Kinematoqrafa bağlı ömür

RƏSSAM-FOTOQRAF PƏRVİZ QULİYEVİN 70 İLLİYİNƏ

Kinodan söhbət düşəndə bəziləri onu “hərəkət edən fotoşəkillər”, bəziləri isə “danışan rəngkarlıq” adlandırırlar. Kinematoqrafiyanın yarandığı ilk çağlardan onun fotoqrafiya ilə oxşarlığı həqiqətən olub. İndi isə onlardan hər birinin sənət aləmində öz yolu, öz ifadə “dili” var.

Bir film istehsal olunub ekranlara buraxılmazdan əvvəl kinoteatrlarda, küçələrdə həmin kino əsərinə həsr edilmiş plakatlar vurulur. Çox vaxt bu plakatlar, stendlər filmlərdən çəkilmiş, köçürülmüş kadrlar əsasında montaj olunur. Əslində bizim “kadr” deməyə adət etdiyimiz şəkillər heç də kinolentdən çıxarılmır, nə də köçürülmür. Bu şəkilləri kino operator deyil, fotoqraf çəkir.

Göründüyü kimi, fotoşəkillər reklam üçün, xatirə üçün. Kinematoqrafiyamızın tarixi üçün lazımdır. İllər keçir, vaxtilə uğur qazanmış film xeyli müddətdən sonra keyfiyyətini itirir. Xarab olur. Sıradan çıxır. Amma onu tarixdə yaşadan fotoşəkillər olur...

70 illik ömrünün 50 ilini Azərbaycan kinematoqrafiyasına həsr etmiş, kinostudiyanın böhranlı illərində onu atıb pul qazanmaq xatirinə başqa idarələrə üz tutmamış, bu gün də sevimli peşəsindən ayrılmayan rəssam-fotoqraf Pərviz Quliyev haqqında söhbət açmaq istəyirəm.

Onunla ilk tanışlığım 1963-cü ilin əvvəllərində “Azərbaycanfilmin” köhnə binasında olmuşdu. O vaxt Pərvizin kinoda artıq iki il stajı var idi, fotosexdə fotoqraf işləyirdi. Onu kinostudiyamıza böyük dramaturqumuz Cəfər Cabbarlının oğlu Aydın gətirmişdi. Aydın müəllim Pərvizi yaxşı tanıyırdı, xətrini də çox istəyirdi. Bilirdi ki, Pərvizin foto sənətinə marağı çox böyükdür. Ona görə də bu cavan oğlanı kinostudiyanın o vaxtkı direktoru M.Haşımovun yanına gətirdi. Dedi ki, bu gəncin kinoya, foto sənətinə çox böyük marağı var. O, həm də bacarıqlı və zirək oğlandır. Direktoru Aydın müəllimi diqqətlə dinləyib dedi: “Elə bizə də belə bacarıqlı gənclər çox lazımdır”. Beləliklə, Pərviz fotosexdə fotolaborant vəzifəsinə işə düzəldi.

Gənclik dövründə özüm də fotoqrafiya ilə məşğul olduğum üçün Pərvizin gördüyü işlər məni çox maraqlandırdı. Həmin il o, Odessa Dəniz Donanmasının Mühəndislər İnstitutunun Bakı filialına yenicə daxil olmuşdu...

İllər ötür, Pərviz işlədiyi filmlərdə təcrübə toplayır, artıq professional rəssam-fotoqraf kimi tanınırdı. 1965-ci ildə usta-fotoqraf P.Quliyev C.Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyasının fotosexinə rəis təyin olunanda onun cəmi 23 yaşı vardı.

Çox vaxt tamaşaçılar filmin istehsalından söhbət düşəndə rəssam-fotoqrafın bu prosesdə yerinin nədən ibarət olduğunu soruşur və özləri də cavab gözləmədən deyirlər ki, yəqin fotoqraf aparıcı aktyorların portretlərini film üçün hazırlamaqla məşğul olurlar. Lakin bu peşənin əhəmiyyəti daha genişdir. Pərvizin rəis olduğu sexdə kinostudiyada bütün növdən olan foto işləri yerinə yetirilir. Film istehsala buraxılanda aktyorların sınaq foto çəkilişləri aparılır, natura obyektləri, bu və ya digər dövrü xarakterizə edən detallar lentə alınır.

Rəssam-fotoqraf dövrün ab-havasını və gələcək filmin hadisələrinin yerini yaratmaqda, qəhrəmanların simalarının fərqli xüsusiyyətlərini canlandırmaqda xüsusi rol oynayır, son kadra kimi bütün filmin çəkilişində iştirak edir, kino əsərinin yaranma tarixini lentə köçürür. Bütün bu yaradıcı və texniki kompleks vəzifələrini Pərviz bacarıqla həll edir.

Əlbəttə, ustad sənətkar buna birdən-birə nail olmamışdır. Ustalığın təşəkkülü uzun və mürəkkəb prosesdir. Lakin sənətə məhəbbət sənətkarın kamilləşməsinə kömək edir. Pərviz T.Tağızadə, A.Babayev, Ş.Mahmudbəyov, R.İsmayılov, T.Axundova, Z.Məhərrəmov, E.Quliyev, V.Mustafayev kimi tanınmış rejissor və operatorlarla birgə işləmiş, elə bu gündə işləyir.

P.Quliyev “Yaşamaq gözəldir, qardaşım”, “Şərikli çörək”, “Arşın mal alan” (III var), “Cazibə qüvvəsi”, “Birisigün gecəyarısı”, “Biri vardı, biri yoxdu”, “Bizi bağışlayın”, “Gün keçdi”, “Mən ki, gözəl deyildim” və s. onlarla tammetrajlı və qısametrajlı, ümumiyyətlə 50-dən artıq bədii filmdə rəssam-fotoqraf işləmiş, istər çəkiliş prosesini, istərsə də aktyor oyunlarını fotolentə köçürmüşdür. Onun foto işləri öz professionalizm, obrazlılığı, müşahidəçiliyi və yüksək zövqü ilə seçilir.

“Şərikli çörək” filminə aid olan seriya şəkilləri nəzərdən keçirirəm. Bu şəkillər adamın gözü qarşısında Bakının müharibədən sonrakı ilk aylarının ab-havasını canlandırır. Balaca Vaqifin gözlərində böyüklərə xas olan həyəcan var. Həmin şəklin kompozisiyası da həyəcanla qurulmuşdur. Uşaq və müharibə, hərbi illərin uşaq dövrünün dramatizmi. Həmin filmin fotoşəkillərində iki nəfərin – Vaqiflə qırçı Məhəmmədin qısa dostluğu öz əksini tapmışdır. Parlaq günəşli gün. Dünənki əsgər olan Məhəmməd daha güllə atmayacaq, indi o, evlərin damlarını təmir edir,dinc həyatda öz sadə peşəsi ilə məşğuldur. Fotoşəkillər sanki səssiz kinonun dili ilə ekranda baş verənləri təkrar edir.

Pərviz öz təşəbbüsü ilə kinostudiyada zəngin fotoarxiv yaratmışdır. C.Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında istehsal olunan bütün filmlərin fotokadrları və neqativləri burada saxlanılır. İndiyədək Azərbaycan kinosuna həsr olunmuş kitab və jurnal. Kataloq və qəzet səhifələrində, Heydər Əliyev Fondu tərəfindən hazırlanmış “Azərbaycan kinosu” saytında istifadə edilən fotoşəkillər həmin fotoarxivdən götürülmüşdür.

Vaxt var idi, kinostudiyada 1200 adam işləyirdi. Dəhlizlər arı pətəyinə bənzəyirdi. Adamlar bir otaqdan çıxıb, başqa otağa girir, kimsə harasa tələsir, bir sözlə kinostudiyada həyat qaynayırdı.

Artıq neçə illərdir ki, kinostudiya əvvəlki görkəmini itirib. Qaranlıq dəhlizlər, adda-budda görünən adamlar. Bəli, “Azərbaycanfilm” yaxın vaxtlarda əsaslı təmirə dayanacaqdır. Lakin bu sənət ocağında dəyişməyən, əvvəlki görkəmini saxlayan yalnız P.Quliyevin rəis olduğu fotosexdir. Fotosexə daxil olanda özünü sərgi salonunda hiss edirsən. Divar boyu müxtəlif illərdə çəkilmiş filmlərdən fotoşəkillər asılmışdır. Rəisin otağındakı kinoplakatlar bura gələnlərin diqqətindən yayınmır. Bir də istər dəhlizlərdə, istərsə də rəisin otağındakı səliqə-səhman Pərvizin xarakterindən xəbər verir. Gənclik vaxtlarından tutmuş bu günə kimi onu tanıyanlar bu insanın özünə də, geyiminə də daim xüsusi diqqət yetirdiyini görüblər.

Hansı aktyorun rola təsdiq olunmasında fotoqrafın rolu böyükdür. Fotoqraf aktyoru elə çəkməlidir ki, onun daxili aləmini aça bilsin, aktyoru obrazda göstərə bilsin. Bundan sonra kino sınaq çəkilişləri başlayır. Və nəhayət son sözü rejissor deyir. Vaxtilə sənədli filmlərdə də fotoqraflar fəaliyyət göstərirdilər. Bu gün isə sənədli filmdən bircə dənə də fotoşəkil tapmaq mümkün deyil. Bəli, bu sahədə də problemlər çoxdur. Sabaha ümidini itirməyən P.Quliyev hər şeyin yaxşı olacağına inanır, bu gün filmlərimizin beynəxalq kinofestivallarda iştirak etməsindən, mükafat və prizlər almasından ürək dolusu danışır, belə filmlərin milli kinomuzun inkişafında əhəmiyyətli rol oynadığını qeyd edir.

Pərviz kino sahəsində çalışdığı yarım əsr ərzində yaxşı və nümunəvi işinə görə dövlətimiz tərəfindən dəfələrlə mükafatlandırılmışdır. O, Azərbaycanın əməkdar işçisi fəxri adına, “kinomatoqrafiya əlaçısı” nişanına layiq görülmüş, “əmək veteranı” medalı ilə təltif olunmuşdur.

1995-ci ildə Bakıdakı “Araz” kinoteatrında rəssam-fotoqrafın müxtəlif filmlərdən çəkdiyi fotoşəkillər əsasında fərdi sərgisi təşkil olunmuşdu. Sərgiyə çoxlu tamaşaçı, o cümlədən kinematoqrafçılar gəlmişdilər. Sərgi bir qədər gec təşkil olunsa da P.Quliyevin 50 illiyinə həsr edilmişdi. 16 ildən sonra “Rəssam-fotoqraf Pərviz Quliyevin şəxsi arxivindən” başlığı altında Bakıdakı muzeylər mərkəzində yubilyarın 70 və yaradıcılığının 50 illiyinə həsr edilmiş fotosərgi ikinci dəfə tamaşaçıları öz ətrafına topladı. Həmin sərginin eksponatlarına tamaşa edəndə bir daha yəqin etdim ki, rəssam-fotoqrafın bu gün də qəlbi gənclikdə olduğu kimi həyat eşqi ilə döyünür. Onun yaşayıb-yaratmaq həvəsi kinomuzun tarixini hələ neçə-neçə filmin fotoşəkilləri ilə zənginləşdirəcəkdir.

P.Quliyev müsahibələrinin birində demişdir: “Mən olduqca xoşbəxt adamam! Mən ömrüm boyu sevimli işimlə məşğul oluram. Mənim gözəl ailəm, məni başa düşən həyat yoldaşım, iki oğlum, nəvələrim var”.

Yanvarın 19-da səkkizincə onilliyinə qədəm qoyacaq dostumuz və həmkarımız Pərviz Quliyevə cansağlığı və yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq.

Aydın KAZIMZADƏ,

əməkdar incəsənət xadimi

525-ci qəzet.- 2012.- 19 yanvar.- S.7.