Oralarda kimlər var: Orxan Aras

ORXAN ARAS A-dan Z-yə (2)

Müsahibədə yazarın üslubuna toxunulmayıb,sadəcə bəzi sözlər bizim türkcəyə uyğunlaşdırılıb

ÜVERTURA

Bu fikirdə bir yanlışım olursa, məni bağışlasınlar: məncə dünya ədəbiyyatının çox böyük bir bölümünü QÜRBƏT VƏ YA BİZİMCƏ MÜHACİR ƏDƏBİYYAT deyə bir abhava, bir moral,bir ovqat yaşamaqdadır və hətta türk şeirində və türk ədəbiyyatında QÜRBƏTÇİLƏR deyə bir yaradıcı qurum, cərəyan da olmuşdur.Təbii ki, QÜRBƏT anlamında bir həqiqi ağrılı qürbət və bir də ədəbi yaradıcıların içində yaratdığı bir QÜRBƏT anlayşı var.Məsələn : poetik desək Salyandan Bakıya gələn hər bir yaradıcı da, bəzən Bakını özünə qürbət kimi görə bilər.Amma bu qürbət təbii ki, nə Türk ədəbiYyatındakı QÜRBƏTÇİLƏRİN qürbətidir, nə də əsl anlamda desək, Qarsdan baş götürüb Almaniyaya gedən bir yazarın və bir insanın qürbət halinə oxşar. İkincilər daha dərin və daha acıvericidir.Bu anlamda Orxan Aras daha acı, iki qat bir qürbət içindədir: Orxan Aras “dədə yurdum Azərbaycandır” - deyir, Qarsa yerləşsələr də, bir zamanlar oranı da qürbət kimi görüb və o qürbətdən daha dərin olan bir qürbətə Almaniyaya üz tutub,yüzlərlə, minlərlə türk qürbətçisindən fərqli olan və bəlkə də onlardan biri olaraq tamam başqa bir dadda həyat yaşayır .Almaniyada da Azəraycan sevdasından əl çəkmir və bu dərdin ucbatından da iki kitab yazır həmin mövzuda : AZƏRBAYCAN DAVAMIZ və QARABAĞ MÜBARİZƏMİZ.Təbii ki, indicə oxuyacağınız sorğuda bəlkə də Azərbaycan teması ilə bərabər, iki qürbət çəkən bir insanın dərdli ürəyinin səsini eşitmək və bu ağrını daşıyan ürəyin tabına dözməyin zorluluğu var.

-Sizi Almaniyaya hansı rüzgarlar atdı?

-Abi, bildiyiniz kimi 1970-ci və 1980-ci illərdə Türkiyənin başında böyük bir anarşi bəlası vardı.Sovyetlər Əfqanıstanı işğal etmişdi və Türkiyə də işğal edilə bilir kimi bir düşüncə mövcutdu bizdə.Əslində Türkiyə Natonun üzvüydü, amma içəridən inqilab olub- Türkiyə Natodan çıxarılırsa Sovyetlərin işğalına uğrar deyə bir qorxu vardı.Bütün insanlar ülküçü və kommunist olaraq ikiyə bölünmüşdü.İndi sizə kommunist deyincə güləcəksiniz və çox normal qarşılayacaqsınız.Sizdə hər kəs kommunist partiyasına üzv olmaq üçün dəridən-qabıqdan çıxırdı.Bizdə isə kommunistlik psixologiyası bambaşqaydı.Mənə görə o zaman bir kommunist , Türkiyəmizi əlimizdən almaq istəyən bir rusdu.Hətta belə bir şüar hayqırırdıq:

Mao deyil, Alpaslan

Moskov deyil Türkistan!

İnsanlar bir-birlərini öldürürdülər.Tam beşmin gənç öldü.Hamımızın gözünü qan bürümüşdü.Həm Amerika, həm Rusiya Türkiyəyi qarışdırırdı.Təbliğat çox güclüydü.Məsəla biz, sizin burda ayaqlarınızda zəncir olduğunu düşünürdük. O illərdə Z.Xanlarova Türkiyəyə gəlmişdi.Biz gənclər hamımız bir ağızdan Azərimə Hürriyət, deyə bağırırdıq.Xanlarova çıxdı və belə dedi: Əzizim, bizdə azatlıqdır.Bunları mən “Azərbaycan Davamız” kitabımda və “Son Cənnət” romanımda da yazdım.

Sonra hər kəs bir-birini öldürməyə başlayınca 1980-ci ilində Türk ordusu hər şeyi öz əlinə aldı.Minlərcə gənc tutuldu, işgəncə gördülər, yüzlərcəsi öldü, edam edildilər.Və mənim kimi minlərcəsi də yurd dışına getdilər.Cem Qaraca, Zülfü Livaneli,Yücəl Feyzioğlu kimi səntəçilər də yurtdışına qaçdılar.Ölkədə tam bir faşizm yaşanırdı.17 yaşında bir gəncin yaşı uyğun gəlmir deyə yaşını məhkəmə qararıyla böyüdüb edam etdilər.Əsgəri inqilabdan öncəki vəziyyət, qardaş qavğası, ölkənin iqtisadi durumu pisdi.Amma əsgərlər iqtidarı ələ alınca durum daha da pisləşdi.Hər yerdə basqı və zülm vardı.Suçlu-suçsuz baxılmır,hər kəsə zülm olunurdu.Mərhum Möhsin Yazıçıoğlu xatirələrində həbslərdə necə işgəncələr edildiyini anladmış.İnsan bunları oxuduqca inanmır.Belə bir zülüm mənim kimi 30 min gənci yurtdışına atdı.

Mən vətənimə ancaq dörd il sonra dönə bildim.Turqut Özal əvf çıxardı və çox insan döndü.Mən ordaykən məktəbə başladım,işlərimi qurdum və geriyə dönə bilmədim.Amma o həsrət, o ayrılıq mənə 8 kitab və yüzlərcə məqalə yazdırdı. Yəni qürbətin yararı da oldu.Bir yabançı dil öyrəndim, həyata olan baxışlarım dəyişti.Başqa millətləri tanıdım.İrqçi duyğularım yox oldu.Ölkəm, insanlarımız, elim,akrabalarım, dostlarım daima yuxularıma girdi.Bir dəqiqə belə doğma yerləri unutmadım.Yazılarımda daima oralardan bəhsetdim.Halbuki oralardan 13 yaşımda çıxmışdım.Amma o məhəbbət, o şəfqət , o can, qurban sözü məni həmişə oralara bağlı tutdu.Atam, anam çox əziyyətlər çəkdilər.İçimdə sızlayan ən dərin yaralardan biri atamın bir sözüydü. O ölmədən öncə mənə : oğul oturub bir , doya- doya danışa bilmədik! Bu söz nə zaman ağlıma gəlsə gözlərim dolar. İndi bu sözləri söylərkən də gözlərimə yaş hücum etdi.Bu sözü bir şeir halində onun məzar daşına yazdırdım;

Babamdı,adı Latif, doğumu otuz yeddi

Baxamadıq onunla göz gözə doya-doya

Adam kimi yaşadı, röya nədir bilmədi

Ey yolcu, əsirgəmə mərhumdan bir Fatiha!

Mövlanə, “itirdiklərinizi başqa bir şəkildə təkrar bulursunuz”- demiş.Mən babamı ( atamı) onun ruhuna layiq bir insan olmaya, and içərək tapmaya çalışıram.Babam kimi insanlar gördükcə içim rahatlayır, onu rəhmətlə yad edirəm.O oxuma-yazması olmayan insan mənim üçün böyük bir məktəb oldu.Cəsarəti, insanlığı, məmləkəti, yurdu sevməyi, mərhəməti, mərdliyi, namusu ondan öyrəndim. “Son Cənnət” romanımda ondan ayrılış bölümü var.Onlar eynən yaşanmışdır və o bölümü mən oturub bir nəfəsə yazmışdım. Çünki hər şey, hər kəlmə, hər nəfəs alıb-vermə beynimə işləmişdi.Mənə Hz.Əlinin iki önəmli sözünü öyrətmişdi.Birisi, oğlum özünə rəva görmədiyin bir şeyi başqasına rəva görmə! İkincisi də, oğlum, hər yerdə, hər zaman, əlinə, bəlinə, dilinə sahib ol, demişdi. Şükürlər olsun mən buna hər zaman əməl etdim.Bu mənim bir andım oldu.

-At üstü söhbətlərimizdə çox gözəl işlər gördüyünüzü dediniz.Bəlkə bu söhbəti tarixləşdirək.

-Gördüyümüz işlərin gözəl vəya yaxşı olub-olmadığına təbii ki, tarix qarar verəcəq.1990-ci ildə Almaniyada arkadaşlarla Azərbaycan Türkləri Federasyonunu qurduq. Bu təşkilat bütün Avropada çox sürətli bir şəkildə təşkilatlandı və fəaliyyətə başladı. Bu təşkilatlanma Azərbaycan üçün ilk diaspora fəaliyyətiydi və siz burda mitinqlərdə necə həyəcanlıydısanız bizdə orada eləcə həyəcanlıydıq. 20 Yanvardan 13 gün sonra 3 martda Kölndə sonra da Brükseldə ilk mitinqləri elədik və mitinqlərə minlərcə insan qatıldı.Peşpəşə mitinqlər hazırladıq, kitablar, məqalələr yazdıq. On minlərcə almanca, ingilizcə bildirilər dağıtdıq.

1991-ci ildə İstanbulda çıxan ilk kitabımın adı “Qarabağın Gözyaşları”dır. Yenə 1993-ci ildə yayınlanan “Azərbaycan Davamız” kitabım Avropada gördüyümüz o işləri anladır.Bunları lovğalanmaq üçün demirəm.Vətənə borcumuzdu, elədik.Vətən üçün gərəkirsə ölünməyəcəksə yaşamanın anlamı nədir ki?

ORXAN ARAS MONOLOQU:

(Əvvəli ötən sayımızda)

Anadolu tarix boyu, başdan-başa, göçlərin, ayrılıqların, savaşların arenası olmuşdur! Belə bir coğrafiyada dünyaya gəlmiş bir insanın duyğulu olmaması, sevgiyə, ayrılığa, acıya ağlamaması mümkünmü? Heç bir xalqın türküləri bizimkilər qədər yanğılı deyil. Heç bir ağıt ( ağı) bizim ağılar qədər bir bıçaq kimi ürəyi doğramaz. Analarımız həmişə ya bir oğlan, ya bir qardaş, ya da bir ər ayrılığıyla qovrulmuşlar.Türkistandan gələn atalarımız dinclik,rahatlıq bilmədən həmişə köçhaköçdə olmuşlar! Evlərində isə, gözləri yaşlı, ürəyli analarımız… Bu üzdən iddia edirəm ki, ən duyğulu, ən sadiq, ən içdən, ən səmimi insanlar bizim insanlarımızdır. Əlim hər qələmə uzandığında, uzaqdakı min bir nağılla dolu ölkəmi, başına bəyaz bir örtü salmış və ürəyi sevgiylə dolu anamı, diyardan-diyara gedən dostlarımı düşünürəm. Bu nədənlə sətirlərimə hüzün və ayrılığın dadı keçmiş,kölgəsi düşər!

Köç kültürü, yəni iki kültür arasındakı sintez, məncə ağır-ağır yaranmağa başladı. Yeni quşaq (nəsil) həm türk kültüründən, həm də alman kültüründən bir şeylər öyrənmişlər.Gələcəklə bağlı heç də qaramsar ( bədbin) deyiləm! Bünövrəsi olmayan bir vəziyyət olmasına baxmayaraq, Almaniyadakı yerimiz gün keçdikcə daha da möhkəmlənir.Bütün pisliklərə,yuxarıdan aşağı baxmalara,xor baxmalara baxmayaraq türk gəncləri birlik və qaynaşmaya daha çox meyillidirlər.Məncə təhsil bir çox zorluqların öhdəsindən gələcəkdir. Ailələrə düşən vəzifə, uşaqları üçün sağlam bir bünövrə yaramaqdır.Bu da mədəniyyəti zorlamaqla deyil, sevdirici və özümləşdirici metodlarla uşaqlara bunun yollarını göstərməkdir.

Burada yaşayan türklər üçün bir kültür həyatından söz edə bilirik. Bu bəllidir.Fərqlər, diqqətli bir baxışla görülə bilməkdədir. Toplumun hər qismində yüksələn insanlarımız diqqəti çəkməkdədir.

(Hər iki hissə davam edəcək)

Tofiq ABDİN

525-ci qəzet.- 2012.- 25 oktyabr.- S.23.