Mehriban Ələkbərzadə: "Televiziyanın indi məqbul sayılan variantı mənim üçün qəbulolunmazdır"

Rejissor Mehriban Ələkbərzadə ilə onun çalışdığı məkanda - Akademik Milli Dram Teatrında görüşdük. Girişdə Mehriban xanımın burda olmadığını dedilər. Amma sonra məlum oldu ki, xanım rejissor teatrda səhnələşdiriləcək yeni tamaşanın üzərində işləyir: uzadılmış iş rejimiylə.

- Günün bu saatına qədər burda heç kim qalmır, ona görə elə biliblər, getmişəm.

- Mehriban xanım, hansı tamaşanı hazırlayırsınız?

- Bu mənim 12 il əvvəl quruluş verdiyim “Qatil” tamaşasıdır. Teatr tarixində də, ümumiyyətlə heç bir yerdə, hələ heç bir rejissor eyni tamaşaya ikinci dəfə quruluş verməyib. Üstəlik eyni teatrda, eyni səhnədə. Neçə ildən sonra mən öz tamaşama baxanda zamanın təsirini, daxili sürətimlə uzlaşmayan məqamlar gördüm. Bu tamaşa bərpa deyil, tamamilə yeni bir tamaşadır. Dekor, aktyor oyunu, rejissor baxışı, hadisəyə baxış bucağı, bir az da estetik rakurs anlamında fərqli təqdmat olacaq. Əsər mükəmməl əsərdir, çünki on iki ildən sonra onu oxuduqda başqa havada, başqa enerjidə hiss eləyirəmsə, bu o deməkdir ki, əsər başqa bir quruluşa da israrlıdır. Fərqli üslub və tamam fərqli rakurs tələb edir. Mən də bunu edirəm.

- Oxuculardan biri belə fikir dedi ki, sizin tamaşalarınızda sanki bir rəng var, amma publisistikanızda rənglər çoxdur. Sizcə, bu fikir nədən yaranır?

- Maraqlıdır. Bilirsiniz, mən nə isə yazıram, amma tamaşasını hazırladığım əsərlər yazı olaraq daha mükəmməldir. Mən yazar deyiləm ki, onlarla müqayisə olunacaq bir şey yazım. Peşəkar yazıçı kimi, özümü nə Elçinlə, nə Afaq Məsudla yanaşı qoya bilmərəm. Klassikadan danışanda isə, ümumiyyətlə ehtiyatlı olmaq lazımdır. Bəhs etdiyiniz yazılar mənimdir. Tamaşanın isə, sonuc ideyası mənim rəngimdə təqdim olunur. Əgər bir rənglidirsə, yəqin, mən özüm birrəngliyəm (gülür) Düzdür, belə fikirləşmirəm. Mənim tamaşalarımda mütləq parlaq rəng və işıq çalarları olur, amma ətrafı qapadıram. Seçdiyim fon məsələsi var. Əgər fon çox tünddürsə, ağ işıq mütləqdir. Yəqin ki, oxucu bu mənada deyib. Ümumiyyətlə, bir işığın parlaq olması üçün, mütləq, qara fon da olmalıdır.

- Siz medianın və incəsənətin müxtəlif sahələrində olmusunuz: televiziya, mətbuat, kino, teatr. Bunlardan hansı sizə daha doğmadır?

- Əslində, teatr daha doğma olmalı idi. Bir daha qeyd edim ki, .mən jurnalist deyiləm, Rejissoram. İlkin təhsilim, peşəm teatr rejissorudur. Televiziyada uzun müddət çalışmama minnətdar olaraq, kinoya da gəldim. Amma "televiziyada olduğum qədər, kinoda da peşəkaram" deməyə cəsarətim yox. Çünki işinə heyran olduğum, kumir saydığım rejissorların işi ilə müqayisədə, bu, utanc olar. Məsələn, özümü Tarkovskiylə müqayisə edə bilmərəm. Baxmayaraq ki, şəxsiyyətləri müqayisə etmək qüsurdur. Amma ayıq insan olaraq mən rejissor kimi, qabilliyətimin, peşəkarlığımın hansı səviyyədə olduğuna əminəm. Ona görə, özümü daha çox teatr rejissoru sayıram. Bütün bunların sintezinə qalanda, televiziya çox doğmadır. Televiziya məni yazmağa vadar elədi, yaxşı mənada bədiilikdən uzaqlaşıb, sırf tarixi məcraya - elmə yönəldim. Mən indi Elmlər Akademiyasının Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun elmi işçisiyəm. Və hətta bədii filmlər çəkəndə də, sənədli araşdırmalara daha çox üstünlük verirəm.

- Əvvəllər Lənkəran Dram Teatrında da işləmisiniz...

- Bəli, təyinatla bağlı orda çalışmışam

- Sizcə, əyalət tamaşaçısıyla paytaxt tamaşaçası arasında fərqlər varmı?

- Sonucda, mən sevgiylə dünyaya gətirdiyim filmlərimin və tamaşalarımın taleyində özümün də sevmədiyim bir münasibətim olur. Bu, tək qüsurumdur. Mən filmi, tamaşanı təqdim edənə qədər onunla yaşayıram. Dünyaya gəlir, mənim missiyam bitir. Sonra onun taleyi necə olur, onunla maraqlanmıram. Bu filmlər üçün mənfi haldır, çünki rejissor həmkarlarım adətən, filmi müəyyən festivallara aparır. Yəni bu yolla yaşadırlar. Mənsə onun “dünyaya gəlişindən” sonrakı taleyi, yəni ki, prodüsserlik etməyi bacarmıram. Düşünürəm ki,bu artıq mənim işim deyil. Yaxud, tamaşadan sonra kəşfiyyata çıxım, tamaşaçıyla ünsiyyət qurum, onun istədiyini verməyə çalışım. Ona maraqlı olan mövzuyla balans saxlayım, tamaşaçının baxış bucağından səhnəyə baxım- bunu heç vaxt etməmişəm.

- Bəs teatrların fərqi nədədir, teatrların ruhunda hansı fərqlər var?

- Bəzən əyalət deyib keçdiyimiz teatrda o qədər böyük aktyorlar olur ki, şəxsən mən Lənkəranda fikirləşirdim ki, heç bu, baş teatrda, akademik teatrda yoxdur. Hər teatrın özünün bucaqları var, nə qədər desələr ki, mən bunu burda yox, orda etsəm, daha nələr olardı, yox alınmaz. Hərəsinin öz atmosferi,öz gücü, öz enerjisi, öz təkraredilməz simaları var. Lənkəranda bunun şahidi oldum. Amma mən diplom işimi də Akademik Milli Dram Teatrda səhnələşdirmişəm. Mənim tamaşamı nazirlik repertuara saldı və bu artıq göstərici idi ki, mənim Akademik teatrda qalıb işləməyim üçün bu şərt idi. Mən isə, dolanbac yola çıxdım. Lənkərandakı fəaliyyətimə heç peşman deyiləm, çünki o zaman orda güclü aktyor kollektivi vardı, mən istəklərimi müəyyən dərəcədə reallaşdıra bildim.

- Bildiyim qədər, sizin Qarabağla bağlı filminiz hazırlanırdı. Həmin filmin taleyi necə oldu?

- Tale elə gətirdi ki, mən o filmdən imtina etməli oldum. Orda ciddi anlaşılmazlıqlar var idi. Mən isə dürüst adamam. Manevr etməyi də sevmirəm. Tərslikdən isə, ətrafımda elələri var idi ki, onlarla mənim məslək prinsipim uyuşmadı. İndi mənim qarşıda ALJİR-im (Akmolinskiy Laqer Jen İzmennikov Rodinı) var. Məlum 1937 repressiyalarında sürgün edilmiş xanımların taleyi ilə bağlı ssenaridir.

- Bəs Qarabağ haqqında çəkilən digər filmə - “Xoca”ya baxmısınız?

- Yox, baxmamışam. Eşitdiyimə görə, “Xoca” uğurlu filmdir. Çünki bu filmin müəllifləri odun-alovun içindən keçənlərdir, buqələmunlar deyil.

- Ümumilikdə, Azərbaycan kinosunun son dövrünü necə qiymətləndirirsiz?

- Müəyyən cəhdlər var. İstər-istəməz inkişaf baş verməlidir. Sadəcə olaraq, kaş bunu bir az ağıla etsinlər. Kino teatrdan daha kollektiv, daha texniki iş prosesinə malikdir. Rejissorun nəsə demək istəyi operatorun bir rakursuna görə alt-üst olur. Sən tamaşaçıya izah edə bilməzsən ki, nə səbəbdən bu insanların biri yetərli səy edə bilmədi. Bir qatarın nə zaman keçəcəyini öyrənib, ona görə film çəkməzlər axı. Qatarı filmə görə gətirərlər. Biz isə əksinə edirdik. Düşünürəm ki, Azərbaycan kimi ölkədə ildə 6-7 deyil, lap bir film çəkilsin, amma ona bütün imkanlar yaradılsın. Amma bizdə hərə öz qabağına çəkir. Sonuc deyil, daha başqa maraqlar mübarizəsi başlayır. Düzdür, digər sənət növlərində də belə faktlar var. Onun üçün təfəkkür və beyinlər dəyişməlidir.

- Müsahibələrinizin birində demisiniz: “Əsl layiq olduğum yeri layiqsiz insanlar tutublar”...

- Bir zaman belə bir qəzəb var idı. İndi isə, nəinki o yerin, heç bir yerin marağında deyiləm (gülür).

- Televiziyanı nəzərdə tutmuşdunuz?

- Fərqi yoxdur artıq, çoxdan keçib. Əslində belə haqsızlıqlar yenə də davam davam edir. Eh... mənə qarşı haqsızlıq bitmir ki.

- Televiziyalarla münasibətiniz nə yerdədir?

- Mənim münasibətim normaldır, onların mənə münasibətini bilmirəm. Nədənsə bir qədər fərqli mövqelər var. Əvvəllər maraqlanırdım ki, bu niyə elədir. İndi isə maraqlı deyil. Çünki mən adımı, şöhrətimi, müəyyən imicimi televiziyada qazanmışdım. Yaradıcı düşüncəmə, peşəkarlığıma və qüruruma xəyanət etmədən öz xəttimi orda qoymuşam. Bacardığımı etdim. Aldığım qarşılıqdan sonra daha bir də ora qayıtmaq fikrim yoxdur. Bəzi televiziyalarda, çox nadir hallarda, filmlərim nümayiş olunur. Son filmim “Mart hadisələri və ya qara oyunlar” üçseriyalı sənədli-bədii filmdi.

- İndiki teleməkanda olan qeyri-peşəkarlıq sizin işlədiyiniz zamanlarda vardımı?

- Çox çətin idi. Amma mən TV-dən imtina edəndə, əmin olmuşdum ki, bu vəziyyət məni qane etmir. Anlayırdım ki, belə olmamalıdır. Amma nə etmək olardı. Televiziyanın bu qədər qorxulu vəziyyətə düşməsi mənim formalaşmış peşəkarlığıma toxunurdu. Elə hadisələr baş verirdi ki, mən onları saxlamaq iqtidarında deyiləm. TV-nin indi məqbul sayılan variantı mənim üçün qəbulolunmazdır. Mən TV-də əsasən peşəkarlar olduğu zaman çox həvəslə çalışmışam. Bu qədər yetər.

- Sosial şəbəkələrdə aktivsiniz, virtual aləm nə qədər əhəmiyyətlidir sizin üçün?

- Real cəmiyyətdə mənim ünsiyyətim çox azdır. İnsanlarla təmasım, ancaq müxtəlif elektron çıxışlarladır. Məsələn, elə facebookdadır. Mənim ictimaiyyətə çıxışım da, elə sosial şəbəkələrdəki paylaşımlardır. Hərdən yazılarımı da verirəm, hərçənd ki, həmin yazıları harasa verib çap elətdirə bilərəm. Amma mənim üçün bu elə də önəm daşımır. Əsas olan fikrini yazmaq və ruhu sənə nisbətən yaxın olanlarla paylaşmaqdır. Deyim ki, orda müxtəlif peşə sahibləriylə real həyatdakı tanışlığın davamını sürdürürük. Məşhur və tanınmış insanlar da var, yeni nəsil də. Əsas odur ki, orda sənə qarşı riyakarlıq, bədxahlıq etmək mümkünsüzdür. Əks halda, onu ləğv edirsən.

- Seriallarla bağlı sizə təklif olubmu?

- Mən serial rejissoru deyiləm. Düzü, elə bir təklif də olmayıb. Mənim üçün bitkin fikir var. Serial da ciddi işdir, amma hər gün müəyyən metraj üçün onun dalınca qaça bilmərəm. Amma yenə deyirəm, baxır hansı mövzu! Çox vaxt tamaşaçılar seriallarla vaxt öldürürlər. Amma “Möhtəşəm yüzyıl”da vaxt ölmür axı, əksinə udursan. Bəzən deyirlər ki, bu serialda tarixi təhriflər var, hərəmxanalar niyə daha çox qabardılır. Mənsə düşünürəm ki, bu əslində Osmanlı İmperiyasının süqutunun səbəbləridir. Orda göstərilir ki, Osmanlını kimlər idarə edəcək. Hamısı özgə qanlar, yad dinlər, bu etnikə yad olan insanlardırlar. Nə zaman böyük millətlər iflasa uğrayır? Onların qanları dəyişəndə, genetik kodları dəyişəndə. Lord Kerzon deyirdi ki, Qafqazdakı türklərlə Anadolu türkləri arasında böyük bir zolaq salmaq lazımdır. Bu yunanlar və yaxud ermənilər ola bilər. “Muhteşem yüzyıl”da göründüyü kimi isə bu “zolaq” Osmanlıda sarayın içindən salındı.

- Son dövrlərdə Şah İsmayıl Xətaiylə bağlı bəzi kitablar yazılaraq onun etnik kimliyi haqqında müxtəlif versiyalar söyləyirlər. Bir tarixçi kimi bu haqda nə deyə bilərsiz?

- Hər kəsin öz fikri var. Kim necə düşünürsə düşünsün. Mən elə fikirləşmirəm. Bu fərziyyəni bölüşmürəm. Şah İsmayıl təpədən-dırnağa türk idi. Böyük və güclü şəxsiyyətlərimizi həmişə digər millətə, digər xalqa, etnik qrupa aid eləmək də bədxahlarımızın bicliyidir. Eləcə də Nizami Gəncəvi haqqında bu cür iddialar vardı. Amma insanın doğma yurd faktoru onun şəxsiyyətində çox vacib amildir. Böyük dühaları həmişə mənimsəməyə çalışırlar. Nizami də elə bir dühadır.

- Ümumiyyətlə bu kiçik mübahisələr nə dərəcədə lazımlıdır?

- Zaman da, müstəvi də dəyişib. Artıq itirilmiş prosesden sonra dava eləməyin nə mənası var, anlamıram. Bir də axı bu gün bir güclü birindən bir şey alırsa, sabah o biri güclü də gəlib onun əlindən alacaq. Cəngəllik qanunudur. Amma bu da əbədi deyil axı. Mən bir ideya qoyuramsa, siz digər bir ideyanı onun yanında qoyursuz. Kor-kor,gör -gördür. Xətti pozmaq lazım deyil, onunla yanaşı daha bir xətt çəkmək lazımdır. İstər “Sarı gəlin”, Nizami, Füzuli olsun, bunları anlayıb, onlara sahib çıxdığımız anda onlar bizim olacaq.

Pərviz SADIQOV

525-ci qəzet.- 2012.- 22 sentyabr.- S.32.