başqa kimsə bunları bilmir və bunlar heyif ola bilər.

Təşəkkür edirəm. İki gün “Yazıçı” nəşriyyatının rəhbərliyi ilə Mətbuat Üzrə Xüsusi Dövlət İdarəsi rəhbərliyi arasında telefon danışıqları getdi. Nə nəşriyyat, nə də xüsusi idarə geri çəkilmədi.Üçüncü günü məni yenə Mərkəzi Komitəyə çağırdılar. Yenə Teymur müəllim, yenə də mən. Gedəndə nə isə üəryim sakit idi. Elə bil ənşər-mənşərə getmirdim. Sadəcə bir az Teymur müəllimin zəhmindən çəkinirdim. Teymur müəllim məni qapıda görəndə eynəyinin altından mənə diqqətlə baxdı:

– Hə, yenə sənsən? – dedi. – Gəl, gəl.

Onun səsindəki yumşaqlıqdan toxtadım. Tamam sərbəstləşdim və olan-qalan gərginliyim də çəkildi. İrəli yeridim. Əlinin işarəsiylə stul göstərdi. Əyləşdim.Çapa imzaladığım romanın korrekturasını qarşısına çəkdi və qırmızı xətli səhifələrdən bir neçəsinə göz gəzdirdi. Sonra səhifələri örtdü və qəflətən soruşdu:

– Tanışsan bu qeydlərlə?

– Bəli!

– Onda nədir bunlar belə?

– Bunlar aləmə aşkar olanların bədii əksi! Burda heç bir dövlət sirri yoxdu. Təsvirdəki hadisələri dağda çobanlar da bilir.

Teymur müəllimin gözlərindən bir gülüş qığılcımı keçdi. Bundan ürəkləndim və özümü daha da toparladım:

– Teymur müəllim, söz sizindi!.. Ancaq bu ixtisarları aparsaq, roman romanlıqdan çıxacaq və bu da cəmiyyətdə böyük əks-səda doğuracaq. Bəlkə roman özü heç özü bu sədanı doğurmayacaq. Yoxsa bundan sonra “Amerikanın səsi”, “Azadlıq” radiosu Soljeinitsini buraxıb Azərbaycanda Sabir Əhmədovdan danışacaq, məndən danışacaq.Teymur müəllimin düşüncəli baxışları üzümdə qaldı. Bir xeyli fikirləşdi və əlini telefona apardı. Mən ürəyimi yedim. Beynimdən keçən yalnız bu oldu: “Daha hər şey bitdi!”.

Gözlədiyimin əksinə oldu. Teymur müəllim Mətbuat Üzrə Xüsusi Dövlət İdarəsinin rəisi Cahangir İldırımzadə ilə danışdı: “Sabir Əhmədovun romanındakı qeydlərə baxdım, burda elə bir ciddi şey yoxdu, dərinə getməyə dəyməz. Verin getsin!”.

Sabir Əhmədovla bir də on beş ildən sonra küçədə rastlaşdım. Dağdan-arandan sonra birdən gülə-gülə qayıtdı ki:

– Deyirlər o vaxt partizanlıq eləmisən?

Nədən danışdığını əvvəlcə bilmədim. Özü izahat verdi:

– “Toğana”nı xilas elədiyini deyirəm də. Böyük mərdlik göstərmisən o vaxt. Bəs mənə niyə bildirməmişdin?

Mən də güldüm.

– Nəyə bildirməliydim ki? Bildirsəydim nə olasıydı? İşimin adı budu də...

– Yox... – Sabir müəllim bir az xəyallandı. – Hər adam belə eləmir... İndi hamı ağız güdür, milçəyini qoruyur. Sən doğurdan da böyük iş görmüsən, qorxmamısan...Tofiq Abdin, nə gözəl ki,siz məni dilləndirdiniz? Bunlar neçə illərdi yığılıb ürəyimdə qalmışdı. Redaktor səriştəsi, redaktor yanğısı, redaktor mövqeyi əsərlərdə mütləq özünü göstərməlidir. Əks halda, kitablar ya qüsurlu, ya da çox zəif çıxar.

(Davam edəcək)

525-ci qəzet.- 2012.- 24 noyabr.- S.23.