Pərvinin yaradıcılığı haqqında bir neçə söz

Ədəbi-bədii yaradıcılığındakı ustadlığına, gənc ədəbi qüvvələrə göstərdiyi təmənnasız qayğılarına çox inandığım Rəşad Məcidin “Nikbin sonluqlu hekayələr” sərlövhəli giriş sözü ilə çap olunan bir kitab keçdi əlimə. Daha doğrusu, onu mənə “Təhsil” nəşriyyatının direktoru, elə Rəşad qədər çox istədiyim Bəhruz Axundov öz kabinetində bağışladı. Gənc yazıçı Pərvinin “Qar yağacaq” kitabı. Ömrümün nisgilli bir vaxtında həyatıma, ruhuma həmişə təsəlli olmuş bədii nəsrin təptəzə nümayəndəsinin bir kitabı. Rəşad giriş sözündə “Təhsil” nəşriyyatının son vaxtlar iki gənc nasirin kitabını çap etdiyini dilə gətirir və bu gənclərdən birinin Zərdüşt Şəfi, digərinin Pərvin olduğunu bildirir. Zərdüşt Şəfinin adı mənə çox şey deyir. Bir neçə vaxt əvvəl Zərdüştün bircə hekayəsini oxuyub həmin o hekayəyə iri bir məqalə yazmışdım. Və o məqaləni Zərdüşt özünün ilk kitabına salmışdı. Çox təəssüf ki, yalnız o ilk kitabının təqdimatında gördüyüm Zərdüştü Tanrı bizə necə vermişdisə elə də aldı və “Təhsil” nəşriyyatı onun ikinci kitabını çap edə bilmədi...

Təsəllim bu oldu ki, Pərvinin əlimdə tutduğum “Qar yağacaq” hekayələr toplusu elə adının vəd etdiyi psixoloji ovqatı ilə mənə nəsə tamam yeni bir şey deməli idi.

Mən haçansa yazılarımdan birində etiraf etmişdim ki, hekayədən tutmuş böyük romanadək hansısa bir bədii əsərin ilk cümləsini və ya uzağı ilk abzasını oxumaq kifayət edir ki, onun müəllifinin söz sənətinə bələd olub-olmamasını özün üçün müəyyən edəsən. Pərvinin “Qar yağacaq” adlı bir kinopovest və hekayələr toplusunu əlimə aldım və “Samir üçün...” hekayəsinin elə ilk sətirlərindən bu kitabın mənim üçün maraqlı olacağı qənaətinə gəldim. Elə həmin hekayəni oxuyub gördüm ki, bədii söz dünyasına yeni ruhlu, yeni ovqatlı, yeni üslublu bir yazıçı qədəm qoyur. “Qədəm qoyur” ona görə deyirəm ki, bir tərəfdən bu hekayələr Pərvinin ilk əsərləridir, digər tərəfdən onların gənc nasirə məxsus olduğunu da hiss etməmək mümkün deyil. Əsası odur ki, Pərvin bu dünyanın rənglərini, çalarlarını görür və təsadüfi deyil ki, hekayələrinin bir çoxunda rənglər və çalarlar obrazlaşdırılır. Əslində ədəbi-bədii yaradıcılığın uğuru yazıçılığa, şairliyə meyl edən insanın dünyanı, həyatı, olanları, ola biləcəkləri və hətta bir çox hallarda olmayanları, olmayacaqları, ola bilməyəcəkləri görə bilməkdədir. Bütün bunlar təxəyyülün işidir və təxəyyülün materialı da müşahidədən gəlir. Təxəyyül və müşahidə varsa, üslub öz-özünə yaranacaq. Pərvinin dünyanı, həyatı duymaq bacarığı, ətrafı müşahidə qabiliyyəti onun bu günün özündə də iti görünən, sabah bundan da iti olacaq təxəyyülünün bünövrəsidir, informasiya bankıdır.

“Samir üçün ...” hekayəsi yaşadığı mühitdə, yəni konkret olaraq Samirin dolaşdığı mühitdə öz yerini tapa bilməyən bir adamın həmin mühitdən qaçıb qurtarmaq, banal şəkildə səslənən “çörək pulu” qazanmaq məcburiyyəti üzərində qurulub. Maraqlı mövzudur, tipik məsələdir, çoxumuzun məcbur olduğumuz situasiyalardan biridir. Amma Pərvin bu situasiyanı bədii tipikləşdirmə yolu ilə həm də elə fərdiləşdirir ki, yazıçının bədii tapıntısı oxucunun hisslərinə, duyğularına uzun müddətli bir təsir mexanizminə çevrilir.

Samirin bacısı-bu dünyanı, zamanı, mühiti Samirdən bir az artıq duyan bacısı onun xaricdə işləmək üçün hansısa bir firma ilə müqavilə bağlamaq, ölkədən çıxıb getmək məcburiyyətinə qarşı çıxır və bunun əvəzində ona bir hekayə yazacağını vəd edir. Günlər keçir, bu hekayənin motivasiyası tapılmır. Qəflətən ortaya çıxan Samirin 5 yaşlı oğlu atasının qazanc dalınca evdən çıxıb gedəcəyini bilən kimi, neçə vaxtdan bəri yığıb saxladığı on, beş, üç və bir qəpikliyi gətirib bibisinə-Samirin bacısına verir ki, bunlar atama bəsdi, heç yerə getməsin, deyir. Hekayənin ağır nöqtəsidir və Pərvinin yazıçı qəhrəmanı elə bu hadisəni hekayə kimi qəbul edərək sadəlövh uşaq təfəkküründə atasına bəs edəcək o qəpiklərlə bağlı hadisəni maraqlı bir mövzuya çevirir. Əlbəttə, ilk baxışda hadisə banal görünə bilər. Lakin uşaq təfəkkürünün, uşaq sadəlövhlüyünün təmiz dünyası bizi düşünməyə, ali təhsilli cavan bir insanın öz mühitində yaşamaq çətinliyinə qəribə bir həmrəylik hissinə çağırır.

“Şərq şirniyyatı”nda ikiüzlülüyün, öz nəfsinə işləməyin dəbə mindiyi zamanın ironik, bəlkə bir az da sarkastik faktı ilə üzləşirik. Şirniyyat mağazasında xırda bir alış-verişə gələn qızın özündən çox yaşlı bir qadınla təsadüfi tanışlığı və elə şirniyyat rəfləri arasındakı atüstü dialoqu ilk baxışda hər ikisinin yüksək mədəniyyəti, tərbiyəli, bir-birinə qayğılı davranışları ilə yaxşı adamlar təsiri bağışlayır. Lakin çox keçmir ki, onlardan birinin ağıllı bir oğlu olduğunu güman etdiyi və içində bir anlığa qurduğu xəyalları ilə yaşlı qadına özünü “göstərmək” cəhdi, digərinin satıcı oğlanla bir münasibət qurmaq arzusu ilə, indicə mağazanı tərk edən qızın ünvanına yağdırdığı bəyənməməzlik faktı ilə ifşa olunması maraqlı bir süjet yaradır. Hekayə novellavari bir sonluqla bitir və yenə də müəllifin təxəyyülündən doğan maraqlı bir səhnə yaranır.

Pərvinin hekayələri, yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, assosiasiya, ovqat məqamlarından yoğrulur. Əlbəttə, sənət adamı müşahidə ilə yaşayır. Bu, doğrudur, ancaq müşahidə o zaman sənətin mövzusuna çevrilir ki, bu görümlər və duyumlar tipiklik xarakteri daşıyır. Pərvinin müşahidələri bu xarakterdədir və onun hekayələrində ən adi həyat səhnələri, adi gerçəklik qeyri-adi ifadə ilə tamam yeni bir çalara düşür. “Qar yağacaq” hekayəsində olduğu kimi. Hekayədə işin, gücün, adi həyatın stereotipliyindən nevroz tapmaqda olan bir qızın müalicə cəhdindən bəhs edilir. “Xəstə” özü də xəstəliyinin nə olduğunu hələ əməlli-başlı kəsdirə bilmir, bəxtinə düşən həkim də diaqnozdan çox nitqinə güc verən bir kəsdir. Ancaq bununla həkim ona bu “pis zəmanədə” yaxşılığı da görməyi, narazılıqları içindən çıxarıb atmağı tövsiyə edir, ətrafdakı müsbət enerji verən hadisələrə diqqət etməyi tapşırır və s. “Xəstə” qız həkimin yazdığı “reseptdəki” dərmanlar haqqında düşünə-düşünə getdiyi yerdə “çörək pulu” istəyən yazıq bir qız uşağı ilə qarşılaşır. Ona çörək pulu da verir. Qız ritmik bir mahnı oxuya-oxuya aralanır və onun bu halında ritmik mahnı oxuması “xəstə” qıza qəribə gəlir. Qızın bu halında niyə belə şən ovqatda olmasının səbəbini soruşduqda qız cavab verir: sabah qar yağacaq. Nevroza tutulmuş “xəstə” qıza bu cavab çox qəribə gəlsə də, onun ətrafa, mühitə, xəstəliyinə, hətta müalicəyə belə münasibəti dəyişir. Həkimin yazdığı resepti dörd bölüb zibil qutusuna atır.

Beləcə, Pərvinin “Eee... dayan!..”, “Mən... Yuxu... Sənət”, “Professional” kimi digər hekayələri və “Balerina” kinopovesti də onun yazıçı müşahidələrinin peşəkarlıqla nəsrə çevrilmiş faktları kimi mənə çox maraqlı gəldi.

Pərvinin belə gənc yaşında kinopovest janrına müraciət cəsarəti məni çox maraqlandırdı və mən onun “Balerina”sını oxudum. İlk növbədə qeyd edim ki, bu kinopovestin süjet xəttindən, kompozisiyasından tutmuş vizuallıq elementlərinədək hər şeydə maraqlı bir rejissorluq materialı var. Bu materialda rejissoru müasir kinosənətinin çətin sınağı gözləyir. “Masmavi musiqi”, “Çarpayının üstündə uçuşan nağıllar”, “tünd, həsrət rəngi”, qızın “əlilə nağıllara toxunması”, “qorxaq pəncərə pərdəsi”, hərəkət edən “ümidlər”, “qabın içindəki gizli istəklər”, masmavi musiqinin “göyərib soyuq dəniz rəngi alması”, “arzu geyimli qadın”, “dəniz rəngli musiqi”, qadının “yaşından bir qədər soyuq görünməsi”, “uşağın səsinə diksinən kamera”, “səhəri əyninə geyinmək”, “döşəməyə səpələnmiş laylalar” və s. kimi onlarca qeyri-adi ifadə kiçik yaşlarından balerina olmaq arzusu ilə yaşayan bir qızın və bu arzunu özünə qismət olmayan balerina arzusunu qızında da gerçəkləşdirə bilməyən bir ananın mistikaya, xəyala bənzər obrazlarının bütöv alınmasına kömək edir. Doğrudur, Pərvinin bir yazıçı kimi bu əsərdəki görümlərini vizuallaşdırmaq çox çətindir, bəzən mümkünsüz görünür, amma bu da Pərvinin orijinal bir eksperimentidir və mən inanıram ki, bu ideyanı haçansa, kimsə gerçəkləşdirə bilər. İndiki halda isə, məncə, Pərvinin heç vecinə deyil ki, bu kinopovest filmə çevriləcək, yoxsa yox. Əsası budur ki, “Balerina” indiki halında elə nəsr təsiri ilə də mükəmməldir.

Yazıçı üçün fərdi üslub uğurun əsas faktıdır. Fərdi üslub olmayan yerdə sənət əsəri yaranmır. Pərvinin maraqlı fərdi üslubu var. Bu üslub ilk növbədə onun həyatı görümünə və bu görümü ifadə tərzinə aiddir. Bu üslubda adamı heyrətə salmaq üçün qışqıran sərlövhələr yoxdur. Kitabdakı hekayələrin sakit ahəngə məxsus adi sərlövhələri var. Əsas mahiyyət həmin adiliyin altındadır və məncə, Pərvinə uğur gətirən faktlar sırasında elə bu sakit təhkiyə üslubu əsas yer tutur.

Mən Pərvinin “525-ci qəzet”də publisistikasını, esselərini də maraqla oxuyuram. Bu əsərlərində də Pərvin nəinki üslubu ilə, habelə tematikası, predmetə baxışı ilə tamam orijinal bir yazıçı-publisistdir. Çox güman edirəm ki, lap yaxın gələcəkdə biz bu gənc yazıçının yeni-yeni kitabları ilə qarşılaşacağıq.

Cahangir MƏMMƏDLİ

525-ci qəzet.- 2013.- 3 avqust.- S. 20.