Oralarda kimlər var: Allahverdi Eminov-2

1941-ci ildə Salyan rayonunda doğulub. Dəmiryolçu ailəsində. Orta məktəbi 1955-ci ildə Lənkəran şəhərində bitirib.

1959-cu ildə indiki Pedaqoji Universitetin tarix-filologiya fakültəsinə daxil olub,1964-cü ildə oranı bitirib,1965-1968 -ci tədris illərində Salyan rayonu Kərimbəyli kənd orta məktəbində çalışıb.

1968-ci ildə Azərbaycan ETPİ-nun aspiranturasına girib,1971-ci ildə tamamlayıb.1971-ci ildə dissertasiya müdafiə edib, pedaqoji elmlər namizədi adını alıb.Dosentdir.

1974-76-cı illərdə “ Azərbaycan məktəbi” jurnalında,1976-84-cü illərdə “Azərbaycan müəllimi” qəzetində çalışıb.

2001-2005-ci illərdə Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Salyan filialının direktoru olub.

Müxtəlif vaxtlarda Ali Təhsil Müəssisələrində dosent vəzifəsində çalışıb. Hazırda Bakı PMİYİ-nin dosentidir.

Əsərləri : Araşdırmalar: Səməd Vurğunun poetikası, İsmayıl Şıxlının poetikası.

Mir Cəlalın poetikası, Musa Yaqubun poetikası, Baba Mahmudovun musiqi fəlsəfəsi, Roman: “Payıza qədər”

- İntellektuallığınıza söz ola bilməz və təkcə bir pedaqoji elmin alimi olaraq yox, həm də çox geniş ədəbi zövqə və geniş məlumata sahib bir ZİYALISINIZ. Ona görə də icazənizlə soruşum: Sizin dünyaya göz açdığınız və mənim də yaşadığım Qırmızıkənd yeddiillik və sonradan orta məktəb olan bir təhsil ocağını necə xatırlayırsız? Bəlkə mənimlə bağlı da bir xatirəniz var?

- Qiymətiniz üçün təşəkkür eləyirəm, çünki belə yanaşmalara nadir hallarda rast gəlirəm. Hər kəsin başı “ayılmır” qayğılardan. Təəssüf, elita nümayəndələri, rəsmi titullular, qohum-əqrəbalılardır xatırlananlar.

Bəli, dünya işığına göz açdığım o kənd məktəbini dünənim kimi xatırlayıram. Məni qardaşım məktəbə gətirdi, bir sinfi göstərdi, getdim oturdum. Birdən qapı açıldı, direktor idi - Qəzənfər Quliyev - atamla dost idilər, məni görmüşdü. Uzun boylu adamdı, Salyan rayon volleybol komandasında oynamışdı... Tanıdı məni, əlimnən tutub I sinfə gətirdi, birinci partada otuzdurdu, müəllim Səfəralı Məmmədovdu.

- Bu qardaşlarla otur, - dedi. - Sakit uşaqlardır, Lətif kişinin övladlarıdır.

Mənə qıraqda yer verdilər. Bu qardaşlar Əkbər və Cavad idilər. Cavad sinifdə qaldı. Mən Əkbərlə yeddi il bir partada oturdum və 55 il dostluq elədik. O, dünyasını dəyişdi, mən “yaddan” çıxdım...

Məktəbimiz taxtadan, 6-7 otaqdan ibarətdi. Rəhmətlik Xanış Səmədov məktəbə 40-cı illərdə bağlanmışdı, o, dəmiryolçu idi, bunu özü demişdi... Bir dəfə gəldim qədim məktəbimizi görüm, təzəsi tikilmişdi. Nə olsa yaxşıdı: sökmüşdülər. Qəhərləndim. Belə iş görərlər? Neçə-neçə nəsli yola salan məktəbi “yola verməmişdilər - yadigar qalsın!Yadına düşər: məktəbi Pışan adında it qoruyurdu. Onun əlinnən əlimizdə çörək həyətə düşə bilmirdik, qapazdayırdı. Rəngi də yadımdadı... Daha sonra... Yadımda müəllimlərimiz qalıb: rus dili müəlliməmiz Mariya Pavlovna idi, kök qadındı. O vaxt kök adamı barmaqla göstərirdilər. Bizə dərs deməyən Güllər Nəzirovanı, Əzizağa Əzizovu, Məhəmməd Eminovu, Qəzənfər Quliyevi, Xeyrulla Feyzullayevi xatırlayıram. Müəllimlər volleybola üstünlük verirdilər. Abuzər Ağayevlə Qəzənfər Quliyev rəqib olurdular. Əzizağa müəllim boyca balaca idi, topu o qaldırırdı. Top gedirdi hara gəldi. Qaçıb gətirirdik və fəxr eləyirdik bu xidmət üçün. Uşaqlıqdı, tez ötüb keçdi. Bu barədə Sahib İmanov haqqında yazdığım kitabda vermişəm. Səninlə bağlı irəlidə demişəm bir-iki kəlmə: Uşaqlara elə də qarışmırdın və başqasının təkidini qəbul eləmirdin. Ağlın nə kəsirdi, o idi. Sən ən çox Bahadırla oturub-dururdun. Bilirsiz, xatirələr, adətən, məktəbə gedib-gələn vaxtlar yollarda olur. Siz Ağammədli məhəlləsinə - sağa, biz Cavadlılar məhəlləsinə - sola gedirdik...

- Allahverdi müəllim, bayaq “Pedaqogika” anlayışına toxundum. Məncə, bir xeyli yan keçdik, xatirələrə bağlandı. Bu, bir. Bilirsiz, ədəbiyyatçılarla pedaqoqların sözü ayrılır o mənada ki, bu anlayışın mahiyyətinnən, fəlsəfəsinnən xəbərsizik. Hətta pedaqogikanı elm saymayanlar da yox deyil. Mümkünsə qısaca.

- Düzü, bu sualı fəhmən gözləyirdim. Pedaqogika bir elmdir, eramızdan əvvəl, insan cəmiyyəti yaranannan və idarə olunannan zəruri faktora çevrilmişdir. Həm də bir sənət kimi qəbul olunmuşdur. Bu elmin ilk “dayaqları” Sokrata, Platona və Aristotelə - antik filosoflara məxsusdur.Pedaqogika əlbəttə ki, fundamentallıqdan uzaqdır, lakin onun spesifik fəlsəfəsi var: Əxlaqi əhval-ovqat, mübarizlik hissləri, insana məhəbbət və müdriklik aşılama vəzifəsi. Pedaqogika Sovet dönəmində itirdi: müdriklik, mərdlik və təmkinlik fəzilətinnən uzaqlaşdırıldı. Halbuki hələ feodalizmdə - silki-sinfi və professional-korporativ statusların ierarxiyası sistemində şəxsi azadlıq münasibətlərinin özünəməxsus piramidası idi. Və məqsəd bu idi: insanın əxlaqını inkişaf etdirmək yollarını axtarıb tapmaq!Pedaqogika bir mühüm istiqamət - “əxlaqi şüurun” dəyişməsinə cəhddir ki, bu gedişdə 3 amil diqqətdə dayanır: şərəf düzlüklə, dəb liderliyi zəka hökmranlığı ilə, nəzakət vəzifə davranışı ilə əvəzlənsin. Maarifçilər hiss elədilər ki, insanlar tədricən bir-birinnən soyuyurlar, uzaqlaşırlar, yaddaşlarda etinasızlıq sindromu formalaşır. Və bu “triada” “əxlaqi uzaqlaşma” kimi səciyyələndirildi. Bu gün müstəqilik. Pedaqoqlarımız da həmçinin. Açığı, pedaqogika sahəsinə gəlmiş orta nəsil - inciməzlər - çox asan tematikalarla “oturub-dururlar”, gənc nəsli də bu istiqamətə ötürürlər. Mən prosesin içindəyəm. Magistrlərim var, dəhşətə gəlirəm: Pedaqogikanı seçən bu ali təhsillilərin bu elmdən xəbərləri yoxdur. Ona görə ki, elmi rəhbərləri qazana nə tökübsə bişmiş halda yedizdirirlər. Məncə, magistr imtahanında ciddi dəyişiliklər aparılmalıdır. İmtahan verənlərin yaradıcılıq qabiliyyətləri, pedaqoji duyumu, yazı məntiqi, fakta münasibəti şifahilə bərabər (bunsuz da olar), yazılı ortaya qoyulmalıdır!Pedaqogika çox çətin elmdir, tətbiqi bir o qədər də mürəkkəb sənətdir. Buraya axın olmamalıdır!

- Sizin xalanızın həyat yoldaşı Abuzər müəllim böyük bir ziyalı və ədəbiyyat müəllimi olduğu üçün oranı qurtaran şagirdlərin çoxunun ədəbiyyatı və humanitar sahəni seçmələrini mən təbii hesab edirəm. Və burada böyük rus yazarı, publisisti İnna Rudenkonun bir yazısından bir sitatı xatırladım: Bir müəllimin hökmdarlığı məsələsinə, yəni daha təsirli və etkili olması məsələsinə necə baxırsınız?

- Həqiqətən, Abuzər Ağayev kimi həm şəxsiyyət, həm də ədəbiyyat müəllimi az-az həyata gəlir. Mən dəfələrlə müəllimlər otağına girirdim, rəssamlıq işlərini mənə gördürürdülər. Bir dəfə görmədim o, ya su içir, ya da çay. Başqa kişi müəllimləri üçün belə etika ikinci dərəcəliydi... Səliqəli geyinirdi, ədəbi dildə danışırdı, ciddiydi. Direktor olanda da dəyişmədi və bu estafeti şagirdi Əbdürrəhman Tanrıverdiyevə verdi.Yadımdadı, bir şagird sinif yoldaşının çörəyini yemişdi, 1953-cü ildi. Xəbər verdilər ona, uşaqları həyətə yığdı. Yaxşıca kötəklədi ki, görk olsun. Hərçənd, pedaqogikada bu cəza üsulu qadağandır.

Adətən, şagird müəllimini yamsılamağı, ona oxşamağı çox sevir, biz Abuzər müəllimin xəttini, jestlərini, zövqünü bəyənirdik, hətta onun qol çəkməsini də... Maraqlıdır, mən orta məktəbdə ədəbiyyatı və Azərbaycan dilini üç il yarım tədris eləmişəm. Qeyri-təvazökarlıq saymayın: riyaziyyatı, fizikanı, kimyanı yaxşı bilən şagirdlərim vardı. Onlara dalbadal üç il dərs dedim, ədəbiyyata bağlandılar, filoloji fakültələrə qəbul olundular. Məsələn, sayılan, istedadlı filoloq, professor Zaman Əsgərli riyazi elmləri əla bilirdi, yaxşı mənada təsir altına düşdü, ona qarşı nəzarətimi itirmədim. Məşhur jurnalist (“Vışka”da şöbə müdiridir) Səxavət Qarayev, publisist, yaxşı qələm sahibi Cəfər Cəfərli, Məhəmməd Nəcəfzadə. Sonuncu ingilis və rus dilləri üzrə yaxşı tərcüməçidir və başqaları. Hamısı - nə yaxşı, nə pis iş varsa bir xeyli qismi müəllimin üzərinə gəlir. Hər bir məzun kor-koranə müəllimliyi seçir. Sonra “dadını” hiss edib, uzaqlaşır. Antik filosof Fales yerində demişdir: “müəllim hazırlanmır, doğulur”.

- Sizə görə bizim məmləkət üçün hansı təhsil sistemi daha təsirli və maraqlı ola bilər?

- Təhsil sistemi kompleks halda demək olar ki, eynidir, lakin hər bir dövlət öz ideologiyasına görə üstqurum rolunu oynayır, 70 il Sovet təhsil sistemi olmuşdur və ən görkəmli elm, incəsənət xadimləri həmin dövrdə yetişmişdir: Yusif Məmmədəliyev, Heydər Hüseynov, Validə Tumayuq, Zərifə Əliyeva, Mikayıl Useynov, Azad Mirzəcanzadə, Zahid Xəlilov, Rafiq Əliyev... Son iyirmi ildə bu şəxsiyyətlərin yaxınlığına gələn varmı? Bunun mənim aləmimdə çox səbəbləri var: biz Şərq təhsilini yaxına buraxmırıq, gedib Qərbdə Universitetlər axtarıb tapırıq. Olsun! Dünya elminin Şərqdən çırpışdırdığını nə tez unutduq! Bu gün də onlarda təhsil güclüdür. Biz qloballaşma, inteqrasiya anlamlarını o dərəcədə fetişləşdirmişik. Mən gələcək nəslin biz nəslə töhmətinnən qorxuram. Bugünkü təhsil sistemi yalnız uşaq beynini elmi informasiya ilə yükləməkdən ibarətdir - tərbiyəyə orada yer yoxdur! Bax, təhsildə müəyyən - qisim fəsadlar da buradan yaranır... Tofiq bəy, təsəvvür edərsiz, sənin də nəvələrin məktəbə gedir: bu say çoxluğunda tədris vəsaitləri, bu qalınlıqda - həcmdə dərsliklər olar? Dünyanın hansı məmləkətində bu var? Axı, bu ağır çantanı çiynində məktəbə aparan 6-15 (yuxarı sinifləri nəzərdə tutmuram) yaşlı uşaqlardır. Bax, repititorluq artıq təhsildə və ailələrdə ağır bəlaya çevrilmişdir. Ona görə də uşaqlar məktəbdən soyuyurlar, qaçırlar, ancaq küçələrdə repititorların evlərinə üz tuturlar! Təhsil o deməkmidir, bütün məzunlar mütləq ali təhsil almalıdır? İş o yerə çatıb ki, məktəbin pedaqoji fəaliyyətini onun məzunlarının hansı ali məktəbə girməsilə qiymətləndirirlər. Bu meyar tamamilə yersizdir.Təhsilalma azad olmalıdır. Biz, insafən, buna yaxınlaşırıq...

(Davam edəcək)

Tofiq ABDİN

525-ci qəzet.- 2012.- 6 oktyabr.- S.23.