Prometey qayəsi və ya Şərqdən Şərqə baxış

Naxçıvan Dövlət Universitetinin on beş yaşlı, fəaliyyəti boyu parlaq sənət uğurları qazanmış Tələbə Teatr Studiyası Azərbaycan məktəb teatrı tarixində ilk dəfə olaraq qədim yunan dramaturqu, faciə ustası Esxilin (e.ə.525-456) yaradıcılığının zirvəsi sayılan “Zəncirlənmiş Prometey” faciəsini səhnələşdirib.

Qədim yunan mifologiyası əsasında yazılmış bu əsər Tələbə Teatr Studiyasının yaradıcısı, mənəvi hamisi olan universitetin rektoru, akademik İsa Həbibbəylinin ideyası və elmi məsləhətçilyi ilə səhnəyə vəsiqə qazanıb. Repertuar seçimi zamanı əsərin bəşəriyyətin mübariz, azadlıq və həqiqət sevən yaradıcı qüvvələrini tərənnüm edən ideyası əsas götürülüb. Bu qədim yunan faciəsi rejissorlar – Teatr və mədəniyyətşünaslıq kafedrasının müdiri, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar mədəniyyət işçisi Gülxarə Əhmədova və kafedranın aktyorluq sənəti ixtisası üzrə müəllimi Tofiq Seyidovun yozumunda müəyyən ixtisarlarla, müasir milli təfəkkürün işığında uğurlu səhnə təcəssümünü tapıb. Tamaşadakı dekorasiya, butaforiya işi, qədim yunan mədəniyyətini əks etdirən eskiz və geyimlər, işıq effektləri əsərin qayəsini tarixilik zəminində, eyni zamanda müasirlik kontekstində, yeni düşüncənin işığında tamaşaçıya çatdırmağa uğurla xidmət edir. Musiqi tərtibatçıları Tofiq Seyidov və Elnur Rzayevin seçdiyi, Prometeyə həsr olunmuş qədim yunan musiqiləri uğurlu səhnə tərtibatını tamamlayaraq səhnədə mifik aura yaradır. Səhnə-zal arasında əlaqə də bunu qüvvətləndirən rejissor uğurudur. Naxçıvan MR Bəstəkarlar Təşkilatının sədri, Naxçıvan Muxtar Respublikasının Əməkdar incəsənət xadimi, kafedranın baş müəllimi Şəmsəddin Qasımovun skripka və xor üçün yazdığı musiqilər, səhnədə ilk dəfə A kapella xordan istifadə teatrın tarixində mühüm yenilikdir.

Tamaşanın ən böyük uğuru antik ədəbiyyat nümunəsi olan, gərgin və mürəkkəb psixoloji situasiyalarla zəngin, düşüncə, təfəkkür, ideyalar mübarizəsi olan mənzum bir dramda qeyri-professional aktyorların öz obrazları üzərində professionalcasına işləmələridir. Bəzi məqamlarda diksiyadakı qüsurlar, hərəkətsizlik, quru deklamasiya kimi nöqsanlar sənətdə ilk kövrək qədəmlərini atan, bəziləri ilk dəfə səhnəyə çıxan tələbə aktyorlar üçün real görünə biləcək, təbii nöqsanlardır.

Baş qəhrəman Prometey – Teatr və mədəniyyətşünaslıq kafedrasının müəllimi Elnur Rzayev tamaşanın əsas yükünü fiziki və mənəvi-psixoloji cəhətdən tamaşa boyu məharətlə öz çiynində daşıyır. Elnurun Prometeyi iztirab, məşəqqət çəkməkdən çox məğrur, mübariz, işgəncələrindən xeyirxahlığının cəzası kimi zövq almağı bacaran, əqidəsinə, mübarizəsinə, öz haqq yoluna inanan, bu yoldan heç Zevsin qəzəbi hesabına da dönməyən bir obraz kimi uğurlu alınıb. O, insanlara ümid, etiqad, təfəkkür, iradə bəxş etməyindən heç də peşmançılıq çəkmir. Okean Prometeyi Zevsə itaətə, barışığa, məğlubiyyətə səsləyir və bu qarşılaşma səhnəsində Prometey obrazının daxili aləmi bütün məğrurluğu, əyilməzliyi, dəyanəti ilə açılır.

Od allahı dəmirçi Hefest –Tofiq Seyidov Zevsin qərarına boyun əymək məcburiyyətində qalaraq öz doğma allahı – Promoteyi zəncirləməklə iztiraba məhkum edərkən acizliyi, təəssüfü uğurla yaradır. Azərbaycan Respublikasının Əməkdar mədəniyyət işçisi Gülxarə Əhmədovanın oynadığı Okeanidlərin böyüyü isə nəsihətkəranəliyi, acıması ilə yaddaqalan obrazlardır. Tələbə aktyorların sənət müəllimlərinin onlarla eyni səhnəni ilk dəfə paylaşmalarından aldıqları mənəvi dəstək, inam və ruh yüksəkliyi tamaşada açıq-aşkar sezilir. “O ustad ustad deyil ki, şagirdi özündən qabağa getməsin!” deyimini əsas götürərək belə bir fikri qürurla söyləyə bilərik ki, istedadlı tələbələr səhnədə onları aktyor kimi yetişdirən müəllim-rejissorlardan heç də geri qalmırlar.

Ən uğurlu, mükəmməl ifalardan biri çay allahı İnaxın qızı İonu yaradan Aktyorluq ixtisası üzrə II kurs tələbəsi Çinarə Feyzullayevaya məxsusdur. Çinarə obrazdakı çılğınlığı, taleyi ilə barışmazlığı, gələcək aqibətinə marağı son dərəcə emosionallıqla, triumfla yaratmışdır. Obrazın psixoloji ağırlığını var gücü ilə yaşaması onun istedadından, çoxcəhətli aktyor ampulasından xəbər verir. Bu uğurlu ifanın öz emosionallığı, plastikası ilə Xalq artisti, şedevr sənətkarımız Hökümə Qurbanovanın Kleopatrasına (V. Şekspir. “Antoni və Kleopatra”), dolğunluğu ilə Xalq artsiti Zemfira Əliyevanın Elektrasına (Sofokl. “Elektra”) bənzəyişi var.

Zevsin əmrinə müntəzir, Prometey qarşısında isə əksinə, amiranə, təkəbbürlü və kinli Ulu Qüvvət obrazı fizianomiyası, səs tembri, ifa tərzi ilə Pedaqoji fakültənin Bədən tərbiyəsi və idman ixtisasının II kurs tələbəsi Xatın Ağayevanın lap boyuna biçilib.

Hermest rolunun ifaçısı – Tarix-filologiya fakültəsinin Azərbaycan ədəbiyyatı ixtisası üzrə III kurs tələbəsi Cavid Kazımbəyli Prometeyə təsir istəyini jestlərdən istifadə ilə tamaşaçıya çatdırmağa müvəffəq olur. Tamaşada digər tələbə aktyorlar Bəhruz Quliyev və Rza Zeynalov, okeanidlər səylə iştirak edirlər. Okeanidlərin səhnə davranışları, teatr tarixində ilk dəfə olan A kapella xor ifası mütəşəkkilliyi, tamlığı, nizamı ilə uğurludur.

Tamaşaya ictimai baxış zamanı Tarix-filologiya fakültəsinin dekanı, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent İman Cəfərlinin də vurğuladığı kimi, Tələbə Teatr Studiyası antik yunan ədəbiyyatının şah əsərlərindən birinə müraciət edənədək özünəməxsus inkişaf yolu keçmiş, “Beyrəyin taleyi” (1999) ilə oğuzun, “Türklərin Atatürkü” (2000) ilə türkün, “Anamın kitabı” (2003) ilə Azərbaycanın, “Ölülər” (2009) ilə Şərqin taleyini yaradaraq nəhayət “Zəncirlənmiş Prometey”lə insanlığın taleyini uğurla səhnələşdirməyə müvəffəq olmuşdur.

Beləcə, dağdan aldığı vüqar və əzəməti ilə, zəncirdə tapdığı polad iradəsi ilə Prometey əbədiyyət zirvəsindən bizlərə sarı boylandı...

“Azadlığı istəmirəm Zərrə-zərrə, qram-qram Qolumdakı zəncirləri qıram gərək Qıram! Qıram! Azadlığı istəmirəm Bir həb kimi, dərman kimi İstəyirəm səma kimi, Günəş kimi! Cahan kimi”!

Bu ideya ilə yaşayan xalqımızın məşəqqətli, şərəfli azadlıq mübarizəsi, istiqlal savaşı canlandı sanki gözümüz qarşısında! Bu yolda hansı sınaqlardan keçmədik, nələr qurban vermədik, nələri itirmədik? İllər boyu təşnəsi olduğumuz azadlıq atəşini nəhayət xalqın Prometeyi, xalqın xilaskarı öz qayıdışı ilə “Müstəqillik, İstiqlal!” adlı əbədiyyət günəşi kimi qaytardı xalqımıza! Bu varidatı qorumaq gərək! Vaxtilə Prometeyin nicat, xilas naminə bəxş etdiyi odu insanlığın qəniminə çevirən, bütün fəlakətlərə bais olan, hərb və terror düşkünü insan qatillərinə, milli varlığı ilə insanlığa asi olan milli düşmənimizə qarşı amansız olmaq gərək! Budur tamaşanın əsas ideyası, əsas qayəsi!

“Hər daşından alov dilli ox ola bilən” Odlar yurdu Azərbaycanda, yaranışın beşiyi, Nuh yurdu, Qoca Şərqin qapısı, sənət məbədi Naxçıvanda mədəniyyətlər beşiyi Şərqin antik sənət incisinin səhnəyə qoyulması Azərbaycan mədəniyyət tarixində, Naxçıvan Dövlət Universitetinin incəsənət tarixində HADİSƏDİR! Bu tamaşa Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 1 mart 2013-cü il tarixli sərəncamı ilə dövlət səviyyəsində qeyd olunan, Azərbaycanda peşəkar milli teatrın yaradılmasının 140 illiyinə qiymətli töhfədir. Tamaşaçı qavrayışında əqidəlilik, xilaskarlıq, mübarizlik, məğlubedilməzlik toxumu səpəcək “Zəncirlənmiş Prometey” tələbə aktyorların qəlbində haqdan yanan, sönməz bir atəş, bir od qaladı! Vətənə, insanlığa, həqiqətə, sənətə sevgi atəşi!...

M. Sultan.

525-ci qəzet.- 2013.- 17 aprel.- S.2.