Azərbaycan milli peşəkar dünyəvi teatrı: 140 illik şanlı tarixə bir nəzər

Qədim Misirdə məşhur bir deyim var: “Keçmişi öyrən, çünki o, gələcəyin müəllimidir”. Bu deyimi bir sıra mədəniyyət sahələri kimi teatr prosesinə də şamil etmək olar. Çünki əksər hallarda teatrın gələcək inkişaf perspektivlərinin təyin olunmasında keçmişin praktikası həlledici rol oynayır.

Azərbaycanda “teatr” anlayışının yaranması qədim dövrə gedib çıxır. Açıq havada insanların gur məskunlaşdığı ərazilərdə nümayiş etdirilən kütləvi xalq tamaşaları sənət növü kimi “Meydan teatrı” adını daşıyır. Bu teatr xalqın mənəvi varlığını, idrakının təkamül mərhələlərini, əsatir və folklor mədəniyyətinin estetik prinsiplərini müxtəlif məzmun və formalarla təcəssüm etdirən oyun vasitələrinin, üslub və janrların bədii toplumudur. Meydan tamaşalarını şərti olaraq “mərasim və əsatir şənlik oyun tamaşaları”, “kütləvi həyat və məişət, etno-mədəni oyun-tamaşaları”, “tamaşa-teatr estetikası anlamına yaxın olan əyləncə-səhnə oyunları” və “dini-mistik xarakterli şəbih tamaşaları” qruplarına ayırmaq olar. Başlanğıc rolunu oynayan “Qodu-qodu”, “Bəbəkoyunu”, “Kəvsəc”, “Yuğ”, “Kilimarası”, “Qaravəlli”, “Şəbih”, “Laloyunu” və digər xalq teatrı nümunələri zamanla püxtələşərək peşəkar teatrın yaranmasında tramplin rolunu oynadı.

Milli xalq oyun-tamaşalarımızın yaranma tarixi bir neçə min il əvvəllərə dayansa da, peşəkar teatrımızın yaranması və təşəkkülü XIX əsrin ortalarına təsadüf edir. Yazılı mənbələrdə (“Kavkaz” qəzetində) Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində fəaliyyət göstərən sirk (Şuşada Lamberkerin sirki) və ilk teatr binasının (Şamaxıda) mövcudluğu haqqında məlumatlar ayrı-ayrı bölgələrdə insanların incəsənəti dərk edə bilən yüksək zövqə malik olduqlarının əsas göstəricisi idi. 1873-cü ildə martın 10-da səhnələşdirilən M.F.Axundzadənin “Hekayəti – Vəziri Xani Lənkəran” tamaşası Azərbaycanda professional teatr tarixinin əsasını qoydu. Elə həmin gün Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrının təşəkkülü kimi tarixə düşüb. Başda dramaturgiyamızın banisi M.F.Axundzadə olmaqla, görkəmli maarifçi Həsən bəy Zərdabi və Nəcəf bəy Vəzirov, daha sonrakı mərhələlərdə Cəlil Məmmədquluzadə, Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyev, Nəriman Nərimanovun əvəzsiz xidmətləri bu sahənin inkişafında danılmazdır. M.F.Axundzadənin səhnə sənəti haqqındakı fikirləri teatr tariximizin bünövrəsi rolunu oynayaraq, nəsil-nəsil peşəkar dramaturqlar və səhnə xadimlərinin yetişməsi və tərbiyələnməsində əvəzsiz rol oynayıb. O dövrün görkəmli səhnə ustaları Hüseyn Ərəblinski, Hüseynqulu Sarabski, Cahangir Zeynalov, Mirzə Muxtar Məmmədov, Əbülfət Əlvəndi, Rüstəm Kazımov, Cəlil Bağdadbəyov və digər istedadlı insanlar öz adlarını Azərbaycan teatr tarixinə qızıl hərflərlə yazmışlar. M.F.Axundzadənin təbirincə desək: “Teatrda bütün təbəqələrdən olan ayrı-ayrı siniflərə mənsub insanların – əfşardan, tacirdən tutmuş kasıblaradək hamının baxmasına imkan yaranır. Bu sənətin məqsədi insanların əxlaqını yaxşılaşdırmaq, oxucu və qulaq asanları ibrətləndirməkdir”. Bu müdrik fikirləri özünə hədəf seçən Azərbaycan teatrı aram-aram, lakin mətin addımlarla irəlilədi. Müsəlman Şərqində ilk dünyəvi peşəkar teatr olan Azərbaycan teatrı zaman keçdikcə şaxələnərək ayrı-ayrı müstəqil teatrların yaranmasına gətirib çıxardı. Daha böyük uğurlara imza atdı, tamaşaçı auditoriyasını genişləndirdi, dünyaya “çıxdı”...

Azərbaycan teatr tarixində özünəməxsus yeri olan Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı Bakı Uşaq Teatrının əsasında yaradılıb. Pioner və məktəblilərin bədii özfəaliyyət dram dərnəkləri əsasında yaradılan teatr “Fırtına” tamaşası ilə yaradıcılığına start verib. Pioner dəstəsinin rəhbəri Lətif Kərimlinin quruluşunda təqdim olunan tamaşa 14 yaşlı Ağadadaş Qurbanovun təşəbbüsü ilə hazırlanmışdır. Tamaşanın afişası 1927-ci ildə mart ayının 15-ə məxsusdur.

1928-ci ildə Azərbaycan Xalq Maarif Komissarlığının qərarı ilə Bakı Uşaq Teatrı rəsmi olaraq fəaliyyətə başlamışdır. Teatrın ilk aktyorları və rejissorları Ağadadaş Qurbanov, Məmmədağa Dadaşov, Yusif Əminli, Minə Abdullayeva, Yusif Dadaşov, Susanna Məcidova, Cavahir İskəndərova, Süleyman Ələsgərov, Hüseynağa Sadıxov, Kərim Həsənov, Zəfər Nemətov, Məhərrəm Haşımov, Əliməmməd Atayev və başqaları olmuşlar.

Teatrın rus bölməsi 1928-ci il noyabr ayının 6-da N.Smirnov və S.Şerbakovun “Beş nəfər” pyesi əsasında hazırlanmış eyniadlı tamaşa ilə, Azərbaycan bölməsi isə 1930-cı il yanvar ayının 30-da N.İvanterin “Qırmızı qalstuk əleyhinə” adlı əsəri ilə öz fəaliyyətinə başladı.

1936-cı il iyul ayının 18-dən etibarən Bakı Uşaq Teatrı Azərbaycan Xalq Maarif Komissarlığının əmrinə əsasən “Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı” adlandırıldı və ona Maksim Qorkinin adı verildi.

1954-cü il fevralın 28-də Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrının 25 illik yubileyi təntənəli surətdə qeyd olundu. Yubiley günlərində Azərbaycanda Uşaq və Gənclər Teatrının yaranması və inkişafındakı xidmətlərinə görə Məhərrəm Haşımov, Əliağa Ağayev və Ağadadaş Qurbanov respublikanın Xalq artisti, dramaturq Ə.Abbasov, rejissor Zəfər Nemətov, rəssam Nikolay Ovçinnikov Azərbaycan SSR Əməkdar incəsənət xadimi, rejissor Kamal Həsənov, artistlərdən Məmmədağa Dadaşov, Yusif Dadaşov, Süleyman Ələsgərov, Cəvahir İskəndərova, Aleksey Lejnyov, A.Lızina Respublikanın Əməkdar artisti fəxri adı ilə təltif olundu. Yubileydən sonra teatr özünün 26-cı mövsümünü 1954-cü il sentyabrın 10-da Cəfər Cabbarlının “Yaşar” pyesinin tamaşası ilə açdı.

1955-ci ilin oktyabrında teatr ilk dəfə olaraq, Uilyam Şekspirin yaradıcılığına müraciət edərək, böyük dramaturqun “İki veronalı” pyesini tamaşaya hazırlamışdır.

Dramaturqlardan Rauf İsmayılovun, İskəndər Coşğunun, Əfqan Əsgərovun, Hüseyn Nəcəfovun, Qeybulla Rəsulovun “İki həyat”, “Komsomol poeması”, “O mənim oğlumdur”, “Valya Kotik”, “Əlvida, Hindistan” əsərləri bilavasitə Zəfər Nemətovun rəhbərliyi, istedad və bacarığı sayəsində sənət nümunəsinə çevrilmişdir.

Əminə Yusifqızı, Solmaz Qurbanova, Firdovsi Naibov, Zərnişan Fətəliyeva, Sona Babayeva, Həsən Əbluç, Viktor Semerenko, İvetta Ryabova, Arnold Xarçenko, Nelli Məmmədova, Tatyana Xaritonova və başqaları məhz Zəfər Nemətovun rejissor pedaqoq kimi yetirdiyi istedadlı aktyorlar idi.

Yarandığı ilk illərdə müasirliyə meyl edən, vacib həyatı məsələlərə, cəmiyyətin ağrılı sahələrini qabarıq verən, həmişə bu ənənələri yaşadan yeni yaradıcı nəsil yetişmişdir. Estafeti qəbul edən istedadlı aktyorlardan Tariyel Qasımov, Gülşən Qurbanova, Yasin Qarayev, Almaz Mustafayeva, Sona Babayeva, Azər Mirzəyev, Mübariz Əlixanoğlu, Ədalət Məmmədov, Rauf Qəniyev, Konstantin Artyomov, Zoya Xarçenko, rejissorlardan Azər Nemətov, Müharib Tağıyev, Həsən Əbluç, rəssamlardan Tair Tairov, Elçin Məmmədov kimi istedadlı şəxsiyyətlərin teatrın ümumi yaradıcılıq uğurlarında layiqli yeri vardır.

Yarım əsrlik bir dövrdə öz tamaşaçılarına nümunəvi xidmət göstərən, gənc nəslin estetik tərbiyəsində və vətənpərvərlik ruhunda böyüməsində mühüm rol oynayan Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı səmərəli fəaliyyətinə görə 1979-cu ildə yüksək mükafata – “Şərəf” nişanı ordeninə, 1978-ci ildə Respublika Lenin Komsomolu Mükafatı Laureatı adına layiq görülmüşdür.

Teatr 1989-cu ilin dekabrında Kamal Aslanovun “Yuxulama” tamaşası ilə Moskvada keçirilən beynəlxalq teatr festivalında, 1993-cü ildə isə Daşkənd şəhərində keçirilən “Şərq-Qərb” Teatr festivalında uğurla çıxış etdi.

Daha sonrakı illərdə teatr yazıçı-dramaturq Elçinin “Mahmud və Məryəm” romanı əsasında hazırlanan tamaşa ilə 2002-ci ildə Tatarıstan Respublikasının paytaxtı Kazan şəhərində keçirilən türkdilli xalqların VII Beynəlxalq Novruz Festivalında, 2004-cü ildə “Ana qaz” tamaşası ilə Moskvada keçirilən Televiziya-Teatr Beynəlxalq Festivalında, İlyas Əfəndiyevin “Məhv olmuş gündəliklər” əsəri əsasında hazırlanmış tamaşa ilə Kuznetskdə keçirilən Beynəlxalq Teatr Festivalında, dahi Üzeyir Hacıbəyovun “Arşın mal alan” operettası ilə 2006-cı ilin dekabr ayında Moskva Vilayətinin Podolsk şəhərində keçirilən II Beynəlxalq Teatr Festivalının Qala-konsertində, 2007-ci ilin aprel ayında Türkiyə Cümhuriyyətinin Alanya şəhərində ənənəvi olaraq keçirilən 23 nisan Uşaq Bayramında N.Gəncəvinin “Xeyir və Şər”, R.Rzanın “Ana Qaz” və İ.Coşqunun “Çal oyna” tamaşaları ilə, 2008-ci ilin aprel ayında ikinci dəfə Türkiyə Cümhuriyyətinin Ankara və İqdır şəhərlərində 23 nisan Uşaq Bayramı şənliklərində Ə.Orucoğlunun “Nənənin kələyi”, mart ayının 27-dən aprelin 4-dək Belorusun paytaxtı Minsk şəhərində R.Rzanın “Ana qaz” və S.Marşakın “Pişiyin evi”, may ayında isə Moskva vilayətinin Dmitrov, Taldom və Dubna şəhərlərində İ.Əfəndiyevin “Məhv olmuş gündəliklər” və S.Marşakın “Pişiyin evi” tamaşaları ilə uğurla çıxış etmişdir.

Teatr 2009-cu il may ayının 26-dan iyunun 6-dək Tatarıstan Respublikasının paytaxtı Kazan şəhərində keçirilən Türkdilli ölkələrin ənənəvi 9-cu Beynəlxalq Teatr festivalında Ə.B.Haqverdiyevin “Pəri Cadu” tamaşası ilə respublikamızı uğurla təmsil etmişdir.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 19 mart 2009-cu il 41 nömrəli qərarına əsasən Azərbaycan Dövlət Gənclər Teatrı və 30 sentyabr 2009-cu il tarixli qərarına əsasən Bakı Kamera Teatrı Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrına birləşdirilmişdir. Elə həmin ilin aprel ayında əsaslı təmir və yenidənqurma işlərindən sonra teatr yeni texnika və müasir dizaynla təmin edilmiş binada fəaliyyətini davam etdirmişdir.

Kollektiv 2010-cu il 4-11 iyun tarixlərində Krım Muxtar Respublikasının paytaxtı Sinferopol şəhərində keçirilən XII Beynəlxaq Antik İncəsənət Festivalda G.Fiqeyredonun “Ezop” tamaşası ilə çıxış edərək, festivalın ən yaxşı Antik tamaşa mükafatına layiq görülmüşdür.

2011-ci il 4-8 fevral tarixlərində İran İslam Respublikasının Qurqan şəhərində keçirilmiş 32-cu Beynəlxalq “Fəcr” teatr festivalında müvəffəqiyyətlə çıxış edən kollektiv “Otello” tamaşası ilə çıxış edərək, uğurlu nailiyyətlərlə Vətənə dönmüşdür.

2011-ci ilin iyun ayında Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrının Uşaq və Gənclər Teatrları Beynəlxalq ASSİTEJ-ə üzv seçilməsi teatr sahəsində yaradıcılıq mübadiləsi və dünya teatr məkanına inteqrasiya baxımından olduqca əhəmiyyətli hadisə olmuşdur. Bir müddət sonra isə həmin beynəlxalq qurumun Azərbaycanda milli mərkəzi yaradılmışdır. 2011-ci ilin noyabr ayında ASSİTEJ-in prezidenti İvetta Hardinin iştirakı ilə Milli Mərkəzin ilk toplantısı keçirilmişdir. 2012-ci ilin fevral ayında Beynəlxalq ASSİTEJ-in İdarə Heyətinin növbəti toplantısı da Bakıda keçirilmiş, ASSİTEJ-ə üzv olan 22 dövlətin teatr mütəxəssisləri Gənc Tamaşaçılar Teatrının fəaliyyəti ilə yaxından tanış olmuşlar. 2012-ci ilin noyabr ayında ASSİTEJ – Azərbaycan Milli Mərkəzi və Gənc Tamaşaçılar Teatrı olaraq II Bakı Beynəlxalq teatr konfransının işində yaxından iştirak edərək, gələn il üçün bir neçə beynəlxalq layihələrin reallaşması istiqamətində müqavilələr imzalanmışdır.

84-cü mövsümə uğurla start verən teatrın yaradıcı kollektivi 2011-ci ilin 10-20 noyabr tarixlərində Sankt-Peterburqda keçirilən II Beynəlxalq “ArtOkraina” mono və kiçik həcmli tamaşaların festivalında P.Züskindin “Kontrabas” monotamaşası ilə uğurla çıxış etmişdir.

Daha sonra kollektiv Əl-Füceyra Əmirliyində (BƏƏ) keçirilən V Monodram Beynəlxalq Teatr Festivalında iştirak edərək, Avstriya dramaturqu və publisisti Peter Turrininin “Axır ki...” adlı monotamaşası ilə ölkəmizi layiqincə təmsil etmişdir. 2012-ci ilin yanvar ayının 28-dən, fevral ayının 2-dək teatrın başqa bir heyəti İran İslam Respublikasında ənənəvi olaraq keçirilən 33-cü “Fəcr” Beynəlxalq Teatr Festivalında çıxış etmək üçün İran İslam Respublikasına səfər etmişdir. Festivalda yaradıcı heyət görkəmli italyan aktyoru və dramaturqu Peppino De Filipponun “Don Rafael trombonçu” tamaşası ilə çıxış etmişdir.

85-ci teatr mövsümünün ilk ayı – sentyabr ayının 6-dan – 11-dək kollektiv Belarus Respublikasının Brest şəhərində ənənəvi olaraq keçirilən XVII Beynəlxalq “Belaya Veja” adlı teatr festivalında yenə də “Don Rafaello tranbomçu” tamaşası ilə uğurla çıxış etmişdir.

Yeni təmirli və hər növ avadanlıqlarla təmin olunmuş teatrda repertuar siyasətinə ciddi önəm verilərək qısa zaman kəsiyində bir sıra müasir dramaturgiyamızın ən maraqlı nümunələri ilə yanaşı dünya və Azərbaycan klassiklərinin əsərlərinə müraciət edilib. Bu illər ərzində teatrda “Şeyx Sənan” (H.Cavid), “Aydın” (C.Cabbarlı), “Məkkəyə gedən yol” (C.Məmədquluzadə), “Albalı bağı” (A.P.Çexov), “Otello” (U.Şekspir), “Ezop” (G.Fiqeyredo), “Hekayəti xırs quldurbasan” (M.F.Axundov), “Viktoriya” (K.Hamsun), “İfritin kələyi” (Y.Şvarts), “Ələddinin sehrli çırağı” (Ərəb xalq nağılı), “Axırıncı qatar və yaxud itlər” (İ.Fəhmi, O.Kazımi), “Şelkunçik” E.T.A.Hofman), “Yatmış gözəl” (B.Marvin), “Oliver Tvistin macəraları” (Ç.Dikens), “Mənim ağ göyərçinim” (T.Vəliyeva), “Göyçək Fatma” (Azərbaycan xalq nağılı), “Əcəl atı” (V.Əlixanlı), “Mən səni sevirəm – MSS” Ə.Əmirli, “Məhv olmuş gündəliklər” (İ.Əfəndiyev), “Romeo və Cülyetta” (U.Şekspir), “Buzovna kəndinin əhvalatları” (Elçin), “Şahzadə Xəzərin nağılı” (K.Ağabalayev, N.Kazımov), “Əlincə qalası” (Dilsuz), “Pələng ili” (F.Mustafa) kimi əsərlər böyük müvəffəqiyyətlə səhnələşdirib.

Ölkə başçısının müvafiq sərəncamı ilə bu il Azərbaycan milli dramaturgiyasının banisi, görkəmli dramaturq və mütəfəkkir M.F.Axundzadənin 200 illik yubileyi qeyd olunmuşdur. Eyni zamanda 2012-ci il TÜRKSOY çərçivəsində “Mirzə Fətəli Axundzadə İli” elan olunub. Hazırda teatrda böyük dramaturqun iki tamaşası oynanılır. Bunlar “Hekayəti-xırs quldurbasan”, “Lənkəran xanın vəziri” tamaşalarıdır. Digər iki “Hacı Qara”, “Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli şah” əsərləri isə yenidən işlənilib, bərpa olunaraq repertuara daxil edilmişdir. Paytaxtda keçirilən festival çərçivəsində teatrda M.F.Axundzadə tamaşalarından ibarət həftəlik çıxışlar keçirilmişdir.

Teatr müxtəlif vaxtlarda Moskva, Volqoqrad, Tümen, Krasnodar, Selinoqrad, Tbilisi, İrəvan, Daşkənd, Aşxabad, Kazan və başqa şəhərlərdə beynəlxalq teatr festivallarında və qastrol səfərlərində uğurla çıxış etmişdir.

Dünya teatrları ilə qarşılıqlı yaradıcılıq əlaqələri uğurla davam etdirilmişdir. Belə ki, 2012-ci ilin noyabr ayında Rusiya Federasiyasının Həştərxan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrının səhnəsində 3 günlük qastrol səfərində olmuşdur. Teatr rəhbərliyi arasında bağlanılmış qarşılıqlı qastrol səfəri haqqındakı müqaviləyə əsasən 2013-cü il sentyabr ayının sonunda Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı Həştərxan şəhərinə ezam olunacaqdır.

Hazırda teatrda ciddi yaradıcılıq işləri gedir. Yeni tamaşaların hazırlanması ilə yanaşı, bir neçə ölkədə keçiriləcək festivallarda iştirak etmək üçün həmin festivalların rəhbərləri ilə danışıqlar aparılır. Teatrın 2012-ci il üçün repertuar planında təsdiq edilmiş 8 yeni tamaşa hazırlanıb teatrsevərlərin ixtiyarına verilmişdir.

Teatrda müasir dramaturgiyamızın ən maraqlı nümunələri ilə yanaşı dünya və Azərbaycan klassiklərindən Vilyam Şekspirin, Jan Batist Molyerin, Fridrix Şillerin, Karlo Qoldoninin, Fonvizinin, Aleksandr Puşkinin, Aleksandr Ostrovskinin, Nikolay Qoqolun, Mirzə Fətəli Axundovun, Nəcəf Bəy Vəzirovun, Nəriman Nərimanovun, Cəfər Cabbarlının, Süleyman Sani Axundovun, Abdulla Şaiqin və başqalarının əsərləri də öz əksini tapmışdır.

Azərbaycan milli teatr sənətinin ayrılmaz qolu olan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı bir sıra müqtədir səhnə xadimləri yetişdirmişdir. Bunlardan bir çoxu sonradan öz yaradıcılıqlarını Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrında davam etdirmişlər. Xalq artistləri Ağadadaş Qurbanov, Əliağa Ağayev, Süleyman Ələsgərov, Firəngiz Şərifova, Yusif Vəliyev, Hüseynağa Sadıxov, Lütfi Məmmədbəyov, Aleksey Lejnyov, Georqiy Sıqankov, Xuraman Hacıyeva, Gülşən Qurbanova, Solmaz Qurbanova, Tariyel Qasımov, Ağaxan Salmanlı, Yasin Qarayev, Əməkdar artistlər Məmmədağa Dadaşov, Osman Hacıbəyov, Rəhilə Məlikova, Susanna Məcidova, Məfxurə Yermakova, Firdovsi Naibov, Tamara Razumovskaya, Anatoliy Dobronetskiy, Arnold Xarçenko, Cəvahir İskəndərova, Ruxsarə Ağayeva, Mübariz Paşayev, Rafiq Hüseynov, Ədalət Məmmədov, Mübariz Həmidov, Lətifə Əliyeva, Nübar Novruzova, Naibə Allahverdiyeva, Rahib Əliyev, aktyorlardan Almaz Mustafayeva, Şəfəq Əliyeva artıq Azərbaycan teatr tarixində özünəməxsus yer tutmuşlar. Adları qeyd edilən sənətkarlarla bərabər hazırda Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında Elşən Rüstəmov, Kübra Dadaşova, Kəmalə Hüseynova, Qurban İsmayılov, Şövqi Hüseynov, Leyli Vəliyeva, Mehriban Abdullayeva, Nicat Kazımov, Eyvaz İbrahimov, Vüsal Mehrəliyev, Nəsibə Eldarova və onlarla başqa istedadlı və perspektivli aktyor nəsli çalışır.

Vaxtı ilə teatrda maraqlı quruluşlar vermiş Xalq artistləri Aleksandr Tuqanov, Məhərrəm Haşımov, Tofiq Kazımov, Ağakişi Kazımov, Azərpaşa Nemətov, əməkdar incəsənət xadimləri Zəfər Nemətov, Hüseyn Sultanov, Ulduz Rəfili-Əliyeva, əməkdar artist Kərim Həsənov kimi rejissorları indi Əməkdar İncəsənət Xadimi Bəhram Osmanov, Xalq artistləri Cənnət Səlimova, Vaqif Əsədov, Rafiq Əliyev, Nicat Kazımov, Ağalar İdrisoğlu kimi istedadlı rejissorlar əvəz etmişlər.

Teatr ASSİTEJ-in xətti ilə 2013-cü ildə Azərbaycanda ilk dəfə uşaq və gənclər teatrlarının beynəlxalq teatr festivallarını keçirmək niyyətindədir.

Azərbaycan peşəkar teatrının yaranmasının 140 illiyinin təsadüf etdiyi bu il həm də Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrının yaranmasının 85 ili tamam olur. Bununla bağlı təntənəli yubiley mərasimi həyata keçiriləcəkdir. Bundan başqa teatrda yaxın günlərdə yeni yaradılan “Çardaq” səhnəsində yeni mono və eksperimental tamaşaların nümayişi də həyata keçiriləcəkdir.

Azərbaycan teatr sənəti bütün dövrlərdə dövlətin xüsusi diqqət və qayğısı ilə əhatə olunmuşdur. Mədəni irsimizin qorunub saxlanılmasında, inkişaf etdirilməsində, onun geniş təbliğində, dünya miqyasında şöhrət tapmasında ümummilli lider Heydər Əliyevin xidmətləri danılmazdır. H.Əliyev Azərbaycan dünyəvi peşəkar teatrının 125 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında 30 avqust 1998-ci il tarixində sərəncam imzalamış və sərəncama uyğun olaraq tədbirlər planı qəbul edilmişdir.

Heydər Əliyevin siyasi kursu onun davamçısı İlham Əliyev tərəfindən uğurla həyata keçirilir. “Teatr və teatr fəaliyyəti haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu (29 dekabr 2006-cı il), Prezident “Teatr və teatr fəaliyyəti haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə fərmanın (6 fevral 2007) verilməsi bütün mədəniyyət sahələri ilə yanaşı, teatr sahəsinə göstərilən diqqətin bariz nümunəsidir.

“Azərbaycan teatr sənətinin inkişaf etdirilməsi haqqında” Respublika Prezidentinin Sərəncamı (19 fevral 2007-ci il) Azərbaycan teatrının maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi və yaradıcılıq potensialının dirçəldilməsi, teatr təhsili sisteminin yaxşılaşdırılması məqsədinə xidmət etmişdir. Belə ki, sərəncama müvafiq olaraq Heydər Əliyev adına Saray, Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı, Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı, Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı, Azərbaycan Dövlət Rus Dram və Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrlarının əsaslı təmirini və müvafiq texniki avadanlıqla təchizatını, Azərbaycan Dövlət Pantomima Teatrı, eləcə də İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrı və Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrlarının yerləşdiyi binalarda təmir-bərpa işlərinin həyata keçirilməsinin təmin olunması göstərilmişdir.

Azərbaycan teatrının zəngin bədii irsinin və yaradıcılıq ənənələrinin qorunmasını, milli-mənəvi dəyərlərin təbliği və dünya mədəniyyətinə inteqrasiyasını təmin etmək, milli teatr sənətinin davamlı inkişafını dəstəkləmək məqsədi ilə ölkə prezidenti tərəfindən “Azərbaycan Teatrı 2009-2019-cu illərdə” Dövlət Proqramı və bu proqramı təsdiqləyən Prezidentin 19 may 2009-cu il tarixli Sərəncamı imzalanmışdır.

“Azərbaycan teatrı 2009-2019-cu illərdə” Dövlət Proqramı çərçivəsində 2010-cu il noyabr ayının 8-dən 10-dək Bakıda ilk dəfə keçirilən “Dünya teatr prosesi XXI əsrdə: problemlər, perspektivlər və alternativlər” adlı Beynəlxalq Teatr Konfransına Rusiyadan, Gürcüstandan, Türkiyədən, İrandan, Almaniyadan, İngiltərədən, ABŞ-dan, Kanadadan, Sinqapurdan, Tunisdən, Hon-Konqdan, Avstriyadan, Çindən, Fransadan, Estoniyadan, Belorusdan, Koreyadan, Omandan, Qazaxıstandan, Qırğızıstandan, Litvadan, Moldovadan, Küveytdən, Səudiyyə Ərəbistanından, Yunanıstandan-bir sözlə 30 ölkədən 75 nəfər iştirak etmişdir.

2011-ci ilin sentyabr ayında A. Şaiq adına Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrı UNİMA Beynəlxalq Kukla Teatrı Assosiasiyasına üzv olmuş və UNİMA Azərbaycan Milli Mərkəzi yaradılmışdır. 2011-ci ilin 1-6 noyabr tarixində müstəqilliyimizin 20-ci ildönümünə həsr olunmuş Bakı I Beynəlxalq Kukla Teatrları Festivalı keçirilmişdir. Dövlət Proqramına uyğun olaraq keçirilən festival respublika Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, UNİMA və “Türksoy”un təşkilatçılığı baş tutmuşdur. Festivalda 16 ölkədən 23 kukla teatrı iştirak etmişlər.

2011-ci il noyabrın 2-dən 6-dək Böyük Britaniya, İspaniya, Türkiyə, Avstriya kukla teatrları mütəxəssislərinin iştirakı ilə ustad dərslər, noyabrın 2-də Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram teatrında “Şərq və Qərbin kukla dünyası: ideya, təşəkkül, texnika” adlı elmi-simpozium keçirilmişdir. Simpoziumda nüfuzlu beynəlxalq teatr təşkilatlarının rəhbərləri – UNİMA-nın baş katibi Jak Trüdeu (Paris), UNİMA-nın vitse-prezidenti Stanislav Dubrava (Çexiya), UNİMA-nın Türkiyə Milli Mərkəzinin prezidenti Mövlut Özhan, ASSİTEJ-in prezidenti İvet Hardi (Cənubi Afrika), Teatr tənqidçiləri Beynəlxalq Assosiasiyasının Baş Katibi Mişel Vais (Kanada), BTİ-nin Yaxın Şərq Ölkələri üzrə koordinatoru İbrahim Assiri (Səudiyyə Ərəbistanı), Fuceyra Beynəlxalq Monodram Festivalının direktoru Məhəmməd Saif Əl Alkham (BƏƏ), İliya Universitetinin rektoru Levan Xetaquri (Gürcüstan) iştirak etmişlər.

Noyabrın 4-də Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrında teatr tənqidçilərinin, noyabrın 5-də Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrında UNİMA-nın Azərbaycan Milli Mərkəzinin ilk toplantısı keçirilmişdir.

25-31 mart 2012-ci il tarixlərində Akademik Milli Dram Teatrının direktoru, sənətşünaslıq doktoru, professor İsrafil İsrafilov və sənətşünaslıq doktoru, professor Məryəm Əlizadə Polşada keçirilən Teatr Tənqidçilərinin Beynəlxalq Assosiasiyasının XXVI Konqresində iştirak etmiş və konqresdə Azərbaycan rəsmi şəkildə Teatr Tənqidçilərinin Beynəlxalq Assosiasiyasına üzv qəbul olunmuşdur.

Beynəlxalq Teatr Tənqidçiləri Assosiasiyasına ölkəmizin üzvlüyü milli mədəniyyətimizin təbliği və inkişafı, eləcə də dünyada baş verən mədəni proseslərdə iştirakımız üçün geniş imkanlar açır. Beynəlxalq əhəmiyyət kəsb edən bu səfər Azərbaycan prezidentin müvafiq sərəncamı ilə təsdiq olunan “Azərbaycan teatrı 2009-2019-cu illərdə” Dövlət Proqramında və Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin tədbirlər planında nəzərdə tutulan milli teatrımızın beynəlxalq teatr məkanına inteqrasiyası istiqamətində atılan mühüm addımlardandır.

Azərbaycan teatrı 2009-2019-cu illərdə” Dövlət Proqramı çərçivəsində 2012-ci il noyabr ayının 5-dən 6-dək Bakıda ikinci dəfə “Dünya teatr prosesi XXI əsrdə: problemlər, perspektivlər və alternativlər” adlı Beynəlxalq Teatr Konfransı keçirilmiş, dünyanın 35 ölkəsindən teatr tənqidçiləri, teatrın tarixi və nəzəriyyəsini araşdıran tədqiqatçılar, rejissorlar, rəssam və menecerlər iştirak etmişlər.

Xalq teatrının zəngin ənənələrindən bəhrələnərək müasir dünya teatrının nailiyyətləri əsasında formalaşmış Azərbaycan professional teatrı milli şüurun inkişafında, xalqın özünüdərkində əvəzsiz xidmətlər göstərmişdir. Onun fəaliyyəti sayəsində Azərbaycan xalqı dünya ədəbiyyatının bir çox inciləri ilə daha yaxından tanış olmaq imkanı əldə etmişdir.

2013-cü il mart ayının 1-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Milli Teatr Gününün təsis edilməsi və Azərbaycanda peşəkar milli teatrın yaradılmasının 140 illiyinin haqqında imzaladığı Sərəncamları teatr sənətinə göstərilən diqqət və qayğının bariz nümunəsidir. Imzalanan Sərəncamlar teatr əməkdaşlarına stimulu verərək onları yeni uğurlara ruhlandırır.

140 il... Nə az, nə çox, düz 140 il teatrımız uzun və keşməkeşli, mübariz və ən əsası şərəfli bir yol keçərək, 1873-cü ildən qazandığı ilk uğurları ilə günümüzədək əldə etdiyi nailiyyətləri, müvəffəqiyyətsizlikləri və uğurları ilə bəlli bir yaradıcılıq yolu müəyyənləşdirib. Bu yolda məhrumiyyətlərə qatlanıb, çətinliklərə, əyintilərə, büdrəmələrə baxmayaraq bu gün qarşımızda bir əsrdən daha artıq yaşa malik möhkəmlənmiş və ən nəhayət müqəddəsləşmiş “teatr” anlayışı və məbədgahı dayanır.

P.S. Məqalə müəllifin bu il mart ayının 26-dan – aprelin 4-dək Kolombo II Beynəlxalq Monotamaşalar Teatr Festivalı çərçivəsində Şri-Lankanın Battikaloa şəhərində yerləşən Şərq Universitetində keçirilmiş beynəlxalq teatr konfransındakı çıxışı əsasında hazırlanmışdır.

Mübariz Həmidov,

Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar

Teatrının direktoru,

ASSİTEJ-Azərbaycan

Milli Mərkəzinin prezidenti

525-ci qəzet.- 2013.- 23 aprel.- S.4.