Professor Vilayət Quliyevə yubiley məktubu Şərqlə Qərbin qovşağında fütuhat

Əzizim Vilayət, möhtərəm Ədib!

Bu da 60 yaş! Azərbaycan yazıçılarının X qurultayında dediyin sözlər yadıma düşür: Elə bil ki, gənclik həbs müddətidi, onu nə vaxt qurtaracağıq ki, bizi də nəzərə alacaqlar.

Mən sənin 60 yaşını bu “həbs müddəti”nin qurtarması rəmzi kimi qəbul edirəm. Fəqət, sən həmişə mənim üçün gəncsən. Çünki, bir zamanlar xısın-xısın bölüşdürdüyümüz gənclik ehtiraslarını biz bu gün də qoruyub saxlamışıq. Bu başlıca məziyyətdir. Böyük alman filosofu Hegel deyir ki, “Ehtirassız – dahiyanə heç nə yaradılmır”. Eşq olsun insan ehtirasına!

Möhtərəm ədib! Çox şeyləri yada salsam, bu müxtəsər təbrik məktubum bir dastana çevrilə bilər. Biz səninlə həqiqətən bir dastan həyatı yaşamışıq. Mənim Bakının keçmiş Vorosvki qəsəbəsində 11 il kirayənişin yaşadığım evdə sən gəlməyənəcən qazanın qapağı açılmırdı. Sən də ki, maşallah tək gəlmirdin: Tahir Məsimov, Teymur Kərimli, arabir Qaley Allahverdiyev və s. olmasa boğazından çörək keçmirdi. Ömrümüzün ən səmimi çağları idi, ötən əsrin 70-80-ci illəri.

Biz 1975-ci ildə Daşkənd səfərində bir-birimizlə daha yaxından tanış olduq. 37 il keçir o vaxtdan. Mən III, sən V kurs tələbəsi idik. Daşkənddə gözəl anlar yaşadıq, ikimiz də məruzəmizə görə ən yüksək diplomlar gətirdik ADU-ya.

Mən, sənin “kiçik vətəninə” – keçmiş Jdanov (indiki Beyləqan) rayonuna ilk dəfə çox təəssüf ki, ağır bir günündə – anının vəfatı günündə gəldim. Sənin bütün nəsil-nəcabətinin böyük ehtiram və səmimiyyətini gördüm. Sevincli günlərimizdə onsuz da hər şey yaxşi idi. Kədərli günlərində isə mən səni daha yaxşı tanıdım və daha çox sevdim. Heç yadımdan çıxmır – yay tətili günlərində hər gün görüşüb danışa bilmədiyimiz vaxtlarda Jdanovun Şahsevən kəndindən Qubanın İsnik kəndinə göndərdiyin məktubda (mənim məktubuma cavabda) Fadayevin Səməd Vurğuna yazdığı sözləri ilə mənə yazırdım: Nə yaxşı ki, dünyada sən varsan!

Arxivdə işləmək üçün getdiyin Tatarıstanın paytaxtı qazandan mənə göndərdiyin məktubu isə son zamanlarda çap olunmuş kitablarımdan birinə salmışam. Çünki həmin məktub bizim dostluqla, həyatla, ədəbiyyatla, gələcəklə bağlı müştərək arzularımızın çox mükəmməl bir ifadəsi idi. Bu gün fəxrlə deyə bilərik – həmin arzuların çoxuna qovuşduq və burada dostluğumuzun xüsusi rolu oldu.

Möhtərəm Ədib! Mən sənin üçün – Azərbaycanın böyük alimi, ictimai xadimi, qədim türk yurdu Macarıstanda milli-tarixi taleyimizlə bağlı böyük işlərə imza atmış cəsarətli şəxsiyyətlə bağlı böyük iftixar hissi keçirirəm.

Biz səninlə Məmməd Arif və Məmməd Cəfər kimi ədəbiyyatşünaslıqda paralel relslərin – milli nəzəri fikrimizin bu qoşa relsləri üzərində hərəkət edirik.

Sənin yazdığın “Mirzə Kazım bəy” (1987), “Ağaoğlular” (1997), “Azərbaycanda erməni zülmü” (1999), “İsa Sultan Şahtaxtinskinin qəribə həyatı” (1999), “Azərbaycan filoloji fikri və rus ədəbi mühiti” (2000, rus dilində nəşri 2003-cü il), “Tarixdə iz qoyan şəxsiyyətlər” (2001), “Açıq sözün hikməti” (2002), “Tariximiz-taleyimiz” (2002), “Ədəbiyyatda Nobel mükafatı laureatları” (2009), “Son illərin yazıları” (2009), “Polşada Azərbaycan siyasi mühacirətinin irsi” (2010), “Polşa tatarları Azərbaycanda” (2012, son iki kitab rus dilində qələmə alınıb) və digər kitablar Azərbaycanın milli elmi-nəzəri təfəkkürünün əzəmətli faktlarıdır. Adlarından da göründüyü kimi bu kitablar Şərqlə Qərbin qovşağında bir Vilayət fütuhatı yaradıb.

Möhtərəm ədib! Sən dünyanın şəxsiyyəti Heydər Əliyev irsinin ədəbiyyatla bağlı əsərlərini – “Ədəbiyyatın yüksək borcu və amalı” (1999) kitabını nəşr etdirmisən. Heydər Əliyevin ədəbi-nəzəri irsi bizim milli sərvətimizdir. Bu sənin dövlətçiliyimizə böyük xidmətindir.

Heç şübhəsiz ki, haqqında inandırıcı bir kitab yazdığın erməni zülmünə qarşı üsyanını, etirazını Budapeştdə bayrağımızı təhqir edən erməni zabitini öldürməklə bildirən Ramil Səfərovun azadlığa çıxması Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin böyük xidmətidir. Fəqət bu alicənab, humanist missiyada Azərbaycanın Macarıstandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri kimi sənin danılmaz xidmətlərin var. Prezidentin tapşırığı ilə apardığın danışıqlar, təşkilinə böyük məxfilik şəraitində və yüksək peşəkarlıqla nail olduğun ekstradisiya, bir sözlə, dövlətimizin və diplomatiyamızın qüdrətini göstərən bu nəcib, xeyirxah əməl qədim dostun kimi mənim qə qəlbimi fərəh və qürurla doldurdu.

Vilayət! Biz 70-ci illərin sonunda Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutuna gəlib Azərbaycan tənqidi və ədəbiyyatşünaslığında bir nəsil kimi formalaşdıq. Biz – Vilayət Quliyev, Kamran Əliyev, Rəhim Əliyev, Vəli Nəbiyev, Muxtar İmanov, Teymur Kərimov, Arif Məmmədov, Şirindil Alışanov, Nizaməddin Babayev, Rahid Xəlilov, Tahir Məsimov... Ədəbiyyat İnstitutuna gəldik və Məmməd Cəfər, Mirzağa Quluzadə, Kamal Talıbzadə, Əziz Mirəhmədov, Qasım Qasımzadə, Qafar Kəndli, Kamran Dadaşoğlu, Məmmədhüseyn Təhmasib, Yaşar Qarayev, Əkbər Ağayev, Arif Hacıyev kimi görkəmli alimlər bizi qarşıladı. Təmaslar o qədər də asan olmadı və biz bu mücadilədə özümüzü təqdim və təsdiq edə bildik.

Lunaçarski mənsub olduğu nəsli – 20-ci illərin tənqidçilərinin “iftixara layiq imzalar”, Serafimoviç isə öz nəslinin ədəbiyyata gəlişini “dəmir axın” adlandırdı. Bizim nəsli isə tənqidçi müəllimimiz, professor Qulu Xəlilov “dekabristlər” adlandırırdı. Həqiqətən də biz 70-80-ci illərin sakit tənqid mühitinə təmiz ab-hava gətirdik. XX əsrin son çərəyinin tənqidçilərini – sənin mənsub olduğun nəsli bir daha sadalayıram: Aydın Məmmədov, Kamil Vəliyev, Kamal Abdulla, Nadir Cabbarov, Vilayət Quliyev, Nizaməddin Şəmsizadə, İlham Rəhimli, Məryəm Əlizadə, Arif Əmrahoğlu, Şirindil Alışanov, Kamran Əliyev, Muxtar İmanov, İsrafil İsrafilov, Rəhim Əliyev, Tofiq Hüseynov və sonrakı istedadlar. Bu tənqidçiləri həm də Yaşar Qarayev məktəbi adlandırmaq olar.

Möhtərəm Ədib! Sən gözəl bir nəslin, nəcib bir ailənin başçısısan, həyat yoldaşın Şəhla xanım, oğlun Şamil, qızın Humay da mənə çox doğmadır. Allah onları xoşbəxt eləsin.

Əzizim Vilayət, 60 yaşın mübarək! Sən millətin və dövlətin qarşısında alnı açıq, üzü ağ bir ziyalısan, dövlət adamısan, mənim qədim dostumsan, sən bağrıma basır, cansağlığı arzu edirəm.

Nizaməddin Şəmsizadə,

Azərbaycan Respublikasının Dövlət

Mükafatı laureatı, filologiya elmləri

doktoru, professor

525-ci qəzet.- 2012.- 15 noyabr.- S.5.