Vahid Qazinin yaddaşından tarix olsun deyə...

Mən gələcək nəsillərimizə faydalı ola biləcək ən xırda bilgini belə özündə içərən olayların qeydə alınmasına, yazıya keçirilməsinə tərəfdar olanlardan biriyəm. İnancıma görə, türk milləti tarixin bütün dönəmlərində o qədər böyük olub ki, qara torpağı da, mavi göyləri də yüzdə yüz özünün saydığı üçün heç zaman yaratdığı tarixi yazıya köçürməyə meyl etməyib. Odur ki, öz tariximizi yüz illər boyu ya Çin, ya da ərəb mənbələrindən öyrənməli olmuşuq. İllər içində öztürkcə olan Orxon-Yenisey abidələrini tapanda da bəlli olub ki, istinad etdiyimiz digər mənbələr bizim haqqımızda birtərəfli, uydurma tarix yazıbmışlar. Günah isə tariximizi yanlış yazanlarda deyil, özümüzdə olub. Biz tarix yaradan millət olmaqla bərabər tarix yazan da olmalıydıq. Olmalıydıq ki, bu gün bir ovuc erməninin dünyanı başına almış əsassız iddialarıyla üz-üzə qalmayaq.

Yuxarıda yazdıqlarım təsadüfdən qaynaqlanmır. İndinin özündə də dostlarıma hər zaman tövsiyə edirəm ki, bütün olanları qeydə alsınlar, yazıya köçürsünlər. Bu gün bizə ən adi bir olay kimi görünən hansısa kiçik hadisə, kim bilir, tarixin hansısa dönəmində bəlkə də üzərimizə top mərmisi kimi geri dönəcək. Onda haqlı olduğumuzu sübut etmək üçün tutarqa axtarmağa başlayanda artıq gec olacaq. Məhz buna görə, özəlliklə də, ictimai-siyasi fəallığı olanlarımız başlarına gələn, gözləri ilə gördükləri hər bir olayı qələmə almalıdırlar.

Bu baxımdan həm qələm adamı, həm də ictimai-siyasi fəal olan Vahid Qazinin çalışmaları xüsusi olaraq vurğulana bilər. Onun 2011-ci ildə dərc edilmiş “Yaddaş ləpirləri. Demokratiya yazıları” adlı kitabı, kim bilir, neçə illərdən sonra araşdırmaçılar üçün bəlkə də yeganə tutarqa olacaq. Burada dünyaca ünlü insan haqları qoruyucularından (əslində dəllallarından) tutmuş demokratiyaya və demokratikləşməyə həqiqi mənada ömrünü xərcləmiş insanlar, onlarla ünsiyyətlə bağlı kiçik, əslində isə çox gərəkli epizodlar ustalıqla qələmə alınıb. Bu kitabda bir tərəfdən insan haqları, insan ləyaqətinə dayalı bir cəmiyyət aşiqinin təsvirləri yer alırsa, digər tərəfdən də türk dünyası, türk birliyi uğrunda addım-addım hərəkət edən bir Azərbaycan türkünün gözlənimləri ustalıqla, incə bir şəkildə təqdim edilir.

Kitabı oxuduqca yazarın son 20 ildə heç də rahat və sakit həyat yaşamadığını, dünyanın bu başından o başına bir çox ölkələri gəzdiyini, gəzdiyi ölkələrdə qatıldığı tədbirlərdə Azərbaycan həqiqətlərini bəzən normal diplomatik dildə, bəzən də yurdu-yuvası əlindən alınmış, uşaqlıq xatirələrini özünə hopduran torpaqları düşmən tapdağında qalan bir üsyankar kimi hayqırışlarını görmək və yaşamaq mümkündür.

Bu kitab, üzərində işlənəcək çoxlu mövzularla da zəngindir. Örnək üçün, Qırğızıstanda, İssık Kul sahilində keçirilən bir toplantıda qırğız alimin Sovetlər dönəmində Ermənistandakı Sevan (əslində Göyçə) gölündən gətirdikləri bir balığı öz göllərinə buraxandan sonra başlarına gələnlər bəlkə də erməniliyin xislətini açmaq üçün çox gözəl psixoloji bir romanın süjet xəttini təşkil edə bilər. Alim deyəndə ki, həmin balıqları Issık Kula buraxdıqdan sonra buradakı bəzi balıqların nəsli kəsilib, Vahid Qazi dözməyərək yerindən səslənir ki, “yaxşı ki, oradan balıq deyil, erməni gətirməmisiniz. Gətirsəydiniz, kim bilir, indi bəlkə də Qırğızıstanda qırğızların nəsli kəsilmişdi”.

Başqa bir maraqlı olaysa məşhur Rusiya (əslində erməni) hüquq müdafiəçisi Yelena Bonner Alixanyanla bağlıdır. Əsərin müəllifi hətta diplomatik nəzakəti belə bir kənara buraxaraq onun Qarabağdakı “etnik təmizləmə” haqqında yalanlarını üzünə çırpır. Özünü Alixanyan soyadı ilə deyil, sadəcə Bonner kimi təqdim edən bu erməniyə Vahid Qazi açıq şəkildə deyir ki, “biz sizi Yelena Alixanyan kimi tanıyırıq”. Bununla da, əslində, toplantı qatılımçılarına çatdırır ki, özünü insan haqları qoruyucusu kimi təqdim edən bu qadın, sadəcə ikiüzlülük edir və yalan danışır. Yazarın təsvir etdiyi bu davranışı həmin erməninin öz yalanlarına son verməsinə, ümumiyyətlə isə uydurmalarla toplantı qatılımçılarını yanıltmasına son qoyur.

Kitabda bir tərəfdə duyğusallıq, bir tərəfdə vətən və millət yanğısı, başqa bir tərəfdə isə bəşəri qayğılar özünü çox uyğun bir ansamblda büruzə verməkdədir. Rahat oxunan və asan anlaşılan olması baxımından bu əsər fərqlənir. Özəlliklə də günümüzdə imla və üslub xətaları ilə zəngin olan yazıları oxumaqdan bezdiyimiz bir vaxtda olduqca savadlı, lakonik bir kitab təsiri bağışlayır “Yaddaş ləpirləri. Demokratiya yazıları”.

Kitabın adı da, deyəsən, təsadüfi seçilməyib. Bir tərəfdə yaddaş ləpirləri, bir tərəfdə də demokratiya yazıları.

Yazının əvvəlində də qeyd etdiyimiz kimi, hər gördüyümüz olayı tarixə keçirmək baxımından bu cür əsərlər olduqca dəyərlidir. Mənə elə gəlir ki, Vahid Qazi bu baxımdan üzərinə düşəni yerinə yetirə bilib. Kitabda yer alan yazılar müxtəlif dönəmlərdə dövri mətbuatda (xarici mətbuat da daxil olmaqla) dərc edilib. Ancaq onların bir araya toplanaraq kitablaşdırılması bir növ pərakəndə tarix ruhumuzun pərən-pərən düşmüş parçacıqlarının bir-birinə qovuşması acısından olduqca önəmlidir.

Azər HƏSRƏT

525-ci qəzet.- 2012.- 14 yanvar.- S.9.