“Azərbaycanda bioloji müxtəlifliyin
qorunması və inkişafı lazımi səviyyədə
təmin olunur”
Bu gün
Azərbaycanda xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin
sayı artır. Bunun nəticəsi olaraq ölkədə nəsli
kəsilməkdə olan bir çox flora və fauna növlərinin
bərpası prosesinin getməsini, o cümlədən
artıq bizi əhatə edən təbii varlıqlara
münasibətin köklü surətdə dəyişməsini
demək mümkündür. Bir neçə ay əvvəl Azərbaycan
Prezidenti Xaçmaz rayonunun inzibati ərazisində Samur-Yalama
Milli Parkının yaradılması barədə sərəncam
imzalamaqla qorunan ərazilərin həcmini genişləndirdi. Əvvəllər
ərazisində Milli Park olmayan respublikamızda son 10 ildə 9
Milli Park yaradılmış və hazırda xüsusi
mühafizə olunan təbiət əraziləri Azərbaycan ərazisinin
10,3 faizini təşkil edir.
Ekologiya və
Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Bioloji Müxtəlifliyin
Qorunması və Xüsusi Mühafizə Olunan Təbiət Ərazilərinin
İnkişafı Departamentinin direktoru Vaqif Cavadov bu sahədə əldə
olunmuş müsbət nəticələr və mövcud
problemlərlə bağlı suallara cavab verir.
– Həqiqətən də müstəqilliyini
yenicə əldə etmiş bir ölkədə bu cür
göstəricilərə nail olunması qazanılmış
uğur kimi qiymətləndirilməlidir. Təbii ki, bu da
ümummilli lider Heydər Əliyevin təməlini qoyduğu
ekoloji tarazlığın bərpasına, ətraf mühitin
mühafizəsinə yönələn əsas fəaliyyət
proqramının təcəssümü və Prezident
İlham Əliyevin yürütdüyü davamlı ekoloji
siyasətin nəticəsidir. İndi Azərbaycanda bu sahədə
dünyanın qabaqcıl ölkələri sırasına
yüksəlmək istiqamətində mühüm işlər
həyata keçirilir. Təsadüfi deyil ki, ölkə
prezidenti 2012-ci ilin noyabrında növbəti 9-cu Milli
Parkın yaradılması barədə sərəncam
imzaladı və bu prosesin davamlı olacağı şəksizdir.
Xüsusi
mühafizə olunan təbiət ərazilərinin
yaradılmasına və bu ərazilərdə güclü
mühafizə rejiminin təşkilinə görə artıq
nəsli kəsilməkdə olan bir sıra növlərin
öz arealında müşahidə edilməsinə
başlanılıb. Zəngəzur və Hirkan Milli
Parklarında demək olar ki, nəsli
kəsilməkdə olan və son 50
ildə görünməyən Qafqaz bəbirinin Milli
Parklarda qurulmuş fototələlərdə müşahidə
edilməsi faktı uğurlu nəticələrdən xəbər
verir. Bu faktlar son illərdə xüsusi mühafizə olunan təbiət
ərazilərində flora və faunanın mühafizəsi tədbirlərinin
gücləndirilməsinə, ekoloji maarifləndirmə
işlərinin aparılmasına real nümunə hesab olunur.
Yəni
“Xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri və
obyektləri haqqında” qanuna və Prezidentin fərmanı ilə
təsdiq edilmiş müvafiq Milli Parkların Əsasnaməsinə
istinad olunaraq mühafizə işlərinin düzgün təşkil
edilməsi, formalaşdırılmış daxili normativ və
qaydalardan səmərəli istifadə olunması təbii
varlıqların ətraf təsirlərdən, xüsusilə
insan amilindən zərər çəkməməsinə
xidmət edir.
Amma
açığını deyim ki, hələ də müstəqil
Azərbaycanın qanunları ilə hesablaşmaq istəməyən,
yaxud qanun və qaydalara əməl etməkdən boyun
qaçıran şəxslərə rast gəlinir...
– Yəni
işinizə maneələr yaratmaq istəyənlərin
olduğunu demək istəyirsiz?
– Buna maneə
yaradılması deməyək, sadəcə xüsusi
mühafizə olunan təbiət ərazilərində tətbiq
olunan xüsusi rejimlərə, qaydalara, normativlərə tabe
olmaq istəməyənlər var. Son illərdə tətbiq
edilən tənzimləmə qaydaları, əlbəttə
ki, özbaşınalığa öyrəşmiş
dırnaqarası təbiət vurğunlarını və bəzi
özlərini “dağçı” adlandıranları narahat
etməyə başlayıb və bizim ünvanımıza əsassız,
qərəzli, həmçinin
düşünülmüş, hətta həyasızcasına
qarayaxmalar söylənilir. Amma biz, xüsusi mühafizə
olunan təbiət ərazilərinin mühafizəsinə
cavabdeh olan bir dövlət qurumu olaraq qanunlar çərçivəsində
tətbiq edilən norma və qaydalara əməl etməyən
pozuculara qarşı inzibati tədbirlər görülür
və qətiyyətlə davam edəcək. Yəni
mühafizə rejimini pozanlar cərimələnir, daxili
qaydalara riayət etmək istəməyənlərə ciddi xəbərdarlıqlar
olunur, buna məhəl qoymayanlar barəsində qara
siyahılar tərtib edilir və məhdudiyyətlər
qoyulur.
– Qara
siyahının mənası nədir və hansı şəxslərə
şamil olunur?
– Bu
cür inzibati mübarizə tədbirləri müvafiq qanun,
qayda, təlimat və mühafizə normativləri çərçivəsində
həyata keçirilir. Söhbət xüsusi mühafizə
olunan təbiət ərazilərindən və məhz bu ərazilərdə
xüsusi rejimin tətbiqindən gedir. Təbii ki, sərbəst
hərəkət hüququ verən digər ərazilərə
bu qaydalar şamil edilmir. Bu, bütün dünyada belədir və
bunlar ona görə edilir ki, qorunan ərazilərimiz ətraf
təsirlərdən, insan amilindən maksimal dərəcədə
az ziyan çəksin.
Təbii
ki, qoyulmuş bu cür qaydalara əməl etməyənlər
üçün, əvvəldə qeyd etdiyim kimi müvafiq
inzibati tədbirlər görülür. Qara siyahı da
pozuculara qarşı tətbiq edilən tədbirlərdən
biridir ki, adı bu siyahıda olanların xüsusi mühafizə
altında olan ərazilərə
giriş-çıxışı müvəqqəti məhdudlaşdırılır.
Deməli, adı bu siyahıya düşənlər
davranış qaydalarını pozan və xəbərdarlıqlara
məhəl qoymayanlardır.
Konkret
olaraq bildirim ki, indi adı qara siyahıda olanlar əsasən
özünü alpinist adlandıraraq yüksək dağlıq
ərazilərə çıxanlardan bir neçəsidir.
Onların təlimatlara və davranış qaydalarına zidd
olan hərəkətləri bir neçə dəfə təkrarlandığından
bu metoddan istifadə olunub. Məsələn, Hirkan Milli
Parkında nəzərdə tutulmayan sahədə tonqal
qaladıqlarına, ərazini məişət
tullantıları ilə zibillədiklərinə görə
bu şəxslərə tək-tək və qrup halında
ciddi xəbərdarlıq edilib. Şahdağ Milli Parkında
şəxsən mən, departamentin rəhbəri olaraq onlara təxminən
15 nəfərdən ibarət qrupa mühafizə olunan əraziyə
icazəsiz daxil olduqlarına, nəzərdə tutulmayan sahədə
düşərgə saldıqlarına görə irad tutsam
da, özlərini Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin əməkdaşları
kimi qələmə verib təhqirlərlə və hədələyici
tonları ilə qaydalara əməl etməkdən boyun
qaçırıblar. Sonradan məlum olub ki, özlərini
dağçı-alpinist adlandıran və mühafizə
rejiminin pozulmasına yol verərək qanun-qaydalara əməl
etməyib qorunan ərazilərə özbaşına soxulan şəxslərdir. Amma təəssüf
ki, gecə saatları olduğundan və
tanınmadıqlarından oradakı 15 nəfərdən
yalnız ikisinin şəxsiyyəti müəyyənləşdirilib,
adlarının sözügedən siyahıya salınması
mümkün olub. Bu adamların bir qismi şüurlu surətdə
Azərbaycan Respublikasının qanunlarına saymazyana
yanaşan, ölkə xaricindən idarə olunan şəxslərdir.
Belələri qanunlarımızın sərt üzünü
görəcəklər.
Ehtimal
edirik ki, hətta bir neçə il əvvəl
Qızılqaya massivində Atatürkün barelyefinə
güllə ataraq onun yararsız hala salınması da məhz
belələrinin işidir. Çünki barelyefin olduğu ərazidə,
yəni 4 min metr yüksəklikdə yalnız yüksək
zirvələrə qalxa bilən və yürüş
bacarığına malik şəxslər (belə yüksəkliklərdə
ov obyekti müşahidə edilmir və brakonyerlər belə
yüksəklikdə ov etmir) hərəkət edə bilər...
Göründüyü
kimi bu cür faktlara rast gəlindiyindən qanunamüvafiq
qaydada belə tənbeh üsullarının tətbiqinə zərurət
yaranır. Amma çox təəssüf edirəm ki,
adını dağçı, alpinist qoyan bu şəxslər
dağlara, mühafizə altında olan ərazilərin xüsusi statusuna,
Azərbaycan qanunlarına açıq-açığına
hörmətsizlik etdiklərini ya anlamaq istəmir, yaxud da bilərəkdən
bu hərəkətlərə yol verərək yenə də
saxtakarlıqla özlərini təmizə
çıxarmağa çalışırlar.
Belələrinin
“vəkilləri” məni, ETSN-i bəzi KİV-lərdəki
imkanlarından şəxsi məqsədləri
üçün sui-istifadə edərək, şər ataraq
deyirlər ki, guya belə məhdudlaşdırmalar Avropa
İnsan Haqları Konvensiyasına, Azərbaycanın
Konstitusiyasına ziddir, insan və vətəndaş
hüquqlarının, azadlıqlarının
pozulmasıdır. Bu absurd fikirlərdir və şəxsi qərəzliyi
ictimaiyyətə sırımaq üçün demaqogiyaya əl
ataraq kimlərsə sadə bir məsələni siyasiləşdirməyə
cəhd göstərir. Bəzi şəxslər isə
jurnalist etikasını da öz şəxsi, maddiyyat üzərində
qurulmuş maraqlarına təslim edərək
açıq-aydın qisasçılıq, şər,
böhtan, kişiyə yaraşmayan metodlardan belə yan
keçməyərək ürək bulandırmaqla məşğuldurlar.
Əvvəla,
Azərbaycan Konstitusiyasında hər kəsin sərbəst hərəkət
etmək hüququ təsbit olunubsa, 39-cu maddənin 3-cü bəndində
də göstərilir ki, heç kəs ətraf mühitə,
təbii ehtiyatlara qanunla müəyyən edilmiş hədlərdən
artıq təhlükə törədə və ya zərər
vura bilməz. 4-cü maddədə isə bildirilir: dövlət
ekoloji tarazlığın saxlanılmasına, yabanı bitkilərin
və vəhşi heyvanların qanunla müəyyən
edilmış növlərinin qorunmasına təminat verir.
Konstitusiyanın
bütün maddələri Azərbaycan Respublikasının
müvafiq qanuni aktları və normativləri ilə tənzimlənir.
Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi də
ölkədə ətraf mühitin mühafizəsi və təbii
sərvətlərdən istifadə olunması sahəsində
səlahiyyətli icra hakimiyyəti orqanıdır. Bu
baxımdan biomüxtəlifliyin qorunmasında xüsusi əhəmiyyətə
malik olan Azərbaycanın ən hündür zirvələrini
əhatə edən dağlıq ərazilərin qorunması
onun birbaşa hüquqları olması etibarilə, həm də
dövlət tərəfindən müəyyən olunmuş
vəzifələrinə aid edilir.
– Belə
başa düşülür ki, “qara siyahı”ya düşmək
müvəqqəti xarakter daşıyır, bəs onda adlar
bu siyahıdan nə vaxt çıxarıla bilər?
–Çox
sadə bir üsulla. Əməllərinin qanundan irəli gələn
qaydalara zidd olduğunu səmimi etiraf edib başa düşən,
təlimatlara və daxili davranış qaydalarına əməl
etməyə öhdəlik götürən hər kəs
siyahıdan çıxarıla bilər. Praktikada da artıq
buna rast gəlinib. Siyahıda əvvəl 22 nəfərin
adı var idi, onlardan 9 nəfər səmimi etirafına və
iltizamına görə siyahıdan çıxarılıb.
Hazırda qara siyahıda 13 nəfərin adı var.
Yeri gəlmişkən
deyim ki, görünür əksəriyyəti özlərini alpinist
adlandıran qrupun üzvləri olan bu şəxslərin məqsədi
qanunamüvafiq qaydada adlarını qara siyahıdan
çıxarıb dağçılıq idmanı ilə məşğul
olmaq deyil, bundan da istifadə edib məsuliyyətsiz, qarayaxma
dolu siyasi bəyanatlar verməklə süni ajiotaj yaratmaq və
dövlət orqanlarının qanuni fəaliyyətinə maneə
yaratmaqdan ibarətdir. Guya mənim şəxsimdə bizim
departament bu qrupa öz tədbirlərini Şahdağ
zonasında keçirməsinə qəsdən qadağa qoyub.
Əslində isə özünü bu qrupun rəhbəri
kimi təqdim edən şəxsin günahı və
sağlam mövqe nümayiş etdirməməsi verdiyi sözə
əməl etmək iqtidarında olmaması səbəbindən
onların icazə verilməsi ilə bağlı müraciəti
müsbət cavablandırılmayıb. Çünki bu şəxsin
yürüş zamanı tədbirdə iştirak edən
dağçıların hərəkətlərinə
cavabdeh olmaması (bu şəxs dağlarda özündən
sonra ərazini zibilləyən və digər nalayiq hərəkətlər
törədən yoldaşlarının
davranışlarına görə məsuliyyət
daşımadığını bəyan edib) səbəbindən
onun imzası ilə daxil olan və imzalayanın müəyyən
məsuliyyətini nəzərdə tutan müraciətlərə
müsbət baxılmaması məqsədəuyğun
sayılıb. Məntiq sadədir: əgər sən öz
üzvlərinin hərəkətlərinə məsuliyyət
daşımadığını rəsmi bəyan edirsənsə,
sənin imzanla bu adamlara məsuliyyət altına girib icazə
verilə bilməz. Eyni zamanda məsuliyyəti üzərinə
götürməyə hazır olan hər bir
idmançının və ya klubun birgə, yaxud
ayrılıqda müraciətinin məqbul sayılması barədə
məlumat verilib. Yeri gəlmişkən, bizə mühafizə
olunan ərazilərdə dəfələrlə problemlər
yaradan Mursaqulov Saridan rəhbərlik etdiyi Alpinizm-turizm klubunun
adından Heydər zirvəsinə yürüşdə
iştirak üçün
Şahdağ Milli Parkına giriş üçün
müraciət edib. Bu yürüşlə bağlı
artıq 300-dən çox müraciət daxil olub. Hətta
bir sıra rayonlardan icra hakimiyyəti
başçılarının müraciəti əsasında
həmin rayonlardan gəlmək istəyən
dağçılara onların sayının çox
olması ilə bağlı cədvəl əsasında zirvəyə
qalxmaq üçün 2 gün vaxt ayrılır. Lakin
Mursaqulovun təmsil etdiyi dəstəyə 3 gün icazə
veriləcək. Giriş ödənişindən də azad
olunacaq. Lakin bunun üçün Milli Parka giriş qaydalarına
uyğun olaraq rəsmi qaydada Departamentə müraciət
olunmalı və əlavə olaraq yürüşdə
iştirak edəcək şəxslərin şəxsiyyətini
təsdiq edən sənədin surəti və hər bir bir
yürüş iştirakçısı tərəfindən
şəxsən imzalanması tələb olunan fərdi anket
vərəqi (bu sənəd yürüş
iştirakçısının rekvizitləri, səhhəti,
dağçılıq idmanı sahəsində təcrübəsi
kimi məlumatlarla yanaşı, onun ərazidə olarkən təhlükəsizlik
tədbirlərinə və Milli Parkın daxili davranış
qaydalarına əməl edəcəyinə dair iltizamnaməni
özündə ehtiva edir) təqdim olunmalıdır. Budurmu qərəzli
münasibət? Buna görə də deyə bilərəm
ki, bəzi qrupların rəhbərliyinin və onun bəzi
üzvlərinin məqsədi yalnız ara qatmaq, qara piar
kampaniyası ilə məşğul olaraq ədəbsiz və
tərbiyəsiz davranışları ilə ictimaiyyətin
fikrini yayındırmaqdır.
Nəzərə
alsaq ki, Sahdağ Milli Parkının əksər yüksək
dağlıq əraziləri sərhəd zonasında yerləşir,
bu halda qeyd olunan sənədlərin və məlumatların tələb
olunmasının labüdlüyü aydın olur və bu sənədləri
kimliyindən və sosial statusundan asılı olmayaraq hər
bir yürüş
iştirakçısı verməlidir. Əfsuslar olsun
ki, bir sıra hallarda qanuni tələbimizin əksinə olaraq
özlərini “Dağçı”adlandıran bəzi şəxslər
bu məlumatları bilərəkdən vermir və ya
onları tam şəkildə təqdim etmir, bununla
bağlı onların müraciətlərinə mənfi
cavab verildikdə isə bunu cəmiyyətə
hüquqlarının pozulması və hətta “təqib” kimi
təqdim edirlər. Əlavə edə bilərəm ki, son
günlər ümummilli lider Heydər Əliyevin 90 illik
yubileyi ilə bağlı “Heydər zirvəsi”nə kütləvi
yürüşlərin təşkil olunması ilə əlaqədar
bir sıra dağçılıq şirkətlərindən
daxil olmuş müraciətlərdə “Qara siyahı”ya
salınmış şəxslərin adlarına da təsadüf olunur.
Halbuki, biz dəfələrlə bu adamlara adlarının
“Qara siyahı”ya salınması ilə bağlı məqamlara
aydınlıq gətirilməsi və adlarının
çıxarılması üçün tələb olunan
izahatların verilməsini təklif etmişik, lakin buna məhəl
qoymayaraq və saymamazlıq nümayiş etdirərək,
öz qərəzli ambisiyalarına sadiq qalmaqla yenidən Milli
Parka daxil olmaq üçün müraciət edir və bundan
istifadə edərək utanmadan Departamenti onlara qarşı
qadağalar tətbiq etməkdə və qərəzçilikdə
günahlandırır, bununla da ictimaiyyətin diqqətini
süni olaraq özlərinə cəlb etməyə cəhd
edirlər.
Məhz
bu kiçik qrup iddia edir ki, guya müəyyən mənada
ETSN bu kiçik qrupa öz rəqibi kimi yanaşır. Bu
çox gülünc və qərəzli iddiadır. Əslində
bizim dağçılarla, ictimaiyyətlə heç
problemimiz yoxdur. Ekoloqlar, ekoloji ictimaiyyət tədbirlərimizi
alqışla qarşılayır. Dağçılar da bu tədbirlərə
çox hörmətlə yanaşır, bizə
dağları köhnə tullantılardan təmizləməyə
kömək edirlər. Müəyyən edilmiş
marşrutlardan kənara çıxmırlar, məhdudiyyətlərin
mənasını yaxşı başa düşür və
onları normal qəbul edirlər.
Səs-küylü
kampaniyalara əl atan elə uzun zaman dağları, digər təbii
əraziləri zibilləyən, kefi istədiklərini edən
kiçik qrupdur.
30-40 nəfərlik
bir qrupun kiminlə necə rəqabət apara biləcəyini
də başa düşmək mümkün deyil. Yaxşı
olar ki, bunlar öz ölçülərinə uyğun məqsədlər
və hədəflər qoysun və hər halda özlərini
qanunlardan üstün tutmasın. Demaqogiya burada
yardımçı olmayacaq. Dağlara normal
yanaşanların, qayda-qanunlara riayət edənlərin təbiətə
qayğı ilə münasibət göstərənlərin
üzünə dağlar həmişə
açıqdır.
Bunları
da demək yerinə düşər ki, bütün bu şəxslərin
ETSN-yə qarşı qara piarına dəstək verən, bəzi
hallarda qəsdən konflikt yaratmağa çalışan və
ETSN-yə qarşı qərəzli mövqeyini gizlətməyən
vaxtı ilə yaxşı, prinsipial jurnalist kimi tanınan,
lakin zaman keçdikcə öz kiçik hisslərinin öhdəsindən
gələ bilməyən şəxs durur. O, reket jurnalistikası
ənənələrindən fərqlənməyən
mövqedən çıxış edərək qisas almaq
niyyəti ilə mütəmadi olaraq qərəzli və
anlaqsız məlumatlar yayır, 3-5 alpinistin öz qanunsuz əməllərini
ört-basdır etmək cəhdlərinə dəstək
verir. Düşünürəm ki, əgər 9 il əvvəl
onun Nazirliyə aid şəxslərlə mövcud olan insani
münasibətləri istismar edərək öz biznesini
yüksəltmək cəhdi baş tutsaydı, yəqin ki, o
bu gün heç bir əndazəyə sığmayan və
utanc gətirən davamlı haqsız kampaniyada rol sahibi də
olmazdı.
– Azərbaycanda
həyata keçirilən xüsusi mühafizə olunan təbiət
ərazilərinin genişləndirilməsi tədbirlərinin
bundan sonra da davam etdirilməsi sahəsində hansı
perspektiv planlar var?
–Bəli,
çox işlər görülsə də, təbii ki, hələ
kifayət deyil. Bu sahədə tədbirlər bundan sonra da
davam etdiriləcək. Hazırda Cənubi Qafqazda ilk dəfə
olaraq Zaqatala-Balakən biosfer rezervatının
yaradılması istiqamətində işlər
görülür və xüsusi mühafizə olunan təbiət
ərazilərinin sahəsinin 14 faizə
çatdırılması sahəsində tədbirlər həyata
keçirilir.
Aqil LƏTİFOV
525-ci qəzet.- 2013.- 25 aprel.- S.5.