İnsan övladının qurduğu cənnət

Təyyarə Bakının işıqlarından yeni uzaqlaşmışdı, nəvəm on altı yaşlı Fikrət Qoca yerində qurdalandı, gülümsünüb yanımda oturmuş həyat yoldaşım Raya xanıma tərəf işarə etdi, pıçıltılı səslə:

– Nənəm yatıb – dedi.

– Ey, xanımıma sataşma, vaxt gələr xanımına sataşarıq, görərik xoşuna gələr, gəlməz...

– Yox ey, baba, elə oturan kimi yuxuya getdi. Baxırdım, kəməri bağladı, kəmər şıqqıldayan kimi gözü yumuldu.

– Yaxşı, mən sənin bu dəyərli müşahidəni ona danışaram.

Üçümüz də gecənin bu vaxtı, bu yolu bu təyyarədə Amerika Birləşmiş Ştatlarına uçmuşduq. O zaman Raya xanım Çikaqoya kimi yata bilməmişdi, tez-tez aşağı baxırdı, “Bu okean qurtarmadı?” deyirdi.

– Hələ okeandan da o yana xeyli uçacağıq.

– O yandan qorxmuram. Okeandan qorxuram, üzməyi bilmirəm, axı.

– Sağ ol, arvad, daha sənə sözüm yoxdu.

Təyyarə Çikaqo şəhərinə uçurdu. Təyyarədə kimi yuxuda, kimi xəyalında hərə bir yana uçurdu. Aerobusdakı üç yüzə yaxın adamın dünyası bu hava gəmisi idi. Yerdən on min metr yüksəklikdə olmağımıza baxmayaraq, heç kəs narahat görünmürdü. İnsanlar vərdiş edib. Bu kreslolarda hər kəs özünü evindəki kimi hiss edir. İnanırdılar ki, bizim bu kiçik yer kürəmizin sükanı arxasındakılar oyaq və son dərəcə ayıqdılar. Kainatdan baxanda yer kürəmiz də o qədər böyük görünmür. O da öz sərnişinlərini daşıyan bir hava gəmisidir. Ordakı ölkə adlanan beş-on böyük ərazinin sükanı arxasında oturan kapitanlar da bu təyyarəçilərin keçirdiyi məsuliyyət hissini yaşayırmı, daşıyırmı? Çünki onların kreslosu altında elə silahlar var ki, onların gücü yer üzünü bir neçə dəfə məhv etməyə çatır. Bəs nə üçün bu silahları belə qoruyub saxlayırlar? Bəlkə, deyilən tərəflərə o qədər inanıblar, daha özlərini ölümsüz sayırlar? Belə böyük dövlətlərdən və dövlət başçılarından bu qədər məntiqsiz hərəkəti adam ağlına sığışdıra bilmir. Amma bizim təyyarəmiz uçurdu. Həm də rahat uçurdu. Bəlkə yer kürəsindən çox yuxarıda olduğumuza görə yolu çala-çuxursuz, çox rahat idi. Yəqin biz yerdən, zamandan bir az irəlidəyik. Xülasə, mən də bir yerdə oturub min yeri qurdalayıram. Bu qaranlıq fikirləri başımdan qovmaq üçün keçən ildən bu aerobusda eşitdiyim, bu günə kimi qulağımda ilişib qalan bir cümləni xatırlayıb gülümsündüm: “Xanımlar və cənablar, Çikaqo hava limanına eniş üçün alçalmağa başlayırıq, kəmərlərinizi bağlayın”. Elə bildim bu cümlə yenə qulağımda səslənəcək, yox! Hava limanına enməyə hələ çox vardı. Nə enmək, nə də qalxmaq üçün alçalmaq lazım deyil, Amerika Birləşmiş Ştatlarının bu qədim və məşhur şəhəri zirehli cəngavər libasını geyinib. Macəra kitabları arasından çıxıb dünyanı başqa cür görən yorğun və kədərli Don Kixota oxşayır. Onu niyə belə təsəvvür etdiyimi, gördüyümü özüm də başa düşə bilmədim. Evlərdə, yollarda, damlarda, səslərdə dəmir çoxdu. Görəndə ki, bu şəhərdə dahi Pavlo Pikassonun da iki işi qoyulub və o zaman üçün “abstrakt” hesab olunan bu heykəllərə indi kimlərsə “modern”, yaxud da “postmodern” deyə bilər. Bu əsərlər də dəmir parçalarından yaranıb. Biz yalnız baxıb özümüzü, təsəvvürümüzü zənginləşdirə bilirik. Biri Çikaqodur, o biri Pikasso. Bu şəhərdə maşınla və ya piyada, getdiyin yerdə qəflətən başınızın üstündən haylı-küylü metro qatarı keçsə də təəccüblənməyin, Çikaqodur. Dünyanın ən böyük iki şirin su ehtiyatı var. Biri İrkutsk şəhəri yaxınlığında Baykal gölüdür. İkincisi Miçiqandır, sahilində dəmir şlyapalı Çikaqo oturub. Əslində, bunların hər ikisinə böyük göl, kiçik dəniz desək, bəlkə doğru olar, dünyanındır, dünyanın içməli su ehtiyatıdır. Dünyadakı bütün insanların, bütün canlıların ehtiyatıdır. Bu qiymətini müəyyən etmək mümkün olmayan nemət Rusiyanın və ABŞ-ın ərazisində olduğuna görə onların təmizliyini, saflığını qorumaq, onların müqəddəsliyini insanların şüuruna yeritmək hamının borcu olsa da, əsasən ABŞ və Rusiyanın boynuna düşür. Onlar məsuliyyət daşıyırlar. Güclü omaq təkcə özünü qorumaq deyil. Güclü olmaq gələcəyi qorumaq, gücsüzləri qorumaq, dünyanı, dünyadakı həyatı qorumaqdır. Güc silahla, əzələ ilə ölçülmür. Güc dünyaya ürəkdəki məhəbbətlə, mərhəmətlə, şəfqətlə ölçülür. Böyük dövlətlər üçün torpağa, havaya, suya, xüsusilə insana məhəbbət, mərhəmət, ədalət dövlətin təməl daşıdır. Çünki onların yaşadığı qanunlar kiçik dövlətlər üçün dərslik kimidir. Böyük dövlətdə yol verilən kiçik səhv kiçik dövlətdə böyük haqsızlığa gətirib çıxara bilər. Bunların hamısının fəsadı sərnişini olduğumuz yer kürəsi adı səyyarəyə dəyir. Onun da imkanları tükənməz deyil. 1966-cı il idi. SSRİ Yazıçılar İttifaqından İrkutsk, Maqadan və Kamçatkaya ezamiyyət götürmüşdüm. Bu səfərimdə Baykala xüsusi yer ayırmışdım. Ona görə İrkutskda bir qədər çox qaldım. Mehmanxana restoranında iki mühəndislə tanış oldum. Söhbətimiz tutdu. Məlum oldu ki, yeni tanışlarım Baykalın yanında tikilmiş nəhəng kağız emalı zavodunda mühəndisdirlər.

Soruşdum:

– Bunun Baykala ziyanı yoxdur ki?

– Var, niyə yoxdur, var! Həm də necə var! Bəs, zavodun ziyanlı, zəhərli tullantıları hara axır?

– Siz buralı deyilsiz? Rus deyilsiz.

– Buralıyıq, rusuq, həm də rusun əslindənik.

– Niyə qoyursunuz? Dünyanın ən gözəl gölünün, ən təmiz suyunun bu vəziyyətinə niyə göz yumursunuz?

– Yummuruq. Yazmışdıq. “Pravda” qəzetində çap olundu. Bu göldə “omul” adlı bir balıq növü var. Nəsli dünya sularında qalmayıb. Yalnız Baykalda yaşayır. Burda da azalmağa başlayıb. Yazdıq, çap elədilər. Hesabatda yazıldı ki, ekoloji cəhətdən çox təmiz zavoddur. Xırda nöqsanlar olub, onlar da aradan qaldırılıb. Günahkarlar töhmət alıb. Hərəmizə bir töhmət verdilər. Amma işdə saxladılar. İndi onu qeyd edirik.

– Bəlkə mən də bir məqalə yazım.

– Yaz! Sənə də bir töhmət verərlər. Biz belə gördük ki, Baykalı bağlamağa razı olarlar, zavodu yox. Yazma. Sənə nə var, sən azərbaycanlısan, başını dərdə salma. Bacarsan, sən Xəzəri qoru.

Baykaldan söhbət gedirdi. Sibirli iki ziyalı rusla söhbət edirdik. Mən beş il Moskva Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda oxumuşam. Çoxlu rus dostlarım, tanışlarım olub. Amma bu ruslar o ruslara oxşamırdılar. Bu mühəndislər Baykala oxşayırdılar. Nəhəng, sakit, aydın idi. İlk dəfə Baykalı görəndə çaşıb qalmışdım. Soyuq, şəffaf, o qədər şəffaf ki, elə bil suyun dibini zərrəbin – lupa kimi böyüdüb göstərirdi. Adamın gözü aldanırdı. Elə bildim çox dayazdı. İstədim əlimi uzadıb suyun dibindəki min rəngə çalan daşı götürüm, əlim çatmadı. Onsuz da çimməyə hazırlaşırdım, girdim suya, su mənə boy vermədi. Suyun soyuğundan az qala nəfəsim kəsilmişdi, qaçıb sahilə çıxdım. Yox, bunları belə aydın və sakit göstərən dayazlıq deyil. Onlar dərinlikdən, saflıqdan və təmizlikdən belə görünürlər. Onlar, yəni Baykal və sibirlilər, onları nəzərdə tuturam. Başqa rus dostlarım məndən inciməsinlər. Mən demirəm moskvalı, peterburqlu, yoxsa sibirli yaxşıdır. İlkinliyini qoruyub saxlamış sibirlilər ürəyimcədir deyirəm. Baykalın ətrafında “gəzən kol” adlı kol topası var – bu gün görürsən burdadı, sabah tamam başqa yerdə. Mən onun heç kökünü də görə bilmədim. Küləyin, ya nəyin köməyiylə bilmirəm, amma gəzir, yalnız Baykalın sahilindən kənara çıxmır. Bu deyəcəyim sözlərə görə qabaqcadan üzr istəyirəm. Mənə elə gəlir ki, bəzi sibirlilərin Sibirdən kənarda havası çatışmır, onlar üçün çətin olur. Lakin başqa bölgələrdə yaşayan rusların əksəriyyəti dünyanın hansı nöqtəsində desək, yaşayar, uyğunlaşar, özünə yer edər. Demirəm pisdir, yaxşıdır, amma belədir.

Bu söhbətimizdən xeyli zaman keçib. İyirminci əsrdən iyirmi birinci əsrə gəlmişik, ikinci minillikdən üçüncü minilliyə keçmişik. Bu keçidlərin şahidi, iştirakçısı olmaq bilmirəm xoşbəxtlikdir, yoxsa bədbəxtlik, hər halda böyük hadisələrin şahidi olmuşuq. SSRİ dağıldı, zəlzələlər, sunamilər nə qədər insan həyatına son qoydu, terror Nyu-Yorkda ekiz göydələnləri çökdürdü, bir nömrəli terrorçu Üsəma Bin Laden öldürüldü. Baykalın son illər vəziyyətindən xəbərim yoxdur. Xəbəri olanlar da ağzına su alıb susurlar. Xəzəryanı ölkələr Xəzəri saymır, Xəzərdən çıxan neftin pullarını sayır. Təyyarədə isə zaman durmadan əriyir. Zaman düz xətt deyil keçə qurtara, o dairədir həmişə keçir, heç vaxt qurtarmır.

Tələsməklə deyil, bütün yollar əvvəl-axır sona çatır, hətta ömür yolu da... İstanbul hava limanından qalxanda bizə vəd edilən Çikaqoya kimi olan on bir saatlıq yolun sonuna uçurduq... Böyük həvəslə səma bələdçimizin elanını gözləyirdim: “Cənablar və xanımlar, Çikaqo hava limanına eniş üçün alçalmağa başlayırıq”... Gerisi mənə maraqlı deyildi. O limanda mənə aid olan mənzərəni on min metr yüksəklikdən gözüyumulu görürəm: Mənim səbirsiz Günay qızım Çikaqo hava limanında o yana-bu yana qaçır. “Bu təyyarə niyə gecikir” deyə-deyə limanda çalışanları bezdirib. Nəvəm Pərviz özünü anasının gözündən xəlvət bir küncə verib telefonunda maraqlı bir oyun oynayır. Oyunu başa vurmaq üçün təyyarənin bir az da ləngiməsini arzu edir. Kürəkənim Corc Seprium isə gözlərini sərnişinlərin çıxdığı qapıya zilləyib. Qapı hər açılanda bizim görünəcəyimizə ümid bəsləyir. Gözləyənlər və mənimlə gedənlər haqqında sizə qısa məlumat vermək istəyirəm.

Günay Azərbaycanda adı “Günay” olan ilk qızdır. Ona bir şeir də yazmışdım. Xalq artisti, böyük bəstəkarımız Ramiz Mirişli o şeiri “Günayım” və ya “Şıltaq qız” adlı mahnı elədi. Bu mahnının ilk ifaçısı da Xalq artisti, təkrarolunmaz müğənni Flora xanım Kərimova olub. Günay Bakı Dövlət Universitetini türk dili mütəxəssisi kimi bitirib. Yaxşı bir insanla ailə qurmuşdu. Birgə yaşaya bilmədilər. Pərviz qaldı, mənə qaldı. Dədə-bala birinci sinfə getdik, nənə, dədə, bala yaşadıq, sevindik, kədərləndik. Günay Amerikada yaşayırdı. Pərviz böyüdükcə, Günay yerindən arxayın olduqca ana-bala məhəbbəti də böyüyür, güclənir, həsrət dözülməz həddə çatırdı. Yəqin ki, Pərvizin ana məhəbbəti, ana həsrətinin üstünə bir az da Amerika cazibəsi, parıltısı da gəlirdi. Səkkizinci sinifdən sənədlərini səliqəyə saldım anası ilə Corc gəlib apardılar. Uşaq üçün heç bir nənə-baba ananı, atanı əvəz edə bilməz. Qarılı-qocalı biz yetim qaldıq. Elə ilk günlərdən hiss etdik ki, uşaq bizə yox, biz uşağa sığınmışıq. Onun adı sənədlərdə Qocayev Pərviz Fikrət oğlu gedir. Rəsmi sənədlərdə indi də elədir. Yanında uzanıb iməkləmək öyrətdiyim, dil açanda dediyi hər sözü düzgün tələffüz etməyi öyrətdiyim, hər gün bir buğda boyu böyüyən Pərvizi axtarırdım. Ömrümdə o çatışmırdı. Amma bunu nə Pərvizin, nə də Günayın, heç həyat yoldaşım Pərvizin xəyalı ilə yaşayan Raya xanımın da duymasını istəmirdim, indi də istəmirəm. Amma bu belədir, ondan qaçıb gizlənmək, gizlətmək də olmur. Pərvizin atası, Günayın əvvəlki həyat yoldaşı da pis adam deyildi. Niyə ayrıldılar? Nə bilim! Heç inanmıram ki, özləri də bunun səbəbini dəqiq bilirlər. Bu həyatdır, taledir. Mən bu yazını yazarkən 78 yaşındayam. Çox qəliz bir ömür yolu keçmişəm. Ailəm də dağılıb, yeni ailə həyatı da qurmuşam. Niyə belə olub? Nə bilim. Min bəhanə tapıb danışmaq olar. Dediklərimiz hamısı bəhanə olacaq. Kökünə baxsan biz heç nəyi bilmirik. Yaşadığımız dünyanı barmaq havasına tanıyırıq. Olanlar hamısı sanki bir sehrli pərdə arxasında yaranır. Biz yalnız o pərdəyə qədər görə bilirik. Ordan o yanı görmək imkanı bizə verilməyib. Bəlkə də indi bizim yaşadıqlarımız o pərdə arxasında yüzlərlə olanların məntiqi davamıdır, nəticəsidir. Əgər uzaq keçmişimizi görmək, izləmək imkanımız olsaydı, başa düşərdik ki, bugünkü həyatımız başqa cür ola bilməzdi. Bugünkü həyatımız on illərlə, yüz illərlə hazırlanıb bu gün əcdadımızın düşüncəsinin, işinin nəticəsini yaşayırıq. Bizim övladlarımız da bizim şüurumuzun, əməllərimizin məntiqinin yaratdığı bir həyatı yaşayacaqlar. Biz özümüz üçün deyil, övladlarımız üçün, onların həyatı, taleyi üçün çalışırıq, yaşayırıq. Əgər sən ac və susuz, yorğun vaxtında yol yanında meyvəli bir ağaca rast gəlirsənsə, meyvəsini yeyib doyursan, şirəsini içib yanğını söndürür, ağacın kölgəsində sərinləyirsənsə, bil ki, illər əvvəl bu ağacı yol yanına əkən olub. O adamın sənə uzaq qohumluğu çatır. Bu qohumluq mənəvi də ola bilər, genetik də. O qohumu da bu yolun yanına gətirən, yönəldən, ağacı əkdirən var. Həyat bir səhnədir, biz də onun oyunçuları. Bu tamaşanı yazan var. O çox yuxarıdadır. Hər işi bizim əlimizlə görür. Həyatdakı haqsızlıqları da müəllifimiz qəsdən yazıb. Həyat gərgin-maraqlı olsun, maraqla izlənsin deyə. Oyunçular vəziyyətdən çıxmaq üçün beyinlərini işlətsinlər. Vəziyyətdən çıxış yolu axtarsınlar. Yəni inkişaf etsinlər. Hərdən biz də bu həyat adlı səhnəni yaradan, yazan Allahımıza bənzəmək üçün yazmaq, yaratmaq eşqinə düşürük. Bu, yaradana məhəbbətdən irəli gəlir. Bu, müqəddəs eşqdəndir. Bizi qarşılayanlardan üçüncüsü Corcdur. Amerikanın “məşhur “dəniz piyadası” adlanan döyüşçülərindən biridir. İlk və son döyüşləri Vyetnamda olub. Əsl amerikalıdır. “Qızıl dərililər” sayılan Amerika hindularındandır. Günayın həyat yoldaşıdır. Maraqlı burasıdır ki, həmin illərdə mən də Vyetnama ezam olunmuşdum. Corcla üz-üzə duran cəbhədə idim. Danışıqlarda iştirak edirdim. Çinşünas Slatovskinin rəhbərlik etdiyi Afrika-Asiya ölkələri ilə Həmrəylik Komitəsinin kiçik nümayəndə heyətinə daxil idim.

Çikaqoda bar,

Gözündə qübar,

Dişində siqar

Con

yarı can.

Conun üzünə

bir kölgə düşür.

Baxır Cona

Madam irişir.

Siqar tüstüsü

Qalxıb ilişir

Kipriyə,

Saça

Caz – Ça! Ça! Ça!

Qanad yox uça,

Ayaq yox qaça

Con yarı can

Caz – Ça. Ça. Ça!

1978-ci ildə Vyetnamdan qayıdandan sonra yazdığım “Vyetnam suitası” adlı poemamdan yadımda qalan bir kiçik parçadı... O zaman Vyetnamda düşmən kimi üz-üzə dayanan Amerika “qızıl dərilisi” ilə Azərbaycan türkü illər sonra 2013-cü ildə – həmin amerikalı, həmin Çikaqoda, həmin Corc mənim yolumu həyəcanla gözləyir. Şükür ki, bu poemada olan bir ayağını itirmiş Con deyil. O döyüşçülərdən biridir. Corcdur. Bu, yaradanın sirli-sehrli bir sirri deyilsə, onda bəs nədir? Siyasət insanları düşmən salır, zaman yaraları sağaldır, düşmənləri dost, qohum edir. Həyat başdan-başa belə sirlərlə, sehirlərlə doludur. Öz həyatınızı diqqətlə ağlınızın süzgəcindən keçirin, görün həyatınızda nə qədər möcüzələr baş verib. Görəcəksiniz ki, yaradan sizi həmişə qoruyub, amma bəzən siz ona “şükür” etməyi unutmusunuz.

İndianada, İndiana Polisdə olduğumuz bu bir ay ərzində Corc bizim həm yolumuz, həm də yol yoldaşımız olacaq. Kürəkənimdi – yaxın qohumumdu, onun qonağıyıq. Həm də Amerikanın ən qədim və əsl sakinlərindən biridir. Orada maşınsız mümkün deyil, maşını idarə etmək yükü də Corcun boynuna düşüb. Onunla, onun barədə irəlidə söhbətlərimiz olacaq. İndi isə bir az İndiana haqqında. İndiana ABŞ-ın böyük və zəngin ərazilərindən biridir. Hər il burada keçirilən kənd təsərrüfatı məhsullarının geniş, zəngin sərgisi ən çox görüb-götürmüş təsərrüfatçını da heyrətləndirə bilər. Şəhərin işgüzar mərkəzi səliqəli küçələr, çoxmərtəbəli binalar, balkonlardan sallanıb küçəyə boylanan güllər-çiçəklər, “ay müştəri, gəl bəri” deyən qonaqları, xüsusilə qadınları özünə aşiq edən vitrinlər bizə tanışdır. Dünyanın hər yerində bu mənzərə ilə köhnə tanışlar kimi salamlaşırıq. Bir-birinə sığınmış göydələnlər yoxa çıxır. Yaşıl çayırın və yaxud rəngbərəng güllü-çiçəkli bağçaların, süfrə kimi sərilmiş göllərin, yuyunub daranmış ağacların arasında birmərtəbəli-ikimərtəbəli evlərin bu rənglər qoynunda xumarlandığını görürsən. Kənardan baxanda adama elə gəir ki, ağaclar, göllər, çaylar, yaşıllıqlar nəhəng daş binaları mühasirəyə alıb, sıxışdırıb, yüksək binalara, bir-birinə sığınıb öz varlığını, ərazisini qoruyur. Hər səhər ətrafda yaşıllıq qoynundan oyanan evlər adamlarını işgüzar mərkəzə yola salır. Göydələnlərin rəngi özünə gəlir, elə bil daşları yumşalır, canlanır. Burada yüngül maşınlar çoxdur, amma tıxac yoxdur. Burada ən tez gözə çarpan şey küçədə insan azlığıdır. Görünür, hər kəsin işi var. Hər kəs də öz işinin başındadır. İşsiz olan da küçədə dayanmır, veyillənmir, özünə iş axtarır. İndiana Polisdə restoranlarda gördüyüm, mənə maraqlı görünən yenilikdən danışmaq istəyirəm, bu sahədə çalışan insanlara cəlbedici görünə bilər. Təxminən axşam saat səkkizə kimi restoranların bir çoxu menyusuzdu (yəni mətbəxdə hər cür yemək sərgilənir), aşbazlar da öz yemək qazanlarının, qablarının arxasında dayanır. Müştərinin yeməklərlə bağlı verdiyi suallara nəzakətlə cavab verirlər. Əsas odur ki, hər bir müştəri restorana girəndə yemək pulunu ödəyir. Qiymətlər hər kəs üçün eynidir. Saat 12-yə kimi adambaşına altı dollar, 12-dən 18-ə kimi on iki dollar. Seçim imkanı genişdir. Aşbazlar suallarınıza hazır dayanıb. Nə ətidir, hansı yağda bişirilib, balıq, quş və ilaxır. Salatlardan başlamış meyvələr və dondurma növlərinə kimi özün istədiyini seç, istədiyin qədər götür. Hansı xörəkdən neçə dəfə istəsən get götür, ye. Sənə çox oturdun, çox yedin deyən olmayacaq. Sizə qəribə görünə bilər. Xeyr, insanlar axşama kimi oturub, yeyib-içib orada laqqırtı vurmurlar, səliqə ilə yeyir, doyur, təşəkkür edib çıxıb gedirlər. Deyə bilərsiniz, biz bunun üçün hələ yetişməmişik. Mən də sizdən soruşuram, bəs nə zaman yetişəcəyik? Əvvəla bu növ xidmət xeyirsiz olsaydı, heç bir sahibkar bu işi davam etdirməzdi. Öyrəndim ki, belə restoranlar getdikcə artır. İnsanlar ailəsi ilə gəlir. Orada mənim ailəm də altı nəfər idi. “Qolden Korall” restoranına gedirdik. Hər kəs könlü istəyəni seçirdi, iştahla yeyirdi, içirdi. Altı nəfərin yeməyi bizə altmış-yetmiş dollardan baha başa gəlmirdi. Dolu və gen-bol yeməkdən danışıram. Bu baryeri keçmək psixoloji məsələdir. Yeri gəlmişkən, buna bənzər bir nümunəni sizə danışmaq istəyirəm. Ulu Öndər Heydər Əliyev partiya rəhbərliyinə yeni gəlmişdi. 1969-cu ilin sonu 1970-ci ilin əvvəlləri olardı, indi dəqiq yadımda deyil. Müşavirə keçirirdi. Bakı Şəhər Sovetinin sədrini ayağa qaldırdı, sual verdi:

– De görüm bulvarda niyə gül yoxdur?

– Heydər Əiyeviç, əkirik – dedi.

– Hanı bəs? O boyda bulvarda bir gül də gözə dəymir. Hanı? Hanı əkdiyiniz güllər.

Şəhər Sovetinin sədri susdu. Hiss olunurdu ki, demək istədiyini deyə bilmir. Ulu Öndər ona kömək elədi:

– Demək istəyirsən ki, kəsib aparırlar.

– Bəli, Heydər Əliyeviç.

– Onu mən də bilirəm. İndi neyləyək, gül əkməyək? Siz o qədər gül əkin ki, onlar kəsib qurtara bilməsinlər. İnsanların gözü öyrəşsin. Bulvardakı güllər üçün darıxsınlar.

İndi çıxın, nəinki bulvara, şəhərə, xiyabanlara baxın, bir nəfər də gül kəsən, gül üzən insan görməzsiniz. İnsanlarımız gözəldir, həssasdır. Hər bir gözəl işə, xeyirli başlanğıca canla-başla qatılır. Hər kəs öz sahəsində gözəl şeylər, yeniliklər düşünsün, təklif etsin. Mütləq o insan başa düşüləcək, tərəfdaşlar tapacaq. Yalnız öz cibiniz üçün yox, xalq üçün, cəmiyyət üçün, ölkəmiz üçün xeyirli təkliflər, başlanğıclar yaradın, başlayın. Əlbət ki, maneələr də olacaq. Qaçmayın, maneələri adlayın. Dostlarınız da, hörmətiniz də artacaq. Nəhayət də öz cibiniz də halal pulla dolu olacaq.

İndiana Polisin işgüzar mərkəzinin yaxınlığında, yaşayış sahəsində ev tikməzdən əvvəl tikiləcək evin və ya evlərin qarşısında süni göl yaradırlar. Evlər hamısı üzü gölə, arxası yola tikilir. Yol tərəfdən qaraj olur. Qarajın içindən də birinci mərtəbəyə – evə qapı var, yol tərəfdən də evin ayrıca kiçik qapısı olur. Çöl tərəfdən isə yaşıl çəmənlik həyət kimi nəzərdə tutulur. Orada güllər, ağaclar əkilir. Evin birinci mərtəbəsindən, mətbəxdən, qəbul otağından göl tərəfə geniş balkon açılır.

Balkonla göl arasındakı yaşıllığa ev sahibi ilə vəhşi ördəklər, qazlar da şərikdirlər. Bu göllərin uzunluğu bəzən iki, üç kilometrə çatır. Əsas göldən kənarlara da qollar açılır. O qolların da hər iki sahilindən evlər üzü gölə tikilir. Evlərin ikinci mərtəbəsi yataq otaqlarıdır. Birinci mərtəbədə, İkinci mərtəbədə yataq otaqlarının da hər birinin ayrıca hamamı, tualeti var. İkinci mərtəbənin pəncərələri və balkonu gölə baxır. Qızım Günayın qonşuluğunda belə evlərdən birini bir aylığa kirayəyə götürmüşdük. İlk səhərim küknar ağacının budağından yataq otağına baxan dələ ilə tanışlıqdan başladı. Aşağıda bir ördək ailəsi səs-küy salırdı. Balkonumuzun lap yanına gəlmişdi. Ana ördək yana basa-basa gələn səkkiz balasını da gətirmişdi. Balkona çıxıb bulaşdırmasınlar deyə çəmənliyə endik. Əlimizdəki çörək qırıntılarını gölə atdıq. Ördək və balaları gölə enincə kiçik balıqlar suda çörəkləri didişdirməyə başladı. İndiana Polisdə ilk günümüz başladı. Bir neçə gündən sonra görəndə təkrar yeksənəklik başlayır Corca dedim ki, kompüterlə axtar üç-dörd günlük hamılıqla görmədiyimiz bir yerə gedək. Təklifi Corc sevinc hissi ilə qarşıladı. Corc və nəvələrim axtarışa başladılar. Axşam bir neçə ünvanla qarşımda durmuşdular. Penselvanya ştatı ilə Ohaya ştatının sərhəddində Amiş adlanan dağlıq ərazidə Berlin adlı bir yaşayış yeri diqqətimi çəkdi. Öyrəndim ki, 1523-cü ildə Şvesariyada yaşayan almanlar arasında dini zəmində ziddiyyət yaranır. Menenqlər adlanan bir qrup Amerikaya köçür. Penselvanya ştatında məskunlaşır. 1695-ci ildə menenqlər də iki qrupa bölünür. Bir hissəsi Ohaya ərazisinə köçür, Amişdə kök salır. Kiçik bir qəsəbənin adını Berlin qoyurlar. Bu ziddiyyətin əsas səbəbi uşağı xaç suyuna salmağın vaxtı üstündə olub. Menenq Şvesariyada 1523-cü ildə alman dili cərəyanının lideri olub. O, uşağı körpə ikən xaç suyuna salmağın əleyhinə çıxıb. Menenq deyirdi: “İnsan dini şüurlu şəkildə qəbul etməlidir. Ona görə insan yetkinlik yaşına çatmalıdır. Düşünüb-daşınıb qəti qərara gələndən sonra dini qəbul etməlidir (xaç suyuna girməlidir)”. Belə düşüncə tərzi ilə o dövrdə menenqlərin bir yolu vardı, qaçmaq. Qaçdılar, amma Berlini də Ohaya ştatının Millersburg ərazisində bir kiçik qəsəbə kimi qurdular. Buradakı evlər, yollar, parklar, səliqə “Mən almanam” – deyə bağırır. Yalnız bu qəsəbədə maşından çox fayton taksilər çalışır. Faytonçu alman qızları uzun don geyir, başları örtülü olur. Şəkillərinin çəkilməsinə icazə vermirlər. Faytonlar qədim dəblə bəzənir. Öndə və arxada qədim fanarlar asılıb. Fayton taksi dayanacaqları da ayrıdı. Kişi faytonçuların dayanacağı ayrı, qadın faytonçuların dayanacağı başqadır. Kişilər də şəkil çəkməyə icazə vermədilər. İcazəsiz bir-iki şəkil çəkdik, Allah günahımızdan keçsin.

Ərazisi dağlıq-dərəlikdir. Əlli-altmış kilometrlik bir məsafə – dağın ətəyi bataqlıqdır. Dağla bataqlıq arasında yol şüşə kimi tərtəmizdir. Yol işarələrini elə bil indicə rəngləmisən. Gündə iki-üç dəfə göy guruldayır, şimşək çaxır, yağış yağır. Yağış kəsən kimi yolda damcı qalmır. Yol yanında gölməçə görməzsən. Bu təmizlik, səliqə keçdiyimiz beş yüz kilometrlik yolboyu eyni idi. Berlin qəsəbəsində meyvə-tərəvəzdən tutmuş sabun, şampuna kimi yerli istehsaldı. Biz də məmnuniyyətlə onlardan istifadə edirdik. Hələ özümüzlə aparmaq üçün hədiyyəlik bəzi şeylər də aldıq. Bu yerlər təkrarsız bir gözəlliyə malik idi. Bura elə bil Allahın yaratdığı ilk təbiət guşəsi idi, mən Yaradanın xəlq etdiyi ilk insan idim. Hər şeydən təəccüblənirdim. Yox, yanımda bir insan da vardı – Corc Seprium. O da səma kimi tez-tez tutulurdu, mənim duyduğumu görəndə məcburən gülümsəyirdi, nəhayət təklikdə ondan soruşdum:

– Corc, elə bil buralar xoşuna gəlmir. İstəyirsən qayıdaq İndianaya.

–Yox, yox! Çox xoşuma gəlir. Bura mənim əcdadımın yurdudur. Heç burda olmamışam. Nyu-Yorkda yaşamışıq. Günayla evlənəndən sonra köçdük Baltimora, Detronta. Nəhayət, İndianada rahatlıq tapdım. Qızım istədi söhbəti dəyişsin, ona susmaq işarəsi elədim. Dedim:

– Qoy yağsın. Qara bulud kimi dolub, qoy ürəyini boşaltsın. Corc, necə olub ki, heç bu tərəflərə gəlməmisən?

– Bilmirəm. Mən bilmirdim bura mənə belə təsir edə bilər. Yeddi arxa dönənim buranı görməyib. İndi mən elə bilirəm bütün həyatım burda keçib. Mən 1977-də Vyetnamda belə bir bataqlıqda gözümə kimi suda gizlənib Amerikanı qoruyurdum. Amerika üçün döyüşürdüm. Amma mənim əcdadımı dörd yüz ildir burdan qovublar.

– Yox Corc, insanı doğma torpağından qovmaq mümkün deyil. Onlar beş yüz ildir Almaniyadan ayrılıb. Dünyanın o biri üzündə bir qəsəbəyə Berlin adı qoyublar. O adın qoynunda yaşayırlar. Sən də burda heç olmamısan, amma görən kimi qan yaddaşın oyandı. Onu torpağın ətri oyatdı. Vətən torpağı yüz illərlə, min illərlə nəsil-nəsil insanların canında, qanında yaşayır. Yeri gəldikcə Vətən duyğusunu oyadır. Vətəni heç kəs itirmir, özü ilə gəzdirir. Hər kəs özü boyda Vətən torpağıdır, gəzir, yaşayır, Vətəni canında yaşadır.

İndianaya qayıdandan bir neçə gün sonra Corc mənə dedi ki:

– İstəyirəm sabah hinduların milli muzeyinə gedim. Siz də getmək istəyirsiniz?

– Gedərəm, – dedim. Bir an susub – o muzeyə keçən il məncə getmişdik – əlavə etdim.

– Getmişdik. Bəli, getmişdik. O yerləri gəzəndən sonra muzeyə bir də baxmaq istəyirəm.

– No problem! – dedim, – gedərik!

“Səni anlayıram” demədim. Onsuz da qəlbində sızlayan, göynəyən sarı simə toxunmamağı üstün tutdum. Muzeyə getdik.

Vaxt da gedirdi, günlər də... Günay əlində telefon qaça-qaça gəldi:

– Ata, Saşa dayı səni axtarır, Aleksandr Qriç!

Aleksandr köhnə bakılıdır, şair dostumdur. 1988-ci il Moskvada “Sovetski pisatel” nəşriyyatında çap olunmuş “Odu söndürməyin” adlı beşinci kitabım yalnız Aleksandr Qriçin tərcümələrindən ibarət idi. Mənə bağışladığı yeni kitabına belə bir avtoqraf yazıb: “Şeirləri və həyatı mənə yaşamaqda həmişə kömək edən əziz Fikrət Qocaya məhəbbətlə. Aleksandr Qriç, Los-Anceles, 07.07.2013”.

Kitabın arxasında çox xəsisliklə yazılmış həyatı verilib:

“ (Aleksandr Romanoviç Qureviç)

1944-cü ildə Bakı şəhərində doğulub. Peşəkar ədəbiyyatçıdır.SSRİ Yazıçılar İttifaqının və Jurnalistlər İttifaqının üzvüdür. Şeir kitablarının, tərcümə kitablarının, məqalələrin, sənədli filmlərin müəllifidir. Bakıda 12 ildən artıq “Bayatı televiziya” almanaxının müəllifi və aparıcısı olub. 1992-ci ildən Los-Ancelesdə yaşayır”.

Qriçin fəailiyyətində böyük əhəmiyyəti olan kiçik bir əlavə etmək istəyirəm. 1992-ci ildən Los-Ancelesdə yaşamasına baxmayaraq, 1993-cü ildə ulu öndər Heydər Əliyevin yetmiş beş yaşına “Space” televiziyasının sifarişi ilə beş hissəli sənədli filmin müəllifi olub. Film təkrar-təkrar nümayiş etdirilib, tamaşaçılara yaxşı tanışdır. Elə bu qısa məlumat sizdə təsəvvür oyadır ki, iyirmi il görmədiyim insan mənim üçün nə qədər arzu olunandır. Söhbətarası Saşa dedi ki, keçən il də görüşə bilmədik. Bu görüşü mən də, Lyuda da çox istəyirik (Lyudmila xanım Aleksandrın həyat yoldaşıdır). Dedim, görək də, çalışaram. Dedi sənin çalışmağın lazım deyil. Mən İndianadan Los-Ancelesə, oradan da geri münasib reysə bilet tapmışam, bir saat ərzində pulunu keçirməliyəm. Evdəkilərə de, məni bağışlasınlar, hamını dəvət edə bilmirəm. Sənə icazə versinlər. Bileti Günayın e-mailinə göndərəcəyəm. Etiraz qəbul eləmirik, hazırlaşmışıq, gözləyənlər var. Xülasə, bir saatdan sonra gedəcəyimə söz verdim. Günay biletin elektron versiyasını çıxartdı. İki gün sonra Los-Ancelesin nəhəng aeroportunda hansı səmtə getməyi düşünürdüm. Nəhayət, axına qoşulub şəhərə çıxmağı qərara aldım. Eskalatorla enəndə:

– Fikrət Qocayeviç – eşitdim.

Döndüm, bu bir yaşlı, dolu bədənli kişi idi. Gülümsünən kimi oldu Saşa. Təbəssümü qocalmamışdı. Elə bil özü də bir az dəyişdi. Düşündüm ki, iyirmi il keçib. Gələn il bunun yetmiş yaşı olacaq. Yaxşı qalıb. Görüşdük.

– Qorxdum ki, səni burda itirərəm. Telefonunu da götürməmisən, zəng elədim, Günay dedi telefon götürməyib.

– Heç ağlıma gəlməyib. Özüm də bu böyük aeroportu, insan axınını görüb həyəcanlanmışdım.

– Alo, Günayçik, papanla görüşdük. Nigaran qalma. Günay nigaran idi. Bu da belə. İndi bütün işlər qaydasındadı. Gedək.

Axşam Aleksandrın üçmərtəbəli evinin ikinci mərtəbəsində Aleksandr, Lyudmila xanım, mən oturmuşduq. Lyudmila xanım da bakılı idi. Yazıçılar İttifaqından Ədəbiyyat Fondunda çalışırdı. Əvvəlki ərindən bir qızı vardı. Tağıyeva Lola – Lyudmila xanımın üç yaşlı qızı şair dostum Mənsur Vəkilovun şeir deyən ən sevimli aktrisası idi. Öyrəndim ki, Lola indi də atasının familiyasını daşıyır. İndi də Tağıyevadır, həkimdir, psixoloqdur. İnstitutdan sonra təcrübəsini artırmaq üçün beş il türmədə çalışıb. Həyat yoldaşı Yura Arlov əslən Ukraynadandır. Hüquqşünasdır. Nadiya adlı gözəl bir qızları var. Altı yaşlı Nadiya Azərbaycan mahnılarını eşidəndə bir yerdə dura bilmir, ritmi tutur, mızıldanır, rəqs edir. Öyrəndim ki, Aleksandrın birinci ailəsindən olan oğlu Roman Qüdsdə Yerusəlimdə yaşayır. Yaşanı soruşdum. Onlar Amerikaya köçəndə iki, ya üç yaşı olardı.

– Bizim evdə əsl amerikalı odur – dedi Saşa.

– Nəhəng olub, hərəmizi bir qoltuğuna vurub gəzdirər, hələ bu azmış kimi saqqal da saxlayır.

– Evlənməyib? – soruşdum.

– Yox, özünə təzə ev alıb. Deyir dəyməyin, bir az azad ömür sürüm. Hara qaçacaq, evlənəcək – dedi Saşa.

– Evlənən kimi arvad onun saqqalını qırxdıracaq – dedim.

Lyudmila xanım güldü:

– Tərsin biridir. İnanmıram. Sizi evinə aparmaq istəyirdi, razı olmadıq. Heç bura da gəlməyə qoymadıq.

– Niyə? – Təəccüblə soruşdum.

– Qripdir. Hərarəti də var. Demirəm, nəhəng bir uşaqdır. Xəstəlik-zad saymır. Bu xatalı qripdir.

Lyudmila xanımın qərarı qətidir, şikayət qəbul olunmur. Xülasə, qarşıdakı dörd günümün proqramını müzakirə etdik. Mən kiçicik bir əlavə etdim. “Çox görüşmək yox, çox görmək istəyirəm” dedim. İki əsas görüşü saxladı. 1976-cı ildən Amerikada imiqrant həyatı yaşayan yazıçı-publisist Aleksandr Polovetslə görüş idi. Onun üç yaxşı cəhətini əsas götürdülər. Birinci, Amerikaya gələn mədəniyyət və ədəbiyyat adamları onun qonağı olur, ikinci, Bulat Akudjava ilə ən yaxın dost olublar. 1991-ci ildən Bulat Akudjava adına ümumi Amerika Mədəniyyət Fondunun prezidentidir. Üçüncüsü, gözəl yeməklər ustasıdır. Xüsusilə balıq yeməklərinin xiridarıdır. İki gün sonra mən Polovets haqqında eşitdiklərimin şahidi oldum. Aleksandr Polovets çox yaxşı həmsöhbət idi. Hazırladığı növbənöv yeməklər də söhbətləri kimi fərqli və bir-birindən maraqlı idi. Rus imiqrantlarının canlı ensiklopediyası idi. Görüşləri, məclisləri haqqında hazırladığı ikicildlik kitabın birinci cildi çapdan çıxmışdı. Birini mənə yazdı. “İkinci cilddə artıq hazırdı, bəzi texniki işlər qalıb” – dedi. 477 səhifəlik birinci cild yalnız şəkillərdən və qısa olduqca xəsis məlumatlardan ibarət idi. Neçənci ildə çəkilib, kimlərdir şəkildəkilər. Hərdən şəkildəki vəziyyətlərə dadlı, qısa yumoristik komentariyalar verir. Kitabda, şübhəsiz çox dəyərli məlumatlar, oxunaqlı mətnlər də var. Kitab məndə artıq vardı, amma indi əsl qazanc onun öz danışıqları olardı. O da xəsislik eləmirdi, danışırdı. Geniş otaqları vardı, amma divarlar hamısı fotoşəkillərlə bəzənmişdi. Böyük qadın şəkli fikrimi çəkdi. Yaşlı, yorğun, ziyalı bir qadın şəkli idi. Oturuşundan, üzünün cizgilərindən, baxışından şübhəm yox idi ki, bu yəhudi qadındır. Tez-tez baxışlarım o şəklə ilişib qalırdı. Bu yorğun, arıq, balaca qadında böyük güc vardı. Düşünürdüm o qadın qalxıb harasa çox uzaqlara gedəcək. Şəklə çox baxdığımı görüb sözarası:

– Anamdır – dedi.

– Bilirəm – dedim.

– Hardan bilirsən?

– Bilmirəm hardan bilirəm, özü dedi.

Aleksandr Qriçə və Lyudmila xanıma böyük qardaş ərkinin olduğunu göstərmək istəyirdi. Həyat yoldaşı çoxdan dünyasını dəyişib, illərdir tək yaşayır. Oğlu, nəvəsi uzaq səfərlərdə olur. Başa düşdüm ki, familən qıpçağam deyən Aleksandr Polevets köklü bir ziyalı yəhudi ailəsində doğulub. Bunu da mənə şəkil demişdi. Birdən xatırladım ki, mən həyatımda heç ziyalı olmayan yəhudi ailəsi görməmişəm. Musa peyğəmbər onları qırx il gəzdirmişdi. Amma yəhudilər o vaxtdan indiyə kimi dünyanı gəzir. Bəlkə ziyalı olmayanları bu uzun yollarda ələnib, tökülüb qalıb. Arada sözgəlişi Polovets:

– Bax belə, tək yaşayıram. Məndən sonra bu gördüklərinizin ağırlığı düşür Aleksandr Qriçlə, Lyudmila xanımın boynuna. Biz bu cümləni, ondakı bədbin notu eşitmədik.

Başqa söhbətə keçdik. Aleksandr Polovetslə mən ilk cümləmizdən yaşıd olduğumuzu bildirdik. Mən hətta uzaq qohum olmağımızı da dedim. Axı, polovetslər qıpçaqlar olub. Mən yaxşı bilirəm adamlar bu yaşdan sonranı tez-tez düşünür. Yeri gəldikcə bəzən yeri olmasa da sözarası başqalarına da eşitdirir. Bu cümlə ortalıqda ölü kimi sahibsiz qalmasın deyə, köhnə bir anekdotla üstündən keçdik.

Sovet dönəmində yəhudinin doldurduğu anketini ona göstərib deyirər:

– Yazırsan ki, xaricdə heç kəsim yoxdur.

– Doğrudur.

– Atan-anan İsraildədir?

– Doğrudur.

– Bacın Amerikada, qardaşın İtaliyadadır?

– Doğrudur.

– Bəs niyə yazırsan xaricdə heç kimim yoxdur.

– Xaricdə onlardı, yoxsa mən?- dedim və əlavə elədim: əzizim Aleksandr, bizim yaşıdlarımızın çoxu ordadır. Xaricdə bizik. Bu ağlamalı günümüzə ürəkdən güldük.

Saat on ikidən keçmiş evə gəldik. Otağıma keçdim. Yuxum gəlmirdi, xeyr, bu həyəcandan, təəssürat bolluğundan deyildi. İndiana ilə Los-Ancelesin arasında üç saat vaxt fərqi vardı. Los-Ancelesdə əqrəbi üç saat irəli çəkmişdim. Televizoru açdım. Xəbərlər gedirdi. Bağdadda bir-birinin ardınca dörd partlayış olub, 47 insan həlak olub. Yüzdən artıq yaralanan var. Yaddaşımda hansı filmdənsə eşitdiyim sözlər səsləndi: “Bağdadda sakitlikdir”. Şeirlərin, nağılların qəhrəmanı Bağdadı indi öz övladları dağıdır. Körpələr, qarılar, məktəblilər ölür. Terror ən Allahsız və əxlaqsız insanların əməlləridir. Başqa bir ərəb ölkəsində iki nümayişə çıxmış dəstə bir-birinə hücum çəkir. Vitrinlər qırılır, maşınlar əzilir. Polis dəstələrin hər ikisinə qarşı su şırnağı vurur, səs bombası atır, gözyaşardanlar atır. Televizoru söndürdüm. Bu hadisələr burdan baxanda daha eybəcər görünür. Qanun işləməyəndə belə olur, xaos yaranır, xaos ölkəni dağıdır. Belə dağılan ölkələr güclü ölkələrin yemi olur. Sonra daha hansı axmaq fikirlər başımdan keçib bilmirəm, nə zaman yatdığımı da bilmirəm.

Saşa çox böyük həvəslə hər gün səhər tezdən axşama kimi məni Los-Ancelesi gəzdirdi. Finkulyora qaldırdı, dərə yolu ilə şəhərin bir başından o biri başına getdik. Dəniz kənarı ilə şəhərin ətrafında dolandıq, daha böyük masştabda, bizim Ağsu dolaylarını xatırladan dağlardan keçdik. Orada olan hər kəs yaxşı bilir ki, Hollivud özü adamı çəkib aparır. Bu, şəhərdən çox şəhər reklamına bənzəyir. Hər ev, hər həyət qucaq dolusu gül-çiçəklə gələni qarşılayır, gedəni yola salır. Şübhəsiz, maşın Los-Ancelesdə Bakıdan daha çoxdu. Amma orada tıxaca rast gəlmədim. Bəlkə orada da olur. Yəqin o qədər də çox deyil ki, mən orada olduğum dörd gün ərzində rast gəlmədim. Təəccüblü burasıdır ki, maşın siqnalı da eşitmədim. Yox, bir dəfə qəribə bir maşın siqnalı eşitdim. Tez Aleksandr maşını yolun kənarına çəkdi. Saxladı, gördüm bütün maşınlar yolun kənarına çəkilir. Düşündüm, Kaliforniya ştatının rəhbəridir, elə bu vaxt qıy çəkə-çəkə yanımızdan keçən maşının təcili yardım olduğunu gördüm.

– Qanun belədir, bu maşının səsi gələndə hamı kənara çəkilib yol verməlidi. Burda ikinci söz ola bilməz. Ölüm-dirim məsələsidir – dedi Aleksandr.

Yaxşı qanun ölkə ziyalılarının, siyasilərinin, müdrik rəhbərlərin səviyyəsini nümayiş etdirir. Lakin o gözəl qanunları müqəddəs yazı kimi qəbul etmək, qorumaq və itaət etmək hər bir vətəndaşın əxlaqını, mədəniyyətini, mənəviyyatını nümayiş etdirir.

Qonağı olduğum sonuncu mənzil Lola xanım Tağıyevanındır. Lolanın atası azərbaycanlıdır. Anası Lyudmila xanım rusdur. Atalığı şair dostum Aleksandr Qureviç Qriç isə yəhudidir. Lolanın həyat yoldaşı Yura Orlov isə əslən ukraynalıdır. Hərbi xidmətini dəniz piyadası kimi qulluq edib. Hüquqşünasdır. Lola ilə Yuranın bir qızı var, altı yaşındadır. Şaftalı kimi dadlıdır. Mən bu yazıdan əvvəl gözəl Nadiya haqqında bir şeir, daha doğrusu, mahnı mətni yazmışdım. Qız özü şıltaq bir mahnıya bənzəyir. Ona mahnı diskləri bağışladım. Azərbaycan mahnılarını eşidən kimi ritmi tutdu, rəqs etdi. İndi gəl bu balaca mələyi bağrına basma görüm, mümkün deyil. Los-Anceles məncə mələklər şəhəri deməkdir. İndi siz mənə deyin Nadiya kimdir – azərbaycanlıdır, yoxsa rusdur? Bəlkə ukraynalıdır, yəhudidir deməsək, Aleksandrın qəlbinə dəyərik, axı onun sevimli nəvəsidir. Bu qız tipik amerikalıdır. Bu ailə tipik Amerika ailəsidir. Bunların vətəndaşlığı da, dini də, dili də amerikalıdır. Onların birinci növbədə səcdə etdikləri müqəddəs kitab Amerika konstitusiyasıdır. Ondan sonra hər kəs öz dini, öz dili ilə toxunulmazdır. Bu evdə soruşan yoxdur kim kimdir. Hamı bir-birini çox sevir. Bir yerdə xoşbəxtdirlər, insana daha nə lazımdır?! Elə ona görə bir yerdədirlər ki, xoşbəxtdirlər. Xoşbəxt yaşamağa, xoşbəxt olmağa çox şey lazım deyil. Ailəni, dostlarını, ətrafındakıları sevmək, sənin olana qane olmaq, şükür etmək. Əlbət ki, Amerikada da hamı xoşbəxt ola bilmir. Yuxarıda dediyimiz o adi şeyləri bacarmır, çətin deyil, amma belədir, hamı bacarmır.

O gecə Lola xanımın süfrəsində hər şey vardı. Amma heç nə olmasa da belə, şən, səhərə yaxınacan deyib güləcəydik. Lolanın bizə açdığı süfrə hindli Paramahansa Yoqanandanın Los-Ancelesdə aldığı malikanənin Ten Lkr gölü kimidir. Paramahansa Yaqonanda 1893-cü il yanvarın 5-də Hindistanda dünyaya gəlib, 7 mart 1952-ci ildə Los-Ancelesdə dünyasını dəyişib. On beş yaşından induizm dini ilə ciddi məşğul olmağa başlayıb. 1920-ci ildə Bostonda Dünya Dindarlarının Konqresində 27 yaşlı Paramahansa da iştirak edir. 1925-ci ildə Los-Ancelesdə bir mülk alır. Əslində mülk özü bir şey deyildi, mülkün həyətindəki gölü bəyənmişdi. O bu ərazini cənnətin bir guşəsinə döndərir. Bu yeri dünyanın beş dininin məbədi elan edir. Yaqonanda bu gölün ətrafında dünyanın beş dinini birləşdirib. Buranı beş dinin birgə məbədi edib. Xristianlıq, buddizm, müsəlmanlıq, hinduizm, iuddaizm. Bu gölün ətrafında bu dinlər bir süfrə başında oturmuş qardaşlardır. Hərə öz kitabını oxuyur. Bu kitabların hər biri Yaradanın kitabından bir fəsildir. Onlar belə yanaşı olanda Yaradanın kitabı bütöv olur, onun üzü gülür, dünya işıqlanır.

Fikrət Qoca

525-ci qəzet.- 2013.- 8 avqust.- S. 18-21.